Operacje pokojowe z perspektywy wybranych teorii stosunków międzynarodowych

W 2000 r. Roland Paris słusznie zauważył, iż „brak jest poważnego wysiłku włączenia głównych debat toczących się w ramach teorii stosunków międzynarodowych do literatury [na temat operacji pokojowych - przyp. aut.]. […] relacje między operacjami pokojowymi i strukturą systemu międzynarodowego pozostają w znacznej mierze niezbadane”²⁶. Wydaje się, że pomimo upływu kilkunastu lat wciąż dominuje perspektywa teoretyczna, którą Alex Bellamy i Paul Williams określili jako „teoria rozwiązywania problemów” (problem solving theory). Większość badaczy skupia się bowiem na praktycznych aspektach funkcjonowania pojedynczych operacji i nie zajmuje się ich szerszym wpływem, np. na stosunki międzynarodowe w danym regionie czy na samą (ogólną) koncepcję operacji pokojowych²⁷.

Historia refleksji teoretycznej nad stosunkami pomiędzy jednostkami politycznymi sięga czasów starożytnych, jednak jej dynamiczny rozwój i nadanie jej ram naukowych

26 R. Paris, Broadening the study of peace operations, “International Studies Review” nr 2(3)/2000, s. 29 i 33. 27 A. Bellamy, P. Williams, Thinking Anew about Peace Operations, “International Peacekeeping” nr 1/2004, s. 6.

66

nastąpiło dopiero w XX w.²⁸ Teorie te są klasyfikowane w różny sposób i ulegają modyfikacjom na skutek przełomowych wydarzeń i zmian w globalnym układzie sił.

Są również silnie powiązane z wykształcaniem się nowych nurtów w myśli politycznej, m.in. feminizmu i ekologizmu. Szczegółowe omówienie operacji pokojowych z perspektywy wszystkich najważniejszych teorii przekracza ramy dysertacji. Autor skupi się więc na trzech teoriach, które w znacznej mierze determinują współczesne postrzeganie stosunków międzynarodowych: realizmie, liberalizmie i globalizmie (marksizmie – teoriach zależności)²⁹. Należy przy tym zaznaczyć, iż każda z tych „wielkich” teorii występuje w wielu odmianach. Tak jak niepoprawne jest twierdzenie o istnieniu jednej, ogólnej, teorii stosunków międzynarodowych, tak też nie występuje np. jeden realizm.

Autor odwoła się jedynie do najważniejszych kategorii każdej z trzech „wielkich” teorii, nie będzie więc czynił rozróżnienia np. na realizm „klasyczny” Hansa Morgenthaua i neorealizm Kennetha Waltza. Jakkolwiek uzasadnione, wprowadzenie tego podziału mogłoby doprowadzić do nadmiernego rozbudowania analizy i utrudnić wyciągnięcie wniosków istotnych z punktu widzenia celu dysertacji.

2.1.1. Realizm

Choć źródeł realistycznej analizy stosunków międzynarodowej można poszukiwać już w Wojnie Peloponskiej Tukidydesa, to za ojca nowoczesnego realizmu uważa się Hansa J. Morgenthaua, autora pracy Politics Among Nations (1948)³⁰. Dla realistów

28 Jak twierdzi Scott Burchill: „Chociaż naukowcy i myśliciele od dawna poświęcali uwagę polityce międzynarodowej, formalne uznanie stosunków międzynarodowych jako odrębnej dyscypliny naukowej w nauce zachodniej datuje się na koniec pierwszej wojny światowej […].”: S. Burchill, Wstęp [w:] S. Burchill et al., Teorie stosunków międzynarodowych, Warszawa 2006, s. 15.

29 Jacek Czaputowicz określa trzy wymienione teorie jako teorie głównego nurtu. Równocześnie wskazuje, iż występują one pod różnymi nazwami. Tyczy się to szczególnie marksizmu, określanego również jako rewolucjonizm, globalizm, socjalizm czy strukturalizm. Por.: J. Czaputowicz, Teorie stosunków międzynarodowych. Krytyka i systematyzacja, Warszawa 2008, s. 50-53.

30 Szczególne znaczenie Tukidydesa jako „ojca” teorii stosunków międzynarodowych podkreśla m.in. J. Nye jr. w pracy Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii i historii, Warszawa 2009. Istotne podwaliny pod koncepcje Morgenthaua położył w latach 30. XX w. E.H. Carr. W pracy The Twenty Years’ Crisis:

1919-1939, skrytykował założenia, na jakich opierała się Liga Narodów i system międzynarodowy wykształcony po I wojnie światowej. Carr nazwał je „utopijnym liberalnym internacjonalizmem”. Za: S.

Burchill, Realizm i neorealizm [w:] S. Burchill et al., Teorie stosunków…, s. 99-106 i 115. Sam Morgenthau przedstawił sześć zasad myśli realistycznej: (1) polityka rządzi się obiektywnymi i niezmiennymi prawami, zakorzenionymi w naturze ludzkiej; (2) centralną kategorią polityki są interesy definiowane w kategoriach siły. Skutki działania są ważniejsze niż jego motywy; (3) interes definiowany w kategoriach siły ma charakter obiektywny, ale jego znaczenie może ulegać zmianom; (4) sukces polityczny i zasady moralne nierzadko znajdują się w opozycji; (5) państwa próbują przedstawiać swoje cele i działania jako zgodne z zasadami moralnymi; (6) realizm różni się od innych teorii stosunków międzynarodowych. Por. J.

Czaputowicz, Teorie stosunków…, s. 76-79 oraz Hans Morgenthau, 1948. Politics Among Nations, (New York: Knopf) Chapters 1 and 2.,

<http://www.people.fas.harvard.edu/~plam/irnotes07/Morgenthau1948.pdf>, dostęp z 25.10.2013.

67

głównym aktorem w stosunkach międzynarodowych jest państwo, którego celem jest maksymalizacja własnej potęgi. Dążenie to wynika z anarchicznej struktury systemu międzynarodowego. Ponieważ osiągnięcie hegemonii jest trudne i kosztowne, państwa decydują się na postępowanie zgodne z logiką równowagi sił. „Występuje [ona – przyp.

aut.] wówczas, gdy żadne państwo nie jest na tyle silne, by podporządkować sobie pozostałe”³¹. Prowadzenie konfliktu zbrojnego jest jedną z metod utrzymania równowagi sił lub maksymalizacji potęgi. Inną ważną kategorią w realistycznych teoriach stosunków międzynarodowych jest dylemat bezpieczeństwa. Państwa zwiększają swoją potęgę, gdyż obawiają się, że w przeciwnym razie inne państwo może zagrozić ich bezpieczeństwu.

Rozwój potęgi danego państwa zwiększa poczucie zagrożenia innych aktorów systemu, co prowadzi do dalszego wzrostu nakładów przeznaczanych na obronność. W praktyce oznacza to rozwój zdolności ofensywnych i spadek poziomu bezpieczeństwa innych państw³².

Operacje pokojowe w świetle teorii realistycznej stanowić będą instrument, który służy najważniejszym aktorom systemu międzynarodowego – mocarstwom zasiadającym w Radzie Bezpieczeństwa ONZ – do ochrony własnych interesów. Interes mocarstw jest przy tym rozumiany zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio (jako interes ich sojuszników).

Należy zwrócić uwagę na fakt, że powołanie operacji pokojowej ONZ wymaga braku sprzeciwu stałych członków Rady. Oznacza to, że operacje nie są środkiem maksymalizacji potęgi – na wzrost potęgi jednego mocarstwa nie zgodziłyby się bowiem pozostałe – lecz stanowią instrument defensywny – zapobiegają znaczącemu wzrostowi potęgi któregokolwiek z mocarstw. W myśl realizmu operacja powoływana jest wtedy, gdy ponowna eskalacja konfliktu zagraża interesom mocarstw. Na przykład operację UNEF II (1973-1979) na Bliskim Wschodzie można interpretować jako sposób na zwiększenie bezpieczeństwa Izraela (cel USA) oraz zmniejszenie rozmiarów porażki państw arabskich (popieranych przez ZSRR)³³. UNEF II pozwalała na utrzymanie równowagi sił i stref wpływów mocarstw w strategicznie ważnym regionie świata. Operacje pokojowe nie są więc instrumentem neutralnym i wyrazem troski mocarstw o międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo. Służą interesom najważniejszych aktorów systemu, choć – zgodnie z piątą zasadą Morgenthaua – przedstawiane są jako wyraz bezinteresownego dążenia do urzeczywistnienia uniwersalnych zasad moralnych.

31 J. Czaputowicz, Bezpieczeństwo międzynarodowe – współczesne koncepcje, Warszawa 2012, s. 108.

32 Tamże, s. 109-112.

33 Opinię taka wyraża D. Jett, Why Peacekeeping Fails?, New York 2001, s. 26.

68

Zgodnie z teorią realistyczną, Organizacja Narodów Zjednoczonych nie prowadzi autonomicznych działań – podejmowane przez nią operacje są jedynie wypadkową interesów mocarstw. Inne organizacje międzynarodowe prowadzące operacje realizują w ten sposób cele najważniejszych członków. Na przykład operacje pokojowe Unii Europejskiej w Afryce (w Czadzie, Republice Środkowoafrykańskiej oraz Demokratycznej Republice Konga – a więc z dala od granic państw członkowskich) wynikały – zdaniem realistów – z silnej pozycji Francji w UE. Działając w ramach Unii, Paryż dążył do zachowania strefy wpływów w Afryce (realizacji interesów narodowych) przy jednoczesnym zmniejszeniu politycznych i militarnych kosztów zaangażowania.

Interwencja pod auspicjami organizacji międzynarodowej cieszy się zazwyczaj większym stopniem legitymacji, niż działania pojedynczych państw.

W świetle założeń myśli realistycznej, państwa dostarczające oddziałów dla ONZ (głównie państwa globalnego Południa, takie jak Indie, Bangladesz i Pakistan) decydują się na udział w operacjach, gdyż zwiększa to ich prestiż na arenie międzynarodowej oraz pozwala na modernizację i profesjonalizację własnych sił zbrojnych. W niektórych przypadkach zaangażowanie w operację pokojową ONZ lub innej organizacji wynika z dążenia do zwiększenia bezpieczeństwa państwa. Kenia bierze udział w operacji AMISOM z uwagi na bezpośredni wpływ konfliktu w Somalii na bezpieczeństwo wewnętrzne. Logikę realistyczną można również odnieść do poziomu aktorów lokalnych – stron biorących udział w konflikcie. Jedna z zasad operacji pokojowych – zgoda stron na obecność sił międzynarodowych – implikuje, iż zwaśnione strony zaakceptują operację tylko wówczas, gdy będzie to służyło ich interesom. W warunkach dogasającego konfliktu zbrojnego oznacza to, iż strony przestają dążyć do odniesienia zwycięstwa, a ich głównym celem staje się zachowanie części stanu posiadania lub czasowe zawieszenie konfliktu w oczekiwaniu na poprawę własnego położenia względem przeciwnika³⁴.

2.1.2. Liberalizm

Jak twierdzą Alex Bellamy i Paul Williams, „bez wątpienia najbardziej wpływową teorią stosunków międzynarodowych, jeśli idzie o badanie operacji pokojowych, jest teoria liberalna”³⁵. Jednym z jej centralnych pojęć jest demokratyczny pokój. Zgodnie z tą koncepcją, państwa demokratyczne nie prowadzą konfliktów pomiędzy sobą. Są również

34 W. Durch, The Evolution of UN Peacekeeping, New York 1993, s. 12 za: D. Jett, Why Peacekeeping Fails…, s. 25.

35 A. Bellamy, P. Williams, Understanding Peacekeeping, Cambridge 2010, s. 23.

69

mniej skłonne do prowadzenia konfliktów zbrojnych z innymi państwami. U jej podstaw leży założenie, iż jednostka ludzka jest dobra z natury i dąży do rozwoju. Tak motywowane jednostki najpełniej realizują swoje cele w państwie demokratycznym.

Zachowania z poziomu jednostek przenoszone są na poziom międzynarodowy – państwa demokratyczne nie są skłonne do prowadzenia konfliktów, gdyż te są kosztowne i wyniszczające. Spory rozwiązuje się drogą pokojową, a napięcia łagodzone są poprzez występowanie współzależności, przede wszystkim w wymiarze ekonomicznym. Wymiana handlowa, ożywione stosunki polityczne oraz rozwój kontaktów pomiędzy społeczeństwami sprzyja pokojowi. Zinstytucjonalizowaną formą współpracy państw są organizacje międzynarodowe. W ich ramach wypracowuje się regulacje prawne, zmniejszające prawdopodobieństwo wystąpienia sporów³⁶.

Sposobem państw na zapewnienie bezpieczeństwa jest budowa systemu bezpieczeństwa zbiorowego. W jego ramach wszystkie państwa zobowiązują się do solidarnego wystąpienia przeciwko agresorowi, który sam jest członkiem systemu³⁷. Dzięki temu państwa nie są – jak w teorii realistycznej – zmuszone do maksymalizacji własnej potęgi w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Co więcej – są do tego zniechęcane, gdyż zwiększanie potencjału militarnego może być odebrane przez innych członków systemu jako przygotowanie do przyszłej agresji. Nie oznacza to, że liberałowie nie zakładają możliwości użycia siły na arenie międzynarodowej. Operacja militarna jest dopuszczalna, a nawet pożądana, jeśli podejmowana jest w celu zapobiegania naruszeniom praw człowieka. Taka forma użycia siły określana jest mianem interwencji humanitarnej (humanitarian intervention)³⁸. Przywiązanie liberałów do praw człowieka przejawia się również w promowaniu przez nich koncepcji bezpieczeństwa jednostki ludzkiej (human security)³⁹. W praktyce oznacza to odejście od dogmatycznego pojmowania zasady suwerenności i nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw⁴⁰.

W świetle teorii liberalnej operacje pokojowe stanowią wyraz zaangażowania społeczności międzynarodowej w utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. Państwa, działając poprzez organizacje międzynarodowe, próbują w ten sposób ograniczyć liczbę i intensywność konfliktów. Organizacje międzynarodowe posiadają autonomię,

36 Relacje pomiędzy wojnami, demokracją i wolnym handlem z perspektywy teorii liberalnej przedstawia S.

Burchill, Liberalizm [w:] S. Burchill et al., Teorie stosunków…, s. 50-70.

37 J. Czaputowicz, Teorie stosunków…, s. 137-139.

38 Por. J. Zajadło, Dylematy humanitarnej interwencji. Historia-etyka-polityka-prawo, Gdańsk 2005, J.

Czaputowicz, Bezpieczeństwo międzynarodowej…, s. 152-154.

39 J. Czaputowicz, Bezpieczeństwo międzynarodowe…, s. 154-164.

40 Por. A. Bellamy, P. Williams, Understanding Peacekeeping…, s. 36-39.

70

co oznacza, iż mają udział w procesie decyzyjnym dotyczącym powołania operacji. Nie stanowią – jak w teorii realistycznej – pola ścierania się interesów, lecz wyrażają „wolę zbiorową” społeczności międzynarodowej. Ograniczenie liczby i intensywności konfliktów służy realizacji interesów państw – czyli rozwojowi współpracy międzynarodowej, zwiększaniu poziomu współzależności, wzrostowi wymiany handlowej itp. Operacje pokojowe stanowią także instrument ochrony praw człowieka oraz ich promowania w państwach, w których dotąd nie były przestrzegane. Kwestie te stanowią ważny element mandatu wielu operacji, co pozwala wysnuć wniosek o istotności humanitarnych motywów interwencji.

Należy podkreślić, iż operacje pokojowe nie są tożsame ani z interwencjami podejmowanymi przez państwa przeciwko agresorowi w myśl logiki systemu bezpieczeństwa zbiorowego, ani z interwencjami humanitarnymi. Operacje prowadzone są za zgodą państwa/państw przyjmujących, a interwencje – wbrew ich woli. Jednak ukrytym założeniem liberałów jest to, iż interwencja przeciwko agresorowi i interwencja humanitarna służą długoterminowym interesom obywateli państw, przeciw którym są podejmowane. Wystąpienie przeciw „agresywnemu” rządowi, który – w myśl założeń koncepcji demokratycznego pokoju – równocześnie nie przestrzega zasad demokratycznych i łamie prawa człowieka, zwiększa bowiem bezpieczeństwo i dobrobyt jednostek. O ile interwencja humanitarna wprowadza społeczeństwo danego państwa w krąg potencjalnych beneficjentów praw człowieka, o tyle operacja pokojowa jest instrumentem, który ma wspomagać społeczeństwo oraz rząd w umacnianiu praw człowieka w danym państwie.

Teoria liberalna w przekonujący sposób tłumaczy niektóre z podejmowanych po zimnej wojnie operacji pokojowych. Odnosi się to szczególnie do przypadków, w których motywy humanitarne były silnie akcentowane, a zaangażowanie ONZ i globalnych mocarstw trudno wyjaśnić z punktu widzenia teorii realistycznej. Przykładem takich działań są operacje ONZ w Somalii w pierwszej połowie lat 90. Rozwój sytuacji w tym państwie nie zagrażał międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu, nie godził również w strategiczne interesy mocarstw. Mimo to, Stany Zjednoczone wysłały do Somalii ponad 20 000 żołnierzy. Deklarowanym celem operacji było niesienie pomocy ofiarom klęski głodu. O zaangażowaniu przesądziły więc motywy humanitarne. Należy również podkreślić, iż – przynajmniej w sferze deklaratywnej – teoria liberalna dominuje w kręgach zarządzających ONZ. Elementy teorii demokratycznego pokoju można odnaleźć

71

w ważnych dokumentach Organizacji, poświęconym operacjom pokojowym, np. w Programie dla pokoju z 1992 r.⁴¹.

2.1.3. Marksizm – teorie dependencji

W XX w. na gruncie filozofii Karola Marska rozwinęło się wiele teorii stosunków międzynarodowych. Wspólnym elementem większości z nich jest przekonanie, że świat podzielony jest na zasadzie hierarchicznej na centrum i peryferia. Centrum posiada przewagę ekonomiczną (bardziej zaawansowane sposoby produkcji), dzięki czemu sprawuje kontrolę i eksploatuje peryferia. Włączanie kolejnych obszarów (państw) z peryferii do globalnego obiegu gospodarczego służy interesom centrum. Tworzenie więzi ekonomicznych nie sprzyja – jak chcą liberałowie – wzrostowi zamożności wszystkich uczestników wymiany handlowej, lecz powiększa nierówności i w jeszcze większym stopniu marginalizuje peryferia. Państwa stanowią narzędzia w rękach elit, realizujących partykularne interesy. Organizacje międzynarodowe są instrumentem wpływu państw wysoko rozwiniętych, umożliwiając narzucanie określonego modelu życia politycznego, gospodarczego i społecznego społeczeństwom peryferii⁴².

Wyraźnie inspirowana marksizmem i teoriami krytycznymi jest praca Richarda Kareema Al-Qaqa pt. Zarządzanie światowym porządkiem. Operacje pokojowe Organizacji Narodów Zjednoczonych i program bezpieczeństwa⁴³. Autor dostarcza interesującego wyjaśnienia przyczyn powstania instrumentu operacji pokojowych po 1945 r. Jego zdaniem, miał to być środek wspierający przekształcenie globalnego porządku ze

„świata imperiów” na „świat państw narodowych”. Głównym pomysłodawcą operacji pokojowych były USA, najbardziej zainteresowane „promowaniem, zachowaniem i rozszerzaniem specyficznego powojennego porozumienia politycznego i ekonomicznego”⁴⁴. Celem operacji zimnowojennych było głównie powstrzymanie przemocy w strategicznie ważnych obszarach, przede wszystkim na Bliskim Wschodzie.

41 Por. Agenda for Peace. Preventive diplomacy, peacemaking and peace-keeping , Report of the Secretary-General pursuant to the statement adopted bythe Summit Meeting of the Security Council on 31 January 1992, A/47/277 – S/24111, 17 June 1992, <http://www.unrol.org/files/A_47_277.pdf>, p. 59: “Występuje oczywisty związek pomiędzy praktykami demokratycznymi – takimi jak rządy prawa i transparentność w procesie podejmowania decyzji – i osiągnięciem prawdziwego pokoju i bezpieczeństwa w nowym i stabilnym porządku politycznym.”

42 Podział świata na centrum i peryferia głosili m.in. Johan Galtung (A Structural Theory of Imperialism,

„Journal of Peace Research”, t.13, nr 2 (1971)) oraz Immanuel Wallerstein (The Modern World-System, New York 1976). Por. J. Czaputowicz, Teorie stosunków…, s. 150-163.

43 R. Kareem Al-Qaq, Managing World Order. United Nations Peace Operations and the Security Agenda, London/New York 2009.

44 Tamże, s. 17.

72

Nawet wówczas podejmowano jednak operacje (ONUC i UNTEA), które służyły

„przenoszeniu nowoczesności do obszarów granicznych”, czyli terenów pomiędzy centrum i peryferiami⁴⁵.

Al-Qaq twierdzi, iż po zimnej wojnie operacje pokojowe zostały zaakceptowane przez społeczność międzynarodową jako „niekwestionowany fakt polityki globalnej”

i forma globalnego rządzenia (global governance)⁴⁶. Jego zdaniem, operacje pokojowe są instrumentem „stosowanym w celu ułatwienia przeobrażenia stosunków państwo-społeczeństwo [w państwach globalnego Południa – przyp. aut.] w zgodzie z koncepcjami neoliberalnymi”⁴⁷. ONZ, prowadząc operacje pokojowe, realizuje „głęboko polityczny projekt mniejszości” – czyli elit państw zachodnich oraz funkcjonariuszy organizacji międzynarodowych⁴⁸. Ich celem jest budowa nowego porządku społecznego w państwach, w których zakończył się konflikt zbrojny. Ponadto, ONZ promuje określone osoby i grupy, które tworzą nowe elity, realizujące zamierzenia patronów⁴⁹. Al-Qaq wielokrotnie podkreśla, iż „operacje pokojowe mogą być traktowane jako bezstronne, neutralne i wolne od wartościowania jedynie wówczas, jeśli zaakceptujemy, że powojenny [po II wojnie światowej – przyp. aut.] porządek jest naturalny i uniwersalny”⁵⁰. W przeciwnym wypadku należy postrzegać operacje pokojowe jako działanie służące interesom określonych podmiotów – organizacji międzynarodowych, państw, elit polityczno-gospodarczych itp.

Wyjaśnienia Al-Qaqa znajdują pewne potwierdzenie w praktyce prowadzenia operacji pokojowych. Mandat większości operacji zawiera odniesienie do koncepcji praw człowieka, głęboko zakorzenionej w zachodniej myśli politycznej. Pomimo tego, że działania te prowadzone są na różnych kontynentach i w różnych kręgach kulturowych,

„założenia ideologiczne” poszczególnych operacji wydają się niezmienne. Funkcjonariusze ONZ i innych organizacji międzynarodowych wyraźnie preferują współpracę z lokalni politykami, którzy deklarują przywiązanie do zasad demokratycznych. Operacje pokojowe nierzadko wspierają proces budowy instytucji państwowych. Także w tym przypadku promowany jest model państwa, wypracowany w ramach zachodniej myśli politycznej.

45 Tamże, s. 25.

46 Tamże, s. 150.

47 Tamże, s. 7.

48 Tamże, s. 8.

49 Tamże, s. 9.

50 Tamże, s. 34.

73 2.1.4. Podsumowanie

Jak wynika z powyższej analizy wybranych teorii stosunków międzynarodowych, rozumienie przyczyn, istotny i celów operacji pokojowych jest uzależnione od przyjęcia określonej perspektywy teoretycznej. Z punktu widzenia realizmu, operacje pokojowe stanowią narzędzie prowadzenia polityki równowagi sił. Ich celem jest niedopuszczenie do znaczących zmian w układzie sił w strategicznie ważnych regionach świata. Organizacje międzynarodowe stanowią pole ścierania się interesów mocarstw i nie dysponują autonomią. Liberałowie postrzegają operacje pokojowe jako wyraz zaangażowania państw w utrzymanie pokoju i rozwój praw człowieka. Operacje mają na celu zwiększanie poziomu bezpieczeństwa jednostki ludzkiej, stanowią też pożądaną formę zaangażowania wspólnoty międzynarodowej w państwach, przeciw którym została przeprowadzona interwencja humanitarna. W myśl teorii inspirowanych marksizmem, operacje pokojowe są narzędziem wpływu państw wysoko rozwiniętych. Służą promowaniu określonego porządku gospodarczego i społecznego – neoliberalizmu.

Wydaje się, że każda z wymienionych teorii – jak również teorie nieujęte w powyższej analizie – formułuje istotne pytania o różne aspekty zjawiska operacji pokojowych i dostarcza na nie przekonujących odpowiedzi. Ograniczanie się do stosowania kategorii zaproponowanych przez jedną z teorii mogłoby więc pozbawić dysertację waloru poznawczego. Z uwagi na to autor, poszukując odpowiedzi na pytania o przyczyny, cele, przebieg i skutki poszczególnych operacji pokojowych w Rogu Afryki, będzie się odwoływał równocześnie do wielu podejść teoretycznych.