Rys historyczny

Jak już zostało przedstawione wcześniej, Prezes UOKiK jest organem właściwym w sprawach z zakresu publicznoprawnej ochrony konsumentów. Jest on bowiem jedynym w Polsce organem antymonopolowym, a także organem wiodącym w kwestiach związanych z publicznoprawną ochroną zbiorowych interesów konsumentów. Na przestrzeni ostatnich 27 lat zaobserwować można znaczne wzmocnienie kompetencji organu ochrony konkurencji i konsumentów¹²⁴, zarówno w zakresie ochrony konkurencji, jak i interesów słabszych uczestników rynku.

Początki funkcjonowania organu ochrony konkurencji i konsumentów (wówczas wyłącznie organu antymonopolowego) sięgają końcówki lat 80. ubiegłego stulecia, kiedy to zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 28 stycznia 1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej¹²⁵. Akt ten przyznawał ówczesnemu Ministrowi Finansów kompetencje w zakresie ochrony konkurencji na rynku, których zasięg był jednak znacznie ograniczony w porównaniu do późniejszych uprawnień organu antymonopolowego w tym zakresie. Do najważniejszych uprawnień przyznanych wtedy Ministrowi Finansów zaliczyć można .in.. czuwanie nad przestrzeganiem przepisów przez przedsiębiorców, czy wydawanie decyzji w przedmiocie nakładania kar pieniężnych za naruszenia przewidziane w ustawie.

Istotne zmiany w funkcjonowaniu krajowego systemu ochrony konkurencji i konsumentów wprowadzone zostały ustawą z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym¹²⁶. To przepisy tego właśnie aktu prawnego przewidywały utworzenie odrębnego i niezależnego Urzędu Antymonopolowego, który uznać można za podwaliny funkcjonującego do dzisiaj organu ochrony konkurencji i konsumentów. Głównym zadaniem

122 K. Ziemski [w:] R. Hauser (red.), Z. Niewiadomski (red.), A. Wróbel (red.), Prawne formy działania administracji. System Prawa Aadministracyjnego, tom 5, s 32.

123 M. Stefaniuk, Pozycja ustrojowa centralnego organu administracji rządowej (na przykładzie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów)…, s. 67.

124 K. Jarosiński [w:] T. Skoczny (red.), Ustawa…, s. 828-830.

125 Dz.U. z 1987 r., Nr 3., poz. 18.

126 Dz. U. z 1990 r., Nr 14, poz. 88.

tego podmiotu było m.in. podejmowanie działań zmierzających do przeciwdziałania stosowaniu przez przedsiębiorców praktyk ograniczających konkurencję, a także kontrola koncentracji przedsiębiorców.

Istotną reformą systemu ochrony konkurencji i konsumentów w Polsce było rozszerzenie kompetencji ówczesnego organu antymonopolowego o kwestie związane z publicznoprawną ochroną konsumentów. Dokonano tego na podstawie ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej¹²⁷. Na gruncie tej ustawy zmieniono nazwę z Urzędu Antymonopolowego na Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także przyznano dotychczasowemu organowi antymonopolowemu dodatkowe kompetencje, związane m.in.. z inicjowaniem konsumenckich badań towarów i usług, opracowywaniem i wydawaniem publikacji oraz programów edukacyjnych popularyzujących prawa konsumentów. Wprawdzie ustawa ta nie przewidywała jakiejkolwiek odpowiedzialności przedsiębiorców za naruszanie przepisów regulujących prawa konsumentów, to jednak niewątpliwie była ona zasadniczym krokiem w uksztaltowaniu krajowego systemu publicznoprawnej ochrony konsumentów. W międzyczasie do kompetencji Prezesa Urzędu dodano kwestie związane z nadzorem nad działalnością Inspekcji Handlowej, a także dotyczące ogólnego bezpieczeństwa produktów.

