Ochrona zbiorowych interesów konsumentów

Trzecim filarem działalności organu ochrony konkurencji i konsumentów jest publicznoprawna ochrona zbiorowych interesów konsumentów. Jako główny obszar aktywności Prezesa Urzędu w zakresie ochrony konsumentów uznać można sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przez przedsiębiorców przepisów ustawy. Działania podejmowane przez organ ochrony konkurencji i konsumentów w tym przypadku sprowadzają się co do zasady do m.in.

prowadzenia postępowań administracyjnych w sprawach z zakresu ochrony zbiorowych interesów konsumentów lub w sprawach uznania postanowień wzorców umów za niedozwolone.

Poza tym, Prezes UOKiK wykorzystuje przyznane mu na gruncie ustawy uprawnienie do kierowania do przedsiębiorców wystąpień w sprawach z zakresu ochrony konsumentów, które najczęściej – podobnie jak w przypadku wystąpień dotyczących ochrony konkurencji – wskazują przedsiębiorcom na możliwe naruszenia przepisów uokik, a także wzywają do dobrowolnego usunięcia zasygnalizowanych przez Prezesa UOKiK naruszeń¹⁵⁶.

153 K. Kohutek [w:] K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa…, s. 1006.

154 Sprawozdanie z działalności UOKiK za 2016 rok, s. 38.

155 M. Bernatt [w:] M. Namysłowska (red.), A. Piszcz (red.), Ustawa o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 5.8.2015 r. Komentarz, s. 97.

156 Szczegółowa analiza możliwości podejmowania przez Prezesa UOKiK działań w zakresie publicznoprawnej ochrony zbiorowych interesów konsumentów stanowić będzie przedmiot rozważań popełnionych w dalszej części pracy (por. pkt 2.2 niniejszej pracy).

Jak już wcześniej wspomniano, również w tym obszarze kompetencje Prezesa UOKiK ulegają stopniowemu rozszerzeniu¹⁵⁷, co jednak niekoniecznie przekłada się na wzrost aktywności tego organu w poszczególnych obszarach ochrony konsumentów¹⁵⁸, w szczególności dotyczy to tych uprawnień Prezesa Urzędu, z których organ korzysta jedynie sporadycznie (np. kontrola u przedsiębiorcy w trybie tzw. „tajemniczego klienta”, por. art. 105ia ust. 1 uokik).

Nie sposób w tym miejscu nie wskazać na niezwykle ważną zmianę legislacyjną, przeprowadzoną wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji¹⁵⁹, która wprowadziła do polskiego porządku prawnego przepisy umożliwiające Prezesowi UOKiK prowadzenie postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a także uznawanie poszczególnych działań przedsiębiorców za naruszenie zakazu stosowania takich praktyk.

Dodatkowo zaznaczyć trzeba, że szczególnie istotnym, przysługującym Prezesowi UOKiK od 2007 r., uprawnieniem w zakresie publicznoprawnej ochrony zbiorowych interesów konsumentów jest możliwość nakładania na przedsiębiorców kar pieniężnych w takim samym zakresie, w jakim jest to możliwe w przypadku stosowania przez przedsiębiorców – zakazanych na gruncie uokik – praktyk ograniczających konkurencję.

W ostatnich latach zaobserwować można znaczący wzrost aktywności organu ochrony konkurencji i konsumentów w zakresie publicznoprawnej ochrony zbiorowych interesów konsumentów. Wynika to w dużej mierze z pojawiających się na rynku problemów, z którymi zmagają się słabsi uczestnicy rynku. Dla przykładu warto wskazać chociażby na rynek usług finansowych, na którym konsument jest szczególnie podatny na niekorzystane działanie przedsiębiorcy z uwagi na złożoność produktów oferowanych konsumentom przez instytucje finansowe¹⁶⁰. To właśnie problemy związane z funkcjonowaniem tego obszaru gospodarki uznać można za podstawę przeprowadzonej, a wskazanej już wcześniej, nowelizacji ustawy, która weszła w życie z dniem 16 kwietnia 2016 r. Poza istotną zmianą w zakresie kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów, zgodnie z którą to Prezes

