Rozmieszczenie operacji pokojowej

Rozmieszczenie operacji pokojowej można najogólniej podzielić na trzy fazy:

I. rozpoczęcie (start-up process) – obejmuje najwcześniejsze etapy działania operacji w terenie. Poza wymienionymi poniżej zadaniami, podczas tej fazy dochodzi do pierwszych kontaktów przedstawicieli operacji ze stronami sporu.

Faza rozpoczęcia jest kluczowa w kontekście zdobycia przez operację legitymacji i wiarygodności w terenie działania. Można podzielić ją na następujące etapy:

a. działania przed rozmieszczeniem (pre-deployment) – zadania wykonywane przede wszystkim poza regionem rozmieszczenia, m.in. negocjacje na temat Porozumienia o Statusie Misji/Sił (Status of Mission/Status of Forces Agreements, SOMA i SOFA), przygotowanie zasobów, rozmowy z państwami dostaczającymi oddziałów wojskowych i policyjnych (Troop/Police Contributor Coutries, TCC i PCC), gromadzenie zasobów itp.,

b. szybkie rozmieszczenie (rapid deployment) – polega na rozmieszczeniu w terenie działania operacji niewielkiej grupy, odpowiedzialnej m.in.

za przygotowanie infrastruktury (baz, kwater itp.), co ma umożliwić rozpoczęcie właściwej części operacji,

c. rozpoczęcie działania kwatery głównej (mission headquarters start-up) – na tym etapie w teren działania operacji przybywają dowódcy, tworzone są najważniejsze systemy dowodzenia i zarządzania, powoływane są biura łącznikowe,

d. rozpoczęcie działania biura polowego i komponentu funkcjonalnego (functional component and field office start-up) – polega na uruchomieniu struktur dowodzenia i zarządzania poszczególnymi komponentami:

wojskowym, cywilnym i policyjnym²⁹².

II. implementacja mandatu (mandate implementation) – w jej trakcie operacja wypełnia zadania przewidziane w mandacie, zawartym w rezolucji Rady

291 Tamże, s. 14-17.

292 United Nations Peacekeeping…, s. 62-65.

136

Bezpieczeństwa. Dowodzenie i kontrola nad operacją sprawowane są na trzech poziomach:

a. strategicznym – przez Radę Bezpieczeństwa, Sekretarza Generalnego wraz z Sekretariatem oraz – częściowo – przez dowódcę operacji,

b. operacyjnym – przez dowódcę (jest to stanowisko łączące poziomy strategiczny i operacyjny), kwaterę główną oraz zespół dowodzący, jak również przez dowódców poszczególnych komponentów,

c. taktycznym – przez dowódców poszczególnych komponentów (są to stanowiska łączące poziomy operacyjny i taktyczny)²⁹³.

Na czele operacji w danym państwie stoi Specjalny Przedstawiciel Sekretarza Generalnego (Special Representative of Secretary-General, SRSG). Zgodnie z wieloletnią praktyką, funkcję tę – równoznaczną z dowódcą misji (Head of Mission, HOM) sprawuje osoba cywilna. SRSG jest postacią kluczową dla powodzenia operacji, gdyż łączy on dwa poziomy dowodzenia – strategiczny (centrala ONZ w Nowym Jorku) z operacyjnym (operacją pokojową w terenie). Zakres odpowiedzialności SRSG określa nota Sekretarza Generalnego z 9 lutego 2006 r. W dokumencie stwierdzono, że SRSG pełni ogólny nadzór nad działaniami ONZ w danym państwie i zapewnia ich spójność. W wypełnianiu obowiązków wspierany jest przez dwóch zastępców, z których jeden pełni rolę Zastępcy SRSG, Koordynatora – Rezydenta lub Koordynatora ds.

Humanitarnych (Deputy SRSG/Resident Coordinator/Humanitarian Coordinator, RC/HC). Wraz z zastępcami oraz dowódcami poszczególnych komponentów (wojskowego, policyjnego, cywilnego i wsparcia) SRSG wchodzi w skład Zespołu Dowódczego Misji (Mission Leadership Team, MLT). Specjalny Przedstawiciel odpowiada przed Sekretarzem Generalnym poprzez Zastępcę Sekretarza ds. Operacji Utrzymania Pokoju²⁹⁴.

