– WYROK W SPRAWIe CyPR PRZECIWKO TURCJI
Z 12.05.2014 R.
**WSTęP
**Na podstawie art. 33 europejskiej Konwencji Praw Człowieka1 (dalej eKPC
lub Konwencja) każde z jej państw-stron może wnieść skargę do europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: eTPC lub Trybunał), jeśli uważa, że inne państwo-strona eKPC naruszyło postanowienia Konwencji lub jej protokołów. Decyzję w sprawie dopuszczalności i przedmiotu skarg międzypaństwowych podejmuje Izba (art. 29.2 eKPC). Warunki dopuszczalność skarg
międzypaństwo-* mgr grażyna Baranowska, Poznańskie Centrum Praw Człowieka, Instytut Nauk Prawnych, PAN
** Artykuł powstał w ramach projektu badawczego pt. Wymuszone zaginięcia w Europie. Kształ-towanie się standardów prawnych. Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum nauki, przyznanych na podstawie decyzji DeC-2013/11/N/HS5/04044.
*** Chciałabym podziękować za uwagi do tekstu i pomoc dr Aleksandrze gliszczyńskiej-grabias. 1 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Dz.U. 1993 r., Nr 61 poz. 284.
Grażyna Baranowska
32
wych zostały w Konwencji ujęte mniej rygorystycznie niż w przypadku skarg indywidulanych, mają do nich bowiem zastosowanie tylko wymogi wykorzystania
krajowych środków odwoławczych oraz termin sześciu miesięcy2.
jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protoko-łów, oraz jeśli prawo wewnętrzne określonego państwa pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, eTPC może przyznać pokrzywdzonej stronie słuszne zadośćuczynienie (art. 41 eKPC). W skardze międzypaństwowej
Trybunał zasądził je po raz pierwszy w 2014 r.3 Wyrok dotyczył skargi Cypr
prze-ciwko Turcji4 złożonej w 1994 r., która z kolei odnosiła się do inwazji tureckiej z 1974 r. i wciąż istniejącego podziału wyspy5. Była to czwarta skarga między-państwowa złożona przez Cypr przeciwko Turcji w związku z tamtymi wydarze-niami. Pierwsze dwie (9780/74 oraz 6950/75) zostały rozpatrzone łącznie jeszcze przez europejską Komisję Praw Człowieka, w formie raportu z lipca 1976 r.6, w którym stwierdzono naruszenie art. 2, 3, 5, 8, 13 i 14 eKPC oraz art. 1 Protokołu Dodatkowego nr 1 do eKPC. Trzecia skarga (8007/77) doprowadziła
w październiku 1983 r.7 do kolejnego raportu, zgodnie z którym Turcja naruszyła
2 Por. warunki dopuszczalności skarg indywidualnych w art. 35.2 i 35.3 eKPC. jak wskazuje się w literaturze, wynika to z tego, że twórcy Konwencji traktowali procedurę międzypaństwową jako podstawowy mechanizm gwarantujący przestrzeganie eKPC, zob. np. K. łasak, Normatywna konstrukcja skarg międzypaństwowych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, „Biuletyn Rady europy 1998”, nr 3/4, s. 147–158; I. Kondak Art. 33 Sprawy międzypaństwowe, [w:] L. gardocki (red.) Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, t. II, Warszawa 2011, s. 111–122.
3 Wyrok eTPC dotyczący słusznego zadośćuczynienia w sprawie Cypr przeciwko Turcji z 12.05.2014 r., nr skargi 25781/94 (dalej: Cypr przeciwko Turcji (12 maja 2014)). Tłumacząc wyrok korzystano z opracowania przygotowanego przez Marka Antoniego Nowickiego: Łamanie podsta-wowych praw Greków cypryjskich i niektórych innych grup etnicznych na północnym Cyprze – kwestia słusznego zadośćuczynienia, które jest dostępne na http://www.hfhr.pl/wp-content/uploads/2014/05/ Omowienie_orzeczenia_Cypry_przeciwko_Turcji.pdf, (19.03.2015).
4 Wyrok eTPC w sprawie Cypr przeciwko Turcji z 10.05.2001 r., nr skargi 25781/94 (dalej: Cypr przeciwko Turcji (10 maja 2001 r.)).
5 Do inwazji tureckiej doszło po tym, kiedy 15 lipca 1974 r., z inicjatywy tzw. czarnych puł-kowników rządzących w grecji (popierających przyłączenie Cypru do grecji) doszło do przewrotu przeciwko prezydentowi Cypru, zob. P. Osiewicz, Pokojowa regulacja kwestii cypryjskiej. Aspekty prawne i polityczne, Toruń 2008, s. 55–132; por. również: W. Mallinson, Cyprus. A modern history, New York 2005.
6 Raport eKomPCz w sprawie Cypr przeciwko Turcji z 10.07.1976 r., nr skarg 9780/74 i 6950/75; dokument dostępny na stronie: http://www.cyprus-dispute.org/materials/echr/index.html, (19.03.2015). 7 Raport eKomPCz w sprawie Cypr przeciwko Turcji z 4.10.1983 r., nr skargi 8007/77; doku-ment jest dostępny na stronie: http://www.kypros.org/Occupied_Cyprus/Cyprus_v_Turkey_1993_15_ eHRR_509_eur_Comm_HR.htm, (19.03.2015).
ETPC i słuszne zadośćuczynienie...
swoje zobowiązania wynikające z art. 5 i 8 eKPC oraz art. 1 Protokołu Dodat-kowego nr 1 do eKPC.
Niniejsze opracowanie rozpocznie się od przedstawienia pokrótce rozstrzy-gnięcia w sprawie Cypr przeciwko Turcji z 10 maja 2001 r. Następnie zostanie omówiona złożona w 2010 r. skarga Cypru w zakresie słusznego zadośćuczynie-nia i argumentacja eTPC dotycząca dopuszczalności, stosowazadośćuczynie-nia art. 41 eKPC w skargach międzypaństwowych i zasądzonej kwoty. Kolejna część poświęcona jest uwagom do wyroku w sprawie Cypr przeciwko Turcji z 12 maja 2014. Ca-łość zakończono krótkimi wnioskami dotyczącymi słusznego zadośćuczynienia w skargach międzypaństwowych.
WYROK CyPR PRZECIWKO TURCJI Z 10 MAjA 2001 R.
Na skargę Cypru z 1994 r. składało się kilka szeroko ujętych zarzutów. Pierwszy dotyczył praw zaginionych greckich Cypryjczyków i ich rodzin. Trybu-nał w związku z brakiem efektywnego śledztwa w sprawie tych osób stwierdził naruszenie art. 2 (prawo do życia), art. 5 (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego) oraz art. 3 (zakaz tortur i nieludzkiego traktowania) eKPC wobec
członków ich rodzin8. Druga kategoria zarzutów odnosiła się do naruszenia praw
osób wysiedlonych (ang. displaced persons) do poszanowania ich domu i
wła-sności. W tym kontekście eTPC uznał, że doszło do naruszenie art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego), art. 13 (prawo do skutecz-nego środka odwoławczego) eKPC oraz art. 1 Protokołu Dodatkowego nr 1 do
Konwencji (ochrona własności)9. Trzecia grupa zarzutów dotyczyła warunków
życia greckich Cypryjczyków na północnym Cyprze. Podnoszono w tym zakre-sie wiele różnych artykułów Konwencji i eTPC stwierdził ich liczne naruszenia, tj. art. 3 (zakaz tortur i nieludzkiego traktowania), art. 8 (prawo do poszano-wania życia prywatnego i rodzinnego), art. 9 (wolność myśli, sumienia i wyzna-nia), art. 10 (wolność wyrażania opinii), art. 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego) oraz art. 1 i 2 Protokołu Dodatkowego nr 1 do eKPC (ochrona
własności oraz prawo do nauki)10. Czwarta kategoria zarzutów dotyczyła praw
tureckich Cypryjczyków, w tym społeczności romskiej, żyjących na północnym
8 Cypr przeciwko Turcji (10 maja 2001 r.), odpowiednio: § 134–136, 147–150, 156–158.
9 Ibidem, odpowiednio § 171–175, 192–194, 185–189.
Grażyna Baranowska
34
Cyprze, w przypadku których eTPC stwierdził naruszenie art. 6 (prawo do
rze-telnego procesu sądowego) eKPC11.
Trybunał w wyroku z 2001 r. jednomyślnie uznał, że nie może jeszcze rozstrzygnąć o możliwości zastosowania art. 41 Konwencji dotyczącego słusznego zadośćuczynienia i zawiesił (ang. adjourned) jego rozpatrzenie. Było to zgodne z wcześniejszymi ustaleniami: w październiku 1999 r. doszło do spotkania pre-zesa eTPC z przedstawicielami państw, na którym zaakceptowali oni, że jeśli Trybunał stwierdzi naruszenie Konwencji, konieczna będzie odrębna procedura do rozpatrzenia roszczeń dotyczących słusznego zadośćuczynienia12.
Wyrok z 2001 r. nie został jeszcze wykonany przez Turcję i nadal podlega
mechanizmowi monitorowania przez Komitet Ministrów13. Dotyczy to również
naruszeń, w odniesieniu do których władze Cypru złożyły roszczenia słusznego zadośćuczynienia, tj. praw rodzin osób zaginionych oraz greckich Cypryjczyków mieszkających na półwyspie Karpas. jeśli chodzi o pierwszą kwestię, to podczas ostatniego posiedzenia Komitetu Ministrów na którym ją podjęto, z zaintereso-waniem odnotowano postęp dokonany przez Komitet ds. Zaginionych Osób na Cyprze, który zajmuje się ekshumacją i identyfikacją osób zaginionych m.in.
w związku z interwencją Turcji14. Zwrócono uwagę na konieczność dalszej
współ-pracy rządu Turcji z wymienionym komitetem i umożliwienie mu dostępu do terenów wojskowych, a także na prowadzone śledztwa, które są wszczynane po odnalezieniu szczątków ludzkich. Wykonania wyroku w zakresie dyskryminowania greckich Cypryjczyków mieszkających na półwyspie Karpas nie zostało jeszcze zbadane przez Komitet Ministrów15.
11 Ibidem, par. 357–359. Cypr przed europejską Komisją Praw Człowieka podniósł również zarzuty dotyczące naruszenia prawa wysiedlonych greków cypryjskich do udziału w wyborach, niemniej nie zostało to podtrzymane w skardze przed eTPC, który w związku z tym nie uznał za konieczne rozpatrywanie czy w tym zakresie przedstawione fakty stanowią naruszenia Konwencji (§ 325–327).
12 Cypr przeciwko Turcji (12 maja 2014), § 2.
13 Na podstawie art. 46 eKPC Komitetowi Ministrów zostało powierzone zadanie czuwania nad wykonywanie wyroków eTPC.
14 Komitet ds. Zaginionych Osób na Cyprze zajmuje się również greckimi i tureckimi Cy-pryjczykami, którzy zaginęli w wyniku walk międzyetnicznych między 1964 a 1974 rokiem, zob.: http://www.cmp-cyprus.org/, (19.03.2015).
15 Przebieg procedury monitorowania wyroku przez Komitet Ministrów jest dostępny na stronie internetowej: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/execution/Reports/pendingCases_en.asp?CaseTitl eOrNumber=25781%2F94&StateCode=&SectionCode=, (19.03.2015).
ETPC i słuszne zadośćuczynienie...
WYROK CyPR PRZECIWKO TURCJI Z 12 MAjA 2014 R.
PRZeDMIOT SKARgI
Rząd Republiki Cypru 31 sierpnia 2007 r. poinformował eTPC o zamiarze złożenia skargi w sprawie możliwego zastosowania art. 41 Konwencji, a 11 marca 2010 r. formalnie wystąpił z roszczeniem o słuszne zadośćuczynienie w sprawie naruszenia praw zaginionych greckich Cypryjczyków i ich rodzin. jednocześnie zadeklarowano, że możliwy jest powrót do tej kwestii w odniesieniu do pozo-stałych naruszeń, w szczególności dotyczących domów i własności. W 2012 r. eTPC wystosował listę pytań do Republiki Cypru i poprosił o ostateczną wersję roszczeń. W odpowiedzi Cypr wprowadził do roszczeń również naruszenia praw mieszkańców enklawy na półwyspie Karpas. Rząd Cypru zwrócił się zatem o za-dośćuczynienie w dwóch z czterech kategorii zarzutów wymienionych w wyroku z 2001 r. W odniesieniu do mieszkańców Karpas nie podniesiono naruszenia
art. 1 Protokołu Dodatkowego nr 1 do eKCPz, dotyczącego ochrony własności16.
