Pytania i hipotezy badawcze

Celem pracy jest poszukiwanie odpowiedzi na następujące, główne, pytania badawcze:

1. Jaka jest skuteczność operacji pokojowych i od czego jest ona uzależniona?

2. Czy występują związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy operacjami pokojowymi i stanem pokoju? Jeśli tak, jaki jest charakter tych związków przyczynowo-skutkowych?

W toku wstępnej analizy materiału źródłowego i literatury autor sformułował następujące hipotezy badawcze:

1. Stopień skuteczności operacji pokojowych, rozumianej jako poziom realizacji zadań przewidzianych w mandacie, określonym przez organ ugrupowania międzynarodowego autoryzujący ich przeprowadzenie, jest umiarkowany. Zależy on od wielu czynników endogenicznych (trwałość zaangażowania, adekwatne zasoby, adekwatny i możliwy do wypełnienia mandat) i egzogenicznych (wola stron konfliktu do jego rozwiązania).

2. Operacje pokojowe stanowią jedynie część szerszego pakietu wysiłków, które prowadzą do rozwiązania konfliktów. Stanowią warunek konieczny, lecz niewystarczający. W tym znaczeniu związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy operacjami pokojowymi i stanem pokoju występują, a ich charakter jest uzależniony od efektywności samej operacji i szeregu czynników zewnętrznych.

W celu przeprowadzenia wyczerpującej analizy badanego problemu, sformułowano ponadto następujące pomocnicze pytania badawcze:

1. Jakie czynniki wpływają na skuteczność operacji pokojowej? Które z tych czynników mają znaczenie pierwszorzędne, a które – poboczne?

2. W jaki sposób można określić stopień skuteczności operacji pokojowej?

3. Czy i jakie zależności występują pomiędzy typem konfliktu a wpływem operacji pokojowej na jego rozwiązanie?

4. Czy i jakie zależności występują pomiędzy typem organizacja prowadzącej operację pokojową a efektywnością tej operacji?

35

Początkową próbę odpowiedzi na pomocnicze pytania badawcze stanowią następujące pomocnicze hipotezy badawcze:

1. Na skuteczność operacji pokojowej wpływa wiele czynników wewnątrz- i zewnątrzorganizacyjnych. Do pierwszej grupy należy zaliczyć: adekwatność zasobów ludzkich; materiałowych i finansowych; adekwatność mandatu do sytuacji konfliktowej, gotowość do długotrwałego zaangażowania i ponoszenia kosztów prowadzenia operacji przez samą organizację oraz państwa-kontrybutorów. Wśród czynników zewnątrzorganizacyjnych należy wyróżnić: wolę stron konfliktu do jego rozwiązania metodami pokojowymi; brak aktorów zewnętrznych, utrudniających rozwiązanie konfliktu. Znaczenie pierwszorzędne mają: adekwatność mandatu i zasobów oraz wola stron konfliktu do jego rozwiązania metodami pokojowymi.

2. Stopień skuteczności operacji pokojowej można określić poprzez zestawienie zadań określonych w mandacie z działaniami podjętymi w obszarze prowadzenia operacji. Realizowanie najważniejszych zadań operacji świadczy o wysokim stopniu skuteczności, a niewypełnienie podstawowych zadań – o niskim stopniu skuteczności.

3. Pomiędzy typem konfliktu a wpływem operacji pokojowej na jego rozwiązanie występują zależności. Wpływ ten jest uzależniony od typu konfliktu. Jest on największy w przypadku konfliktów międzynarodowych, ograniczony – w sytuacji konfliktu wewnętrznego, a najmniejszy – w przypadku umiędzynarodowionych konfliktów wewnętrznych.

4. Najbardziej skuteczne są operacje pokojowe prowadzone przez organizację powszechną – Organizacji Narodów Zjednoczonych. Mniejszą skutecznością cechują się operacje pokojowe ugrupowań regionalnych, np. Unii Afrykańskiej, a najmniejszą – ugrupowań subregionalnych, np. IGAD.

1.4. Źródła

Materiał do badań został zebrany w oparciu o pięć grup źródeł: akty prawne i dokumenty organizacji międzynarodowych; bazy danych, raporty i analizy instytucji analitycznych; opracowania naukowe (zarówno druki zwarte, jak i artykuły naukowe);

przekazy medialne; obserwacje przeprowadzone podczas badań terenowych.

Pierwszą grupę źródeł stanowią dokumenty i akty prawne organizacji międzynarodowych, które przeprowadzają operacje pokojowe, głównie Organizacji

36

Narodów Zjednoczonych i Unii Afrykańskiej, ale także Sojuszu Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej i Międzyrządowej Organizacji ds. Rozwoju. Kluczowymi źródłami z tej grupy są rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz komunikaty Rady Pokoju i Bezpieczeństwa UA. W dokumentach tych określane są mandaty operacji pokojowych oraz liczebność personelu. Bardzo istotnymi dokumentami są również raporty Sekretarza Generalnego ONZ i Przewodniczącego (lub Przewodniczącej) Komisji UA. Przedkładane odpowiednio Radzie Bezpieczeństwa ONZ oraz Radzie Pokoju i Bezpieczeństwa UA, zawierają one szczegółowe informacje o działaniach operacji pokojowej w danym okresie czasu (najczęściej kilkumiesięcznym). Ponadto, autor odwoła się do dokumentów statutowych obu organizacji – Karty Narodów Zjednoczonych i Aktu Założycielskiego UA, jak również do innych wybranych aktów prawa międzynarodowego.

Drugą grupą źródeł stanowią bazy danych, raporty i analizy instytucji analitycznych, zarówno pozarządowych, jak również związanych z państwami i organizacjami międzynarodowymi (państwowymi). Do najważniejszych należy zaliczyć:

a. Uppsala Conflict Data Program – baza danych, przygotowywana przez Uniwersytet w Uppsali w Szwecji. Zawiera dane statystyczne dotyczące konfliktów zbrojnych⁵,

b. Armed Conflict Location&Event Data Project – ACLED – baza zawierająca dane o dokładnej lokalizacji i liczbie ofiar incydentów zbrojnych⁶,

c. The World Factbook – baza danych zawierająca szczegółowe informacje o sytuacji politycznej i gospodarczo-społecznej we wszystkich państwach świata, opracowywana i uaktualniana przez Centralną Agencję Wywiadowczą USA, d. Human Development Index Report – coroczny raport, przygotowywany przez

Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). Wskaźnik Rozwoju Społecznego opracowywany jest na podstawie miar poziomu życia, jakości edukacji i standardów opieki zdrowotnej⁷,

e. The Fragile States Index (w latach 2005-2014 – Failed States Index) – wspólna inicjatywa magazynu „Foreign Policy” i organizacji Fund For Peace. Ranking opracowywany jest w oparciu o zestaw kryteriów politycznych i bezpieczeństwa,

5 UCDP Conflict Encyclopedia,

<http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/search.php#__utma=1.2062281550.1407256096.1407256096.14078644

28.2&__utmb=1.3.10.1407864428&__utmc=1&__utmx=-&__utmz=1.1407864428.2.2.utmcsr=google|utmccn=(organic)|utmcmd=organic|utmctr=(not%20provided)&

__utmv=-&__utmk=194904493>, dostęp z 12.08.2014.

6 Armed Conflict Location and Event Data Project, <http://www.acleddata.com/>, dostęp z 12.08.2014.

7 United Nations Development Program. Human Development Reports, <http://hdr.undp.org/en/data>, dostęp z 12.08.2014.

37

ekonomicznych i społecznych, na podstawie których określany jest stopień upadku (wrażliwości) państwa⁸,

f. The Military Balance – coroczne opracowanie Międzynarodowego Instytutu Studiów Strategicznych, zawierające szczegółowe dane (liczba personelu, sprzęt, wydatki na zbrojenia itp. dotyczące sił wojskowych wszystkich państw świata⁹, g. The Strategic Survey – coroczne opracowanie Międzynarodowego Instytutu

Studiów Strategicznych, zawierające analizę sytuacji geopolitycznej w poszczególnych regionach świata¹⁰,

h. SIPRI Databases – serwis internetowy Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (Stockholm International Peace Research Institute, SIPRI), grupujący sześć baz danych:

- Fakty o Stosunkach Międzynarodowych i Trendach Bezpieczeństwa (Facts on International Relations and Security Trends, FIRST),

- Baza Danych dot. Multilateralnych Operacji Pokojowych (SIPRI Multilateral Peace Operations Database),

- Baza Danych dot. Wydatków na Zbrojenia (SIPRI Military Expenditure Database),

- Baza Danych dot. Transferu Broni (SIPRI Arms Transfer Database), - Baza Danych dot. Embargo na Broń (SIPRI Arms Embargoes Database), - Baza Danych dot. państwowych raportów (SIPRI national reports database)¹¹, i. UNHCR Statitics and Operational Data – serwis internatowy Biura Wysokiego