293 Tamże, s. 66-69.

294 Note of Guidance on Integrated Mission: clarifying the Role, Responsibility and Authority of the Special Representative of the General and the Deputy Special Representative of the Secretary-General/Resident Coordinator/Humanitarian Coordinator, 9.02.2006,

<http://www.undg.org/docs/8483/8039-SG_s_Note_of_Guidance_on_Integrated_Missions__Feb__2006.pdf>, dostęp z 28.10.2013. Por. także Handbook on United Nations…, s. 9-22.

137

Z uwagi na wielość podmiotów (zarówno z systemu ONZ, jak i spoza niego) oraz komponentów misji, zaangażowanych w rozwiązanie lub złagodzenie każdego konfliktu, na plan pierwszy wśród zadań SRSG wysuwa się koordynacja działań. Skoordynowane działania ONZ przybierają postać misji zintegrowanej. Integracja obejmuje trzy poziomy:

- integrację komponentów misji – jest to szczególnie istotne z uwagi na różnice w kulturach organizacyjnych, widoczne zwłaszcza pomiędzy wojskowymi i cywilami,

- integrację wysiłków różnych agend ONZ,

- koordynację działań z innymi organizacjami rządowymi i pozarządowymi oraz państwami. Integracja na tym poziomie nierzadko napotyka trudności, gdyż poszczególne podmioty dążą do osiągnięcia – częściowo rozbieżnych – celów²⁹⁵.

III. faza przejścia (przekazanie odpowiedzialności, wycofanie i likwidację, transition: hand-over, withdrawal and liquidation). W tej fazie następuje zakończenie operacji i przekazanie pełnionych przez nią funkcji innej misji ONZ lub organizacji regionalnej²⁹⁶. Jak stwierdzono w dokumencie Operacje utrzymania pokoju Organizacji Narodów Zjednoczonych: zasady i wytyczne:

„zaangażowanie Narodów Zjednoczonych w państwie wychodzącym z konfliktu rzadko rozpoczyna się od rozmieszczenia operacji utrzymania pokoju i z dużym prawdopodobieństwem będzie kontynuowane długo po jej wycofaniu”²⁹⁷. Częstym przypadkiem jest zastąpienie wielofunkcyjnej operacji pokojowej misją polityczną. Należy podkreślić, że pomimo deklarowanej chęci wypełnienia zadań określonych w mandacie, w niektórych sytuacjach dochodziło do wycofania operacji bez osiągnięcia kluczowych celów.

Utworzenie nowej misji z ograniczonymi zadaniami, było sposobem na uniknięcie oskarżeń o brak reakcji na dany konflikt. Np. w latach 90. w Somalii ONZ zdecydowała o zakończeniu operacji UNOSOM II i powołała na jej miejsce Biuro Polityczne NZ w Somalii (United Nations Political Office for Somalia, UNPOS) – misję polityczną o niewielkich możliwościach

295 United Nations Peacekeeping…, s. 69-74.

296 Tamże, s. 85-90.

297 Tamże, s. 86.

138

oddziaływania na przebieg konfliktu²⁹⁸. Zastąpienie operacji pokojowej misją polityczną nie zawsze ma charakter działania pozwalającego zachować pozory zaangażowania i może również wynikać z rzeczowej oceny aktualnej sytuacji w danym państwie. Np. w Burundi operacja pokojowa ONUB została zastąpiona przez misję polityczną BINUB, a następnie BNUB²⁹⁹.

W niektórych sytuacjach dochodzi do zastąpienia operacji pokojowej ONZ operacją prowadzoną przez inną organizację międzynarodową. Współpraca w tej dziedzinie pomiędzy ONZ i ugrupowaniami regionalnymi rozwija się bardzo dynamicznie. Zagadnienie to zostanie poddane analizie w kolejnej części rozdziału.