jednocześnie rząd Cypru zwrócił się do Trybunału o wydanie „wyroku
deklaratyw-nego” (ang. declaratory judgment), z którego wynikałoby, że Turcja jest zobowiązana
do powstrzymania się od umożliwiania, uczestniczenia bądź przyzwolenia lub innego współdziałania w bezprawnej sprzedaży i eksploatacji domów i mienia
greckich Cypryjczyków na północnym Cyprze17.
Trybunał w tym kontekście przypomniał o obowiązku państwa podporząd-kowania się jego wyrokowi. W opinii eTPC jakikolwiek udział władz Turcji w bez-prawnej sprzedaży i eksploatacji domów i mienia jest w związku z tym nie do pogodzenia z wykonaniem wyroku z maja 2001 r. Dlatego też nie było potrzeby badania, czy Trybunał jest właściwy do wydania „wyroku deklaratoryjnego”, o który zwracały się władze Cypru. Ponadto eTPC stwierdził, że odrzucenie w 2010 r. ze względu na niewyczerpanie drogi krajowej skarg greckich Cypryjczyków
dotyczą-cych ich własności znajdujądotyczą-cych się na północnej części wyspy18, nie rozstrzyga czy
16 Cypr przeciwko Turcji (12 maja 2014), § 6, 8, 51.
17 Ibidem, § 61.
18 Decyzja eTPC dotycząca dopuszczalności w sprawach Demopoulos i inni przeciwko Turcji z 1.03.2010 r., nr skarg 46113/99, 3843/02, 13751/02, 13466/03, 10200/04, 14163/04, 19993/04, 21819/04.
Grażyna Baranowska
36
wyrok Cypr przeciwko Turcji został wykonany w odniesieniu do prawa do
wła-sności19. Ostatnia kwestia stała się powodem do wydania przez pięciu sędziów Trybunału częściowo zbieżnego zdania, w którym argumentowali, iż takie oświad-czenie jest przekrooświad-czeniem kompetencji Trybunału i ingerencją w uprawnienia Komitetu Ministrów20.
DOPUSZCZALNOść SKARgI
Pierwszym aspektem, który musiał rozpatrzyć Trybunał było pytanie, czy
skarga została złożona zbyt późno – co podnosił rząd Turcji21. eTPC rozstrzygając
to, przypomniał najpierw, iż postanowienia Konwencji nie mogą być stosowane w próżni i powinny być interpretowane zgodnie z normami i zasadami prawa międzynarodowego publicznego, w szczególności w świetle Konwencji
wiedeń-skiej o prawie traktatów22. Państwo skarżące w sporze międzypaństwowym
ma obowiązek działania bez nieuzasadnionej zwłoki. eTPC przywołał decyzje Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (dalej MTS) dotyczącą zastrzeżeń wstępnych w sprawie Nauru przeciwko Australii23, gdzie MTS orzekł, że zwłoka państwa skarżącego może doprowadzić do uznania skargi za niedopuszczalną. Niemniej prawo międzynarodowe nie przewiduje żadnego konkretnego terminu, a więc ustalenie czy dana sprawa jest dopuszczalna ze względu na upływ czasu w świetle okoliczności sprawy należy do MTS.
Następnie eTPC przypomniał, że skarga Cypru została złożona w 1994 r., a zatem przed wejściem w życie Protokołu nr 11 do eKPC i w związku z obo-wiązującymi wtedy zasadami, nie wymagano wskazania w skardze roszczeń doty-czących słusznego zadośćuczynienia. Ponadto strony zaakceptowały w październiku 1999 r., iż konieczna będzie odrębna procedura do rozpatrzenia roszczeń na podstawie art. 41 eKPC, co zostało potwierdzone w liście Trybunału do stron
19 Cypr przeciwko Turcji (12 maja 2014), § 62–63: „(…) Furthermore the Court’s decision in the case of ‘Demopoulos and Others’, cited above, to the effect that cases presented by individuals concerning violation of property complaints were to be rejected for non-exhaustion of domestic remedies, cannot be considered, on its own, to dispose of the question of Turkey’s compliance with section III of the operative provisions of the principal judgment in the inter-State case.”
20 Ibidem, Częściowo Zbieżne Zdanie sędziów Tulkens, Vajić, Raimondi i Bianku, do których dołączyła sędzia Karakaş.
21 Ibidem, § 18–22.
22 Konwencja wiedeńska o prawie traktatów, Dz.U. 1990 Nr 74, poz. 439. 23 MTS, Nauru przeciwko Australii, Zastrzeżenia Wstępne, 1992, ICj Rep. 240.
ETPC i słuszne zadośćuczynienie...
z 29 listopada 1999. Również w wyroku z 10 maja 2001 r. eTPC odroczył roz-patrzenie sprawy o słuszne zadośćuczynienie i nie wyznaczył stronom żadnych terminów w tej kwestii24.
Zadaniem Trybunału było więc ustalenie, czy przedstawienie przez rząd cypryjski roszczeń dziewięć lat po wyroku spowodowało, iż stały się one
nie-dopuszczalne zgodnie z kryteriami zdefiniowanymi w sprawie Nauru przeciwko
Australii. eTPC uznał, iż tak się nie stało, przywołując trzy główne argumenty. Po pierwsze, zwłoka nastąpiła po wydaniu merytorycznego wyroku przez Trybunał i w tym czasie obie strony miały prawo uważać, że kwestia możliwego słusznego zadośćuczynienia zależała od dalszego rozwoju sprawy. Po drugie, wielokrotnie wspominano o nim w merytorycznej fazie postępowania. W wyroku temat ten został wyraźnie odroczony, w związku z tym żadna strona nie mogła rozsądnie oczekiwać, że sprawa pozostanie nierozwiązana, bądź że wygaśnie lub stanie się nieważna z upływem czasu. Po trzecie, rząd Cypru nigdy nie wypowiedział się w sposób wskazujący na to, iż zrzeka się bądź rezygnuje z prawa do roszczeń o słuszne zadośćuczynienie. Wprost przeciwnie, w piśmie z 2007 r. władze Cypru w jasny i niepozostawiający wątpliwości sposób potwierdziły zamiar skorzystania z tego prawa.
Wobec tych okoliczności eTPC nie uznał za uzasadnione twierdzenia rządu Turcji, iż wznowienie badania roszczeń byłoby szkodliwe dla jej uprawnionych interesów. Argumentował, że władze powinny były się spodziewać, iż sprawa
słusznego zadośćuczynienia powróci przed Trybunał. W świetle wyroku Nauru
przeciwko Australii uznano, że element „szkody” jest głównie związany z procedu-ralnymi interesami pozwanego państwa, które musiałoby przekonująco udowodnić nieuchronność lub prawdopodobieństwo wyrządzenia mu szkody. W omawianej sprawie Trybunał nie znalazł takiego dowodu25.
Rząd Turcji kwestionując dopuszczalność skargi w związku ze zbyt późnym jej złożeniem przez Cypr, powołał się także na trwającą procedurę nadzoru
spra-wowanego przez Komitet Ministrów26, niemniej Trybunał podkreślił, że z wyroku
mogą wynikać dwie odrębne formy naprawy naruszenia: obowiązek zapłaty zasą-dzonych kwot jako słuszne zadośćuczynienie oraz obowiązek podjęcia środków indywidualnych (i w razie potrzeby ogólnych), aby zakończyć naruszenie
stwier-24 Cypr przeciwko Turcji (12 maja 2014), § 25.
25 Ibidem, § 26.
Grażyna Baranowska
38
dzone przez Trybunał. Obowiązki te są oczywiście ze sobą powiązane, niemniej nie wykluczają się wzajemnie27.
Odnosząc się do wydarzeń, do których doszło między 2001 a 2010 r. – m.in. Komitet ds. Zaginionych Osób na Cyprze wznowił działania i rozpoczęto ekshumacje oraz zwracanie rodzinom ciał osób zaginionych – Trybunał stwierdził, że były one z pewnością istotne dla oceny roszczeń, ale nie wyłączały możliwości zbadania tej sprawy przez eTPC. Dlatego Trybunał odrzucił argumentację Turcji i nie znalazł powodu do uznania cypryjskich roszczeń za spóźnione i niedopuszczalne.
STOSOWANIe ART. 41 KONWeNCjI W SKARgACH MIęDZYPAńSTWOWYCH
Kolejną kwestią podniesioną przez rząd Turcji była zasadność stosowania art. 41 eKPC w skargach międzypaństwowych, który – ich zdaniem – co do zasady nie ma zastosowania w przypadku skarg międzypaństwowych. W związku z tym Trybunał przywołał jedyny dotychczasowy wyrok, w którym odniósł się do
słusznego zadośćuczynienia w tego rodzaju skargach. W sprawie Irlandia przeciwko
Wielkiej Brytanii28 eTPC nie zajął się tym zagadnieniem w związku z wyraźną deklaracją Irlandii, że nie wysuwa roszczeń o słuszne zadośćuczynienie29. Dalej Trybunał przypomniał, że ogólna logika zasady słusznego zadośćuczynienia wynika bezpośrednio z zasad prawa międzynarodowego publicznego, odnoszących się do odpowiedzialności państwa30. jako najważniejszą z nich w zakresie naruszenia
przez państwo obowiązku traktatowego eTPC przytoczył „naruszenie zobowiązania
tworzy obowiązek zadośćuczynienia w odpowiedniej formie”31. Przywołał także regu-łę, zgodnie z którą międzynarodowy sąd bądź trybunał, posiadający jurysdykcję w odniesieniu do roszczenia o odpowiedzialność państwa, może w jej ramach przyznać odszkodowanie za doznane szkody. eTPC uznał, iż nie może zatem
27 W kontekście tego, jakie państwo powinno podjąć kroki, jeśli jego przedstawiciele byli zaangażowani w zaginięcia, zob. np. S. Fulton, Redress for Enforced Disappearances: Why Financial Compensation is not Enough, „journal of International Criminal justice” 2014, nr 12 (4), s. 50–69.
28 Wyrok eTPC w sprawie Irlandia przeciwko Wielkiej Brytanii z 18.01.1978 r., nr skargi 5310/71.
29 Ibidem, § 245–246.
30 Odwołał się tym w szczególności do travaux préparatoires Konwencji, Cypr przeciwko Turcji (12 maja 2014), § 40.
31 Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, Fabryka w Chorzowie, 1927, Cypr prze-ciwko Turcji (12 maja 2014), § 41.
ETPC i słuszne zadośćuczynienie...
w tych okolicznościach interpretować art. 41 w sposób tak wąski i restrykcyjny, iż wykluczałby spod jego stosowania skargi międzypaństwowe.
Tym samym Trybunał uznał, że artykuł 41 ma zastosowanie do skarg mię-dzypaństwowych. Niemniej zasadność roszczenia o słuszne zadośćuczynienie musi być badana i decydowana przez Trybunał na tle konkretnej sprawy. Podejmując taką decyzję eTPC bada między innymi: rodzaj skargi złożonej przez państwo, czy jest możliwe zidentyfikowanie ofiar naruszeń oraz w jakim głównym celu wszczęto postępowanie, o ile może to zostać ustalone na podstawie pierwszej
skargi do Trybunału32. Państwo może przykładowo zarzucać w skardze innemu
państwu-stronie eKPC kwestie ogólne (np. problemy systemowe) i w takich sprawach przyznanie słusznego zadośćuczynienia może nie być właściwe. Z kolei w skargach międzypaństwowych, w których zarzuca się naruszenie przez inne państwo-stronę eKPC praw konkretnych pokrzywdzonych, przyznanie słusznego zadośćuczynienia może okazać się uzasadnione33.
jeśli nawet w skardze międzypaństwowej zostanie przyznane słuszne od-szkodowanie, musi ono nastąpić na korzyść indywidualnych pokrzywdzonych. Wynika to z samej natury Konwencji, zgodnie z którą to nie państwo, a jednostka jest w pierwszej kolejności dotknięta naruszeniem eKPC34. Trybunał uznał, że w skardze władze Cypru domagały się słusznego zadośćuczynienia w związku z naruszenie praw dwóch wystarczająco konkretnych i obiektywnie możliwych do zidentyfikowania grup osób: 1.456 zaginionych osób i ich rodzin oraz greckich Cypryjczyków mieszkających w enklawie na półwyspie Karpas.
KWOTA SłUSZNegO ZADOśćUCZYNIeNIA
Władze Cypru zwracały się z roszczeniem o słuszne zadośćuczynienia w związku z naruszenie zagwarantowanych w eKPC praw (art. 2, 3 i 5 eKPC) 1.456 zaginionych osób i ich rodzin. Liczba to w pierwotnej skardze wynosiła 1.485, niemniej ostatecznie władze Cypru nie wystąpiły z roszczeniami w imieniu rodzin 9 osób, które otrzymały już zadośćuczynienie na mocy wyroku w sprawie Varnava i inni przeciwko Turcji35, i kolejnych 28 osób, których szczątki
zidenty-32 Ibidem, § 43.
33 Ibidem, § 44–45.
34 Ibidem, § 46.
35 Wyrok Wielkiej Izby eTPC w sprawie Varnava i inni przeciwko Turcji z 18.09.2009 r., nr skarg 16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90, 16069/90,16070/90, 16071/90, 16072/90 and 16073/90.
Grażyna Baranowska
40
fikowano na terenie znajdującym się pod efektywną kontrolą Republiki Cypru. Władze Cypru nie zwracały się o wypłacenie konkretnej sumy – ustalenia
wy-sokości zadośćuczynienia dokonał eTPC36.
W związku z naruszeniem praw (art. 3, 8, 9, 10, 13 eKPC oraz art. 2 Protokołu Dodatkowego nr 1 do Konwencji) mieszkańców enklawy na półwy-spie Karpas, rząd Cypru zwrócił się o przyznanie słusznego zadośćuczynienia w wysokości co najmniej 50.000 funtów brytyjskich dla każdego greckiego Cypryjczyka, który mieszkał w enklawie między lipcem 1974 – kiedy doszło do inwazji tureckiej – a wyrokiem eTPC z 2001 r. Rząd Cypru w skardze do Trybunału podawał, że na półwyspie Karpas mieszkało w 1974 r. około 20.000
osób37 i zobowiązał się do przekazania ewentualnie zasądzonego zadośćuczynienia
osobom poszkodowanym lub ich spadkobiercom. Ponieważ liczba tych osób nie została ustalona, władze Cypru zaproponowały stworzenie uzgodnionego między obiema stronami wykazu mieszkańców w ciągu sześciu miesięcy od wyroku, a w wypadku gdyby strony nie doszły do porozumienia co do listy, prezes eTPC miałby podjąć ostateczną decyzję.
Przystępując do badania skargi Trybunał przypomniał najpierw ogólne zasady dotyczące przyznawania słusznego zadośćuczynienia zawarte w wyroku Varnava i inni przeciwko Turcji, podnosząc m.in. iż „Zadośćuczynienie za krzywdę moralną jest wyrazem uznania faktu, że krzywda nastąpiła w wyniku naruszenia fundamentalnego prawa człowieka i odzwierciedla dolegliwość szkód w najszerszym wymiarze; nie służą one – ani nie powinny – komfortowi finansowemu i dawaniu możliwość do wzbogacenia się na koszt państwa-strony Konwencji”38. W świetle wszystkich istotnych okoliczność i po dokonaniu oceny zasady słuszności Trybu-nał przyzTrybu-nał rządowi Cypru łączną kwotę 30.000.000 eUR za krzywdę moralną doznaną przez krewnych osób zaginionych oraz 60.000.000 eUR za krzywdę moralną doznaną przez mieszkańców enklawy na półwyspie Karpas. Decyzją eTPC władze Cypru mają przekazać pokrzywdzonym zasądzone kwoty. Zobowiązano je do stworzenia – pod nadzorem Komitetu Ministrów – skutecznego mechani-zmu dystrybucji tych kwot, co powinno zostać uczynnione w ciągu osiemnastu miesięcy od wypłacenia sumy zasądzonego zadośćuczynienia przez Turcję, albo w innym terminie uznanym za odpowiedni przez Komitet Ministrów.
36 Cypr przeciwko Turcji (12 maja 2014), § 48–49.
37 Ibidem, § 207.
ETPC i słuszne zadośćuczynienie...