Komisarza Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców, zawierający dane dotyczące uchodźców i osób wewnętrznie wysiedlonych (IDPs)¹²,

j. The World Bank Data – serwis Banku Światowego, zawierający szczegółowe dane makroekonomiczne ze wszystkich państw świata¹³,

k. opracowania i analizy przygotowywane przez Instytut Studiów nad Bezpieczeństwem. Institute for Security Studies to afrykański ośrodek badawczy,

8 Fragile States Index 2014, <http://ffp.statesindex.org/rankings-2014>, dostęp z 12.08.2014.

9 The Military Balance 2014, <http://www.iiss.org/en/militarybalanceblog/blogsections/2014-3bea/january-1138/milbal-advertorial-dfa6>, dostęp z 12.08.2014.

10 Strategic Survey – The Annual Review of World Affairs,

<https://www.iiss.org/en/publications/strategicsurvey>, dostęp z 12.08.2014.

11 SIPRI’s Databases, <http://www.sipri.org/databases>, dostęp z 12.08.2014.

12 UNHCR Statistical and Operational Data, <http://www.unhcr.org/pages/49c3646c4d6.html>, dostęp z 12.08.2014.

13 The World Bank Data, <http://data.worldbank.org/>, dostęp z 12.08.2014.

38

posiadający cztery oddziały regionalne: w Addis Abebie, Nairobi, Pretorii i Dakarze¹⁴,

Trzecią grupę źródeł stanowią opracowania naukowe, publikowane zarówno w formie druków zwartych, jak i artykułów w czasopismach. Przegląd literatury przedmiotu zostanie dokonany poniżej. W tym miejscu należy jedynie wymienić najważniejsze periodyki, poruszające problematykę afrykanistyczną i/lub związaną z operacjami pokojowymi. Są to m.in. “Journal of International Peacekeeping”,

“International Peacekeeping”, “African Journal of Conflict Resolution”, “African Affairs”.

Czwartą grupę źródeł stanowią przekazy medialne, przede wszystkim publikacje prasowe i internetowe. O ich wadze decyduje fakt, że dynamika kryzysów i – co za tym idzie – operacji pokojowych, powołanych w celu ich opanowania, jest tak duża, że nierzadko przewyższa częstotliwość i szybkość wydawania opracowań naukowych.

Ponadto, przekazy medialne zawierają cenne informacje i komentarze, które nie są publikowane przez ONZ i UA z uwagi na bieżące uwarunkowania prowadzenia operacji, np. w raportach Sekretarza Generalnego ONZ, poświęconych operacji UNAMID, pomijano część faktów stawiających w niekorzystnym świetle rząd w Chartumie. Do najważniejszych źródeł w tej grupie należy zaliczyć witryny internetowe takich instytucji medialnych, jak British Broadcasting Company (BBC), Al Jazeera, Cable News Network (CNN), Sudan Tribune¹⁵. Szczególnie interesującą strona internetową jest All Africa, która gromadzi informacje z ponad 130 afrykańskich mediów, w tym licznych opiniotwórczych gazet i portali internetowych z państw Rogu Afryki¹⁶.

Piątą grupą źródeł wykorzystanych podczas przygotowania dysertacji stanowią badania terenowe, przeprowadzone podczas pobytu autora w Etiopii w lutym-marcu 2013 r. Pobyt badawczy służył zestawieniu informacji pochodzących z czterech powyższych grup źródeł z rzeczywistą sytuacją w największym państwie Rogu Afryki. Autor przeprowadził szereg obserwacji sytuacji społeczno-ekonomicznej. Ponadto, odbył wiele twórczych i pouczających dyskusji z naukowcami związanymi z Uniwersytetem w Addis Abebie (Addis Ababa University) i Instytutem Studiów nad Bezpieczeństwem (Institute for

14 Institute for Security Studies, <http://www.issafrica.org>, dostęp z 13.08.2014.

15 BBC News, <http://www.bbc.com/news/>; Al Jazeera English, <www.aljazeera.com>; Cable News Network International, <http://edition.cnn.com/>; Sudan Tribune, <http://www.sudantribune.com/>, dostęp z 12.08.2014.

16 All Africa, <http://allafrica.com/>, dostęp z 12.08.2014.

39

Security Studies, oddział w Addis Abebie), jak również przeprowadził kwerendę w bibliotece pierwszej z instytucji.