WSTęP
Przez Chińczyków Tybet zwany jest Xizang, co oznacza „Zachodni Skarbiec”. jego mieszkańcy od stuleci pielęgnują własne tradycje i religię. Złoża surowców naturalnych i potencjał hydroenergetyczny teoretycznie czynią ten kraj jednym z najbogatszych regionów współczesnych Chin. Czynniki te – obok ziemi, pozy-cji strategicznej i władzy – są wskazywane jako podstawowe przyczyny aneksji
Tybetu przez ChRL1. Rząd chiński jednak nieugięcie powołuje się na historyczną
przynależność Tybetu do Chin, na wyzwolenie Tybetańczyków spod panowania
„zachodnich imperialistów”2, na wyzwolenie samych „niewolników3 tybetańskich
* dr Dorota Ferenc-Kopeć, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Przemyśl–Rzeszów 1 Por. M. Craig, Kundun dusza Tybetu, Warszawa 1999, s. 189.
2 White Paper on Tibet. Information Office of the State Council Of the People’s Republic of China, Beijing 1991.
3 Ibidem. W 1961 roku powstał chiński film propagandowy pt. Niewolnik, przedstawiający Dalajlamę jako wyzyskującego i trzymającego rodaków w niewoli, zaś chińskich komunistów jako wyzwolicieli zgnębionego ludu tybetańskiego. Film ten był obowiązkowym elementem szkoleń w latach 60. i 70. Po rozruchach w 2008 roku władze chińskie wznowiły projekcje filmu w kinach.
Dorota Ferenc-Kopeć
124
z dawnego ustroju feudalnego. Czy w przypadku przedstawicieli Kraju na Dachu świata i obywateli Kraju środka chodzi tak naprawdę o konflikt kulturowy?
Tybetańczycy, mimo iż zwrócili się ku organizacjom międzynarodowym i społeczeństwom Zachodu, coraz bardziej odczuwają bezsilność wobec polityki władz chińskich. Od 2009 roku świat obserwuje bezprecedensową falę
samospa-leń, najczęściej mnichów, protestujących przeciwko naruszeniom praw człowieka4.
Tybetański rząd na uchodźstwie zanotował łącznie 130 przypadków
potwierdzo-nych (z czego ponad 80 ze skutkiem śmiertelnym)5. Ponad pięćdziesięciu spośród
Tybetańczyków, którzy dokonali samospaleń, pozostawiło wiadomość o przyczy-nie podjętego czynu. Wśród celów jedyprzyczy-nie w trzech przypadkach odnotowano apel o wsparcie społeczności międzynarodowej. Znacznie więcej ofiar zaznacza konieczność ochrony rodzimego języka, kwestię powrotu do ojczyzny jego świą-tobliwości Dalajlamy, odzyskanie niepodległości Tybetu, wyznanie wiary i sprzeciw wobec działań partii komunistycznej. Kluczem do zrozumienia samospaleń nie jest natomiast element desperacji6.
jak pisze A. Kozieł „świat – i to nie tylko rządy, nauczone już przez Pekin milczenia w oczekiwaniu na gospodarcze profity, których wirtualną atrakcyjność potęgują globalny kryzys, ale także media – zareagował natomiast ogłuszającym milczeniem, a tybetańska diaspora – jałowymi apelami o interwencję społeczności
międzynarodowej i przerwanie samospaleń”7. W tym stanie rzeczy z zaskoczeniem
przyjęto decyzję sędziego hiszpańskiego Sądu Najwyższego Ismaela Moreno, który w listopadzie 2013 roku zażądał od Interpolu wystawienia nakazów aresztowania byłego przewodniczącego ChRL jiang Zemina, byłego premiera ChRL Li Penga, byłego szefa chińskich służb bezpieczeństwa Qiao Shi, sekretarza partii TRA w latach 1992–2000 Chen Kuiyuan, oraz byłego ministra planowania rodziny
Peng Peiyun, oskarżonych o zbrodnie ludobójstwa wobec Tybetańczyków8.
4 Szerzej na ten temat: A. Dubyesh, Heroism or desperation?, „New Internationalist” 2012, nr 5, s. 48–51; T. Woeser, A. Weiwei, Immolations in Tibet: The Shame of the World, Wyd. Indigène, Paryż 2013.