Szczególnie ważnym momentem w funkcjonowaniu organu ochrony konkurencji i konsumentów było wstąpienie Polski do Unii Europejskiej. Od 1 maja 2014 r. Prezesowi Urzędu przyznane zostały kompetencje związane ze stosowaniem unijnego prawa konkurencji, w szczególności reguł konkurencji określonych w TfUE¹²⁸, a także z wdrażaniem do polskiego porządku prawnego unijnych dyrektyw konsumenckich. Ponadto, zaznaczyć należy, że w związku z członkostwem Polski w strukturach unijnych znacznemu ograniczeniu uległy kompetencje organu ochrony konkurencji i konsumentów w zakresie pomocy publicznej przyznawanej przedsiębiorcom¹²⁹, które obecnie – na gruncie ustawy z dnia 30 kwietnia 2014 r.

o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej¹³⁰ - sprowadzają się w zasadzie do notyfikacji projektów programów pomocowych, współpracy z właściwymi organami Unii Europejskiej.

127 Dz. U. z 1996 r., Nr 106, poz. 496.

128 K. Jaroszyński [w:] T. Skoczny (red.), Ustawa…, s. 828.

129 K. Gałązka, Pomoc publiczna dla przedsiębiorców, Warszawa 2015, s. 47.

130 Dz.U. z 2016 r., poz. 1808, 1948, t.j.

Warto również wskazać na dwie istotne nowelizacje uokik, które dokonane zostały w ostatnim czasie. Pierwsza, która weszła w życie z dniem 18 stycznia 2015 r.¹³¹ dotyczyła zarówno rozszerzenia uprawnień Prezesa UOKiK w zakresie ochrony konkurencji, jak i wprowadzenia zmian proceduralnych w zakresie postępowania antymonopolowego w sprawach kontroli koncentracji. Druga nowelizacja, która zaczęła obowiązywać od dnia 16 kwietnia 2016 r., dotyczyła ochrony zbiorowych interesów konsumentów¹³². Na skutek tej zmiany Prezes Urzędu otrzymał m.in. możliwość prowadzenia postępowań w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, czy też prawo do przedstawiania istotnych poglądów w sprawie.

Należy również wspomnieć o dokonanych w ostatnim czasie systemowych zmianach w systemie ochrony konkurencji i konsumentów. Na początku 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 23 września 2016 r. o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich¹³³, która przyznała Prezesowi UOKiK uprawnienia w zakresie prowadzenia rejestru podmiotów uprawnionych do prowadzenia postępowań w sprawie pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich, a także monitorowania wykonywania działalności przez podmioty już wpisane do rejestru. Natomiast w czerwcu 2017 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi¹³⁴. Na podstawie tego aktu prawnego Prezes UOKiK został wyposażony w kompetencje prowadzenia postępowań w sprawach praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową.

Analizując stopniowe rozszerzanie kompetencji organu ochrony konkurencji i konsumentów, należy sformułować wniosek, zgodnie z którym nie tylko warstwa merytoryczna uprawnień Prezesa UOKiK uległa zwiększeniu. Pamiętać bowiem należy, że wprowadzenie wielu nowych zadań przyznanych temu organowi, wiąże się również ze zwiększeniem rodzaju postępowań administracyjnych prowadzonych przed Prezesem UOKiK. Tak jak w latach 90 XX wieku organ antymonopolowy prowadził zasadniczo dwa rodzaje postępowań – w sprawach praktyk ograniczających konkurencję oraz w sprawach koncentracji przedsiębiorców, tak obecnie katalog działań proceduralnych podejmowanych przez Prezesa UOKiK obejmuje takie obszary, jak ochrona zbiorowych interesów konsumentów, uznawanie postanowień wzorców umów za niedozwolone, czy wreszcie nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej.

131 Por. ustawa z dnia 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2014 r., poz. 945).

132 Por. ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1634).

133 Dz.U. z 2016 r., poz. 1823.

134 Dz.U. z 2017 r., poz. 67.

Wprawdzie wszystkie te procedury stosowane są przez jeden organ, to jednak zróżnicowanie ich podstaw merytorycznych prowadzi do sytuacji, w której każda z tych procedur stanowi odrębny rodzaj postępowania administracyjnego prowadzonego przed organem ochrony konkurencji i konsumentów.