Powstanie i działalność Obozu Wielkiej Polski

Po Zamachu Majowym Endecy przeszli do opozycji. Piłsudczycy z kolei utworzyli Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR), z którego to powoływano nowe, sanacyjne gabinety. Rządy te były podporządkowane bezpośrednio dyktaturze Piłsudskiego. Miały uzdrowić sytuację w Polsce. Latem 1926 roku członkowie Młodzieży Wszechpolskiej odwiedzili Romana Dmowskiego. Celem wizyty było nakłonienie Dmowskiego do powrotu na scenę polityczną i objęcia kierownictwa ruchu narodowego. Wszechpolacy spotkali się z odmową. W rozmowie Dmowski usiłował wówczas wybadać nastroje i siłę młodego pokolenia. Tymczasem to w obozie narodowym pojawiły się potrzeby zmian. Zbrojne objęcie władzy przez Piłsudskiego było druzgocącą klęską nie tylko narodowej demokracji, ale i całego polskiego parlamentaryzmu. Roman Dmowski został zmuszony do ponownego wyjścia na scenę polityczną. Pokonana endecję wymagała reorganizacji115.

Endecy dopiero po ponad pół roku otrząsnęli się oni ze zbrojnego przejęcie władzy przez sanację. W dn. 4 grudnia 1926 roku w Poznaniu zepchnięci do defensywy narodowcy powołali do życia organizację która miała na nowo scalić środowisko narodowe. Największym krytykiem istniejących organizacji narodowych był Roman Dmowski. Rozumiał, że obóz narodowy musi oprócz likwidacji organizacji które straciły autorytet, stworzyć warunki do wykazania się młodszym działaczom. Krytyka spotkała również starszych narodowców (działacze wywodzący się z LN i ZLN), a w szczególności ich jak się okazało nieskuteczne przywiązanie do procedur

115 Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem – blok polityczny zrzeszający zwolenników sanacji,

powołany przed wyborami parlamentarnymi w 1928 roku. Jego organizatorem był piłsudczyk płk Walery Sławek. Dążył do wzmocnienia władzy wykonawczej. Opierał się na autorytecie Józefa Piłsudskiego. Rozwiązany w 1935 roku. Według wielu historyków, m. in. Wojciecha Muszyńskiego: „Po zamachu

majowym w 1926 r., w atmosferze dyktatorskich rządów obozu piłsudczyków (tzw. sanacji), narodowcy stanęli przed koniecznością reformy swojego obozu (…)”. - K. Kawęcki, dz. cyt., s. 11-12.,

por. W. Muszyński, Zarys..., s. 25, por. W. Muszyński, Duch…, s. 30, por. J. Terej, Idee…, s. 115-117,

Słownik historyczny, pod red. W. Głucha, Wrocław 2005, s. 32-33, por. K. Mucha, dz. cyt., s. 35-36,

por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 56-58 i 62, por. M. Bechta, …miedzy Bolszewią…, s. 35, por. H. Zieliński, dz. cyt., s. 188-189, por. A. Czubiński, Historia Polski XX…, s. 148-149, por. A. Czubiński, Historia Polski 1864…, s. 141-142, por. W. Roszkowski, dz. cyt., s. 54-57, por. R. Kaczmarek, dz. cyt., s. 215-219, por. K. Kawalec, dz. cyt., s. 99-100 i 102.

str. 82 demokratycznych. Dmowski przeprowadził rozmowy zarówno z młodymi jak i ze starymi. Organizacją tą został Obóz Wielkiej Polski (OWP). Przewodniczącym Wielkiej Rady (WR) OWP został Roman Dmowski, a w ścisłym kierownictwie znaleźli się prof. Roman Rybarski, Aleksander Dębski, Zygmunt Berezowski, Tadeusz Bielecki oraz Jerzy Zdziechowski. Chwile po zawiązaniu organizacji, Rada Naczelna Młodzieży Wszechpolskiej podjęła decyzję o skierowaniu swych członków do pracy w OWP. W kolejnym roku organizacja ta powołała Ruch Młodych OWP (RM OWP). Najzdolniejsi działacze wszechpolaków zostali docenieni i skierowani do pracy na stanowiskach kierowniczych w RM OWP¹¹⁶.

Obóz Wielkiej Polski miał stać się organizacją scalającą środowisko narodowe na nowo. Miał być centroprawicową organizacją ponