Organizacje narodowe odrębne od ruchu narodowego w II RP

Po przewrocie majowym pojawiło się w Polsce kilka partii faszystowskich. Nie miały one swoich redakcji, nie publikowały ulotek ani żadnych wydawnictw ideologicznych. W dużej mierze bazowały na postulatach faszyzmu włoskiego. W opisywanym okresie Włochy miały dobre relacje z Polską. Ludzie pamiętali udział Włochów w Powstaniu Styczniowym. Liczono, że rozwiązania faszystowskie są w stanie sprostać polskim problemom. Do tych partii należały Stronnictwo Faszystów Polskich (SFP), Organizacja Faszystów Polskich (OFP), Związek Faszystów Polskich (ZFP) oraz Polska Organizacja Faszystowska (POF). Działalność polskich faszystów nie cieszyła się dużą popularnością. Miały charakter elitarny, więc w naturalny sposób ich liczebność była ograniczona. Większość członków wywodziła się ze środowisk narodowo-inteligenckich. Ich organizacje wygasły wskutek przejść członków do licznego i prężnie rozwijającego się Stronnictwa Narodowego307.

W okresie międzywojennym w Polsce pojawiły się również ugrupowania polityczne, frakcje oraz bojówki o charakterze narodowo-socjalistycznym. Występowały one w południowo-zachodniej Polsce, gdzie dominował kapitał niemiecki oraz żydowski. Otwarcie nawiązywały do postulatów nazistów zza zachodniej granicy,

305 M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 197-198, por. K. Mucha, dz. cyt., s. 425-427.

306 Do organizacji towarzyszących obozowi narodowemu należały m. in.: Towarzystwo Gimnastyczne

Sokół – towarzystwo sportowe popularyzujące gimnastykę i lekkoatletykę, działające w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Po wojnie zdelegalizowane przez władzę ludową. Polska Macierz Szkolna – utworzona jeszcze w 1905 roku organizacja krzewiąca naukę w duchu chrześcijańskim, funkcjonująca w Polsce do 1940 roku. - M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 200-201, por. R. Dobrowolski, dz. cyt., s. 165-171, 180-181, 339-347 i 506-510, por. K. Mucha, dz. cyt., s. 428-429 i 432-435.

307 Bogumił Grott wskazuje na prawdopodobieństwo istnienia organizacji o nazwie Koło Przyjaciół

„Tygodnika Faszystów”, jednak informacje o tej organizacji są szczątkowe. - B. Grott, dz. cyt., s. 209-211.

str. 183 jednak propozycje i rozwiązania nazistowskie były filtrowane i część z nich była krytykowana. Odżegnywano się od rasizmu i szowinizmu narodowego. Światopoglądowo zbliżeni byli z ówczesnym Stronnictwem Narodowym. Jednak w Polsce ruch ten nie był ani scentralizowany, ani nie cieszył się większą popularnością. Wynikało to ze stopniowo wzmacniającej się świadomości zagrożenia niemieckiego, roszczeniowej postawy Niemiec względem Polski oraz odrzucenia jakże popularnego w Polsce katolicyzmu. Polskie ugrupowania narodowo-socjalistyczne były liczniejsze od faszystowskich. Wynikało to z faktu, że skupiały w sobie ludność z warstw robotniczych oraz chłopskich. Ugrupowania ta wyznawały wiarę w społeczną role Kościoła oraz wartości prywatnej. Większość z nich widziała również zagrożenie w III Rzeszy. Partie te walczyły o przyłączenie pozostałej części Śląska do Polski. W obliczu dwóch wrogo nastwionych sąsiadów (ZSRR i III Rzesza), partie narodowo-socjalistyczne postulowały utworzenie sojuszu państw wzdłuż osi południkowej. Do wybuchu wojny część z nich przyłączyła się do Ozonu, a część z nich do ONR (OP)308.

W 1936 roku w Krakowie powstał Narodowy Front Chłopsko-Robotniczy (NFChR), który skupił około stu działaczy. Front skupiony był wokół wydawanego na terenie Krakowa „Hasła Narodowego”. Jego liderem był Józef Rzegost-Witulski. NFChR prowadził rozmowy scaleniowe z ONR (OP), jednak w wyniku bankructwa pisma Front upadł309.

Atmosfera w szeroko pojętym ruchu narodowym była napięta. Młodzi endecy cieszyli się na myśl o wojnie. Wierzono, że w konflikcie z III Rzeszą uda się odzyskać wówczas tzw. Kresy Zachodnie i z powrotem oprzeć granicę Polski o Odrę i Nysę Łużycką. Endecja sprzeciwiała się kursowi proniemieckiemu prowadzonemu jeszcze do kwietnia 1939 roku przez ministra Becka. Atmosfera pośród ludzi była antyniemiecka i prowojenna. Liczono również na sympatię faszystowskich Włoch, których minister spraw zagranicznych Galeazzo Ciano jeszcze w lutym 1939 roku pozdrawiał uniesioną ręką defilujące kolumny MW, RNR, ONR i SN. Niewielu zdawało sobie sprawę, że

308 Polskie Narodowo-socjalistyczne partie: Partia Narodowych Socjalistów (PNS),

Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza (NSPR), Polska Partia Narodowosocjalistyczna (PPNS), Radykalny Ruch Uzdrowienia (RRU), Konfederacja Samopomocy Robotniczej i Zawodowej (KSRiZ), Centralny Związek Zawodowy Polski (CZZP)- B. Grott, dz. cyt., s. 211-215, por. M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 207, por. W. Muszyński, Duch…, s. 180.

str. 184 armia II Rzeczpospolitej nie była przygotowana do wojny przeciwko Wehrmachtowi, który bazował na najnowszych wynalazkach wojennych – Blitzkriegu oraz czołgu310.

Tuż przed wojną swoje istnienie odnotowała ultranacjonalistyczna organizacja Ruch Polskich Nacjonalistów Zadruga. Słowo to oznaczało słowiańską wspólnotę rodową. Redagowane pismo pod tą nazwą pojawiło się pierwszy raz w listopadzie 1937 roku. Zatem można obrać pogląd, że powstała ona gdzieś w połowie 1937 roku. W programie odwoływano się do klasycznych wartości rzymskiej cywilizacji oraz odrzucano katolicyzm jako wymiar mierności. W jego miejsce pojawiła się ideał prasłowiański, odwołujący się do pogańskiej kultury Słowian. Przy czym to Słowianie Zachodni mieli wieść prym w tym świecie, a wiara słowiańska miała być szerzona mieczem. Kultywowana były idea wodza oraz wzorce rasistowskie. Przywódcą tej organizacji był Jan Stachniuk, ps. Stoigniew. Symbolem Zadrugi był Toporzeł. Widać tu podobieństwa do niemieckiego narodowego-socjalizmu, który odwoływał się do idei pangermańskiej opartej na przedchrześcijańskiej kulturze. Pogaństwo słowiańskie miało stać w ostrym kontraście z katolicyzmem. Było ono przez zadrugistów pomawiane o doprowadzenie do braku woli narodu. Efektem tego miał być upadek I Rzeczpospolitej. Rozwiązania systemowe w Zadrudze w większości były zbliżone z postulatami RNR. Dlatego też usiłowano doprowadzić do porozumienia między tymi dwoma ugrupowaniami. Zasadniczą różnicą był stosunek do religii, a raczej jej świadomy wybór. W okresie wojny ugrupowanie Zadrugi uczestniczyła w działaniach Kadry Polski Niepodległej, a następnie od 1943 roku weszła w skład Stronnictwa Zrywu Narodowego (SZN). Te z kolei współpracowało z Polską Partią Robotniczą (PPR) i uczestniczyli w fasadowej Krajowej Radzie Narodowej. Po wojnie Stachniuk próbował się wpisać w antykatolicki wzór państwa socjalistycznego, lecz został uwięziony. W więzieniu prawdopodobnie był podtruwany. Po amnestii został uwolniony, lecz jego organizm był wyniszczony. Stachniuk zmarł w niesławie w 1963 roku³¹¹.

W przedwojennej Polsce istniała również nacjonalistyczna i neopogańska organizacja artystyczna. Nosiła bardzo specyficzną nazwę, a mianowicie Szczep Rogate

310 M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 211-212, por. W. Roszkowski, dz. cyt., s. 83-85, por. A. Czubiński,

Historia Polski XX wieku…, s. 164-167, por. A. Czubiński, Historia Polski 1864…, s. 167-170,

por. H. Zieliński, dz. cyt., s. 276-277, por. R. Kaczmarek, dz. cyt., s. 321-323, por. J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, dz. cyt., s. 288-289 i 331-332.

311 S. Rudnicki, dz. cyt., s. 324-325, por. M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 208-209, por. B. Grott, dz. cyt., s. 305-324.

str. 185 Serce. Powstała w 1929 roku i liczyła kilkudziesięciu członków. Jej założycielem był Stanisław Szukalski ps. Stach z Warty. Organizacja działała w Krakowie. W latach 1937-1938 wydawała pismo „Krak”. Jej członkowie czerpali inspiracje artystyczne z ideologii nacjonalistycznej oraz radykalnie neopogańskiej³¹².

Mapa 1.4. II Rzeczpospolita – podział administracyjny,

Źródło: H. Zieliński, Historia Polski 1914-1939, Wrocław 1985, s. 283.

312 M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 209.

str. 186

Rozdział 2.

Konspiracja narodowa od września 1939 r.