157 Wskazać w tym miejscu należy, że planowane jest dalsze rozszerzenie uprawnień Prezesa UOKiK w sprawach z zakresu ochrony konsumentów. Obecnie bowiem prowadzone są na poziomie unijnym prace legislacyjne, których celem jest przyznanie krajowym organom ochrony konsumentów dodatkowych kompetencji, w szczególności służących egzekwowaniu praw słabszych uczestników rynku w Internecie, takich jak np. prawo do zamykania stron internetowych, domen lub podobnych cyfrowych stron, usług lub kont lub ich części, w tym poprzez żądanie wdrożenia takich środków od osoby trzeciej lub innego organu publicznego^.(por. projekty aktów prawnych przedstawione w ramach tzw. Nowego ładu dla konsumentów).

158 Por. Sprawozdanie z działalności UOKiK za 2016 rok, s. 6.

159 Dz. U. z 2002 r., Nr 129, Poz. 1102.

160 Por. Sprawozdanie z działalności UOKiK za 2016 rok, s. 7.

UOKiK, a jak dotąd SOKiK, stał się organem właściwym w zakresie uznawania klauzul umownych za niedozwolone¹⁶¹, wprowadzone zostały również inne instrumenty mające przyczynić się do wzrostu skuteczności publicznoprawnej ochrony (zbiorowych) interesów konsumentów, np. możliwość przedstawienia istotnego poglądu w sprawie lub uprawnienie do przeprowadzenia kontroli u przedsiębiorcy w trybie tzw. „tajemniczego klienta”.

Do zakresu działań organu ochrony konkurencji i konsumentów w obszarze ochrony interesów słabszych uczestników rynku należy również inicjowanie prac legislacyjnych mających na celu poprawę skuteczności tej ochrony. Prezes UOKiK współpracuje także z innymi podmiotami, których celem jest ochrona interesów konsumentów (np. powiatowi (miejscy) rzecznicy konsumentów, pozarządowe organizacje konsumenckie), Ponadto, pracownicy Urzędu aktywnie uczestniczy w pracach prowadzonych na poziomie międzynarodowym. Wskazać w tym zakresie można, w szczególności, na aktywność polskiego organu ochrony konkurencji i konsumentów w ramach sieci CPCS (Consumer Protection Cooperation System).

W odniesieniu do publicznoprawnej ochrony interesów konsumentów, wskazać należy również na podejmowane przez Prezesa UOKiK działania, które nie zostały uregulowane w ustawie, lecz w innych aktach prawnych. W szczególności wskazać należy na szeroki katalog uprawnień przysługujących organowi ochrony konkurencji i konsumentów na gruncie ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów¹⁶², a także na wynikający z ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej¹⁶³ obowiązek nadzoru nad przeprowadzanymi kontrolami artykułów żywnościowych oraz nieżywnościowych. Do zadań tego organu należy również koordynacja krajowego systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw¹⁶⁴. Odnotować w tym miejscu należy, w kontekście dokonania planowanych zmian legislacyjnych na poziomie unijnym, że uprawnienia Prezesa UOKiK w zakresie ochrony zbiorowych interesów konsumentów nadal ulegać będą rozszerzeniu¹⁶⁵.

161 M. Strzelecki, Projekt reformy abstrakcyjnej kontroli postanowień wzorców umownych, iKAR 2015, nr 4(3).

162 Dz.U. z 2003 r., Nr 229, poz. 2275.

163 Dz. U. z 2018 r., poz. 650.

164 Por. ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw, Dz. U.

z 2006 r., poz. 1200.

165 Tendencję do rozszerzania uprawnień organów władzy publicznej zajmujących się publicznoprawną ochroną konsumentów zaobserwować można nie tylko w Polsce. Warto w tym miejscu wskazać, że np. w Niemczech od 1 listopada 2018 r. konsumenci, za pośrednictwem organizacji konsumenckich, otrzymają możliwość dochodzenia swoich roszczeń w ramach tzw. Musterfeststellungsklage (szerzej na ten temat por. S. Augenhofer, Deutsche und europäische Initiativen zur Durchsetzung des Verbraucherrechts, Berlin 2018, s. 66 i n.).