5 Zob. http://tibet.net/2013/10/29/immolations-in-tibet-the-shame-of-the-world/ (dostęp: 19.11.2014). 6 Na ten temat zob.: Oser, Dlaczego Tybetańczycy dokonują samospaleń, czerwiec 2014, HFPC, tekst dostępny na stronie: http://www.hfhrpol.waw.pl/Tybet/raport.php?raport_id=2411 (dostęp: 20.11.2014); D. Ferenc-Kopeć, Uchodźcy tybetańscy w Polsce i na świecie, [w:] S. Pelc (red.), Prawa człowieka w kontekście sytuacji uchodźców w Europie, Rzeszów 2014, s. 181–190.
7 A. Kozieł, Samospalenia Tybetańczyków: kryzys przywództwa diaspory i abdykacja społeczności międzynarodowej, „Kwartalnik o Prawach Człowieka”, nr 4, 2012, s. 6.
8 M. Stasiński, Hiszpania ściga Chińczyków za zbrodnie w Tybecie, „Wyborcza.pl. świat”, 21.11.2013,
http://wyborcza.pl/1,75477,14987722,Hiszpania_sciga_Chinczykow_za_zbrodnie_w_Ty-Odpowiedzialność międzynarodowa CHRL...
Skarga do sądu została wniesiona 9 lipca 2008 roku przez hiszpańską organizację pozarządową Comite de Apoyo al Tibet (CAT) i obywatela Hiszpanii narodowości tybetańskiej – mnicha Thubten Wangchen, zgodnie z obowiązującą w sądownictwie hiszpańskim zasadą represji wszechświatowej. Przyjęcie zasady jurysdykcji uniwersalnej związane jest z przekonaniem, że ściganie pewnych kategorii przestępstw mieści się w zasięgu zainteresowania całej społeczności międzynarodowej. Stanowi też przedmiot regulacji większości ustawodawstw kar-nych na świecie i – jak zaznacza Z. Kukułka – łączy się ściśle z wykonywaniem
suwerenności państwowej9. Państwo może zatem karać cudzoziemców za
zbrod-nie przeciwko ludzkości popełnione poza granicami kraju, chyba że w państwie, w którym doszło do ich popełnienia, wszczęto w tej sprawie dochodzenie.
Sędzia Ismael Moreno wysłał także, za pośrednictwem ambasady chińskiej, listę 48 pytań do prezydenta ChRL Hu jintao w związku z zarzutami wobec oskarżonych dotyczącymi dopuszczenia się aktów ludobójstwa. W liście tej ujęto kwestie dotyczące działań władz chińskich (w tym stosowania tortur, zabójstw,
uprowadzeń, przymusowej sterylizacji) w Tybecie od 1988 roku10. Zebrane przez
sąd dowody wskazują, że skoordynowane działania władz chińskich miały na celu wyeliminowanie rdzennej ludności Tybetu poprzez wprowadzenie stanu wojennego, masowe przenoszenie ludności chińskiej do regionów tybetańskich, kampanie sterylizacyjne, torturowanie dysydentów11.
Po wpływem oburzenia i nacisków władz chińskich Hiszpański Kongres Deputowanych 11 lutego 2014 roku uchwalił rządowy projekt ustawy dotyczą-cy możliwości ograniczenia powszechnej jurysdykcji, w sprawach o zbrodnie ludobójstwa i zbrodnie przeciwko ludzkości, wyłącznie do spraw dotyczących
Hiszpanów lub osób przebywających na terytorium Hiszpanii12. Wskutek zmian
becie.html (dostęp: 19.11.2014), zob. również: „Reuters”, 10.02.2014 roku, http://www.reuters. com/article/2014/02/10/us-china-spain-idUSBReA191j520140210 (dostęp: 19.11.2014).
9 Z. Kukułka, Kilka uwag na temat zasady represji wszechświatowej, „Wojskowy Przegląd Praw-niczy” 2011, nr 1, s. 3.
10 El juez Moreno envía a China 48 preguntas para Hu Jintao, “Heraldo”, Madrit, 24.02.2014, http://www.heraldo.es/noticias/internacional/2014/02/24/el_juez_ismael_moreno_envia_china_pre-guntas_para_jintao_272830_306.html (dostęp: 20.11.2014).
11 International Campaign for Tibet, 11 October 2013, China’s former leader Hu jintao indicted for policies in Tibet by Spanish court, http://www.savetibet.org/chinas-former-leader-hu-jintao-indicted-for-policies-in-tibet-by-spanish-court/ (dostęp: 20.11.2014).
12 M. Moffett, Spain’s Lower House Approves Law to Limit Judges’ Reach. Madrid Seeks to Ease Tensions With China over Human Rights, „The Wall Street journal”, 11 Feb. 2014.
Dorota Ferenc-Kopeć
126
ustawodawczych dochodzenie wobec byłych przedstawicieli władz chińskich zostało definitywnie zamknięte w lipcu 2014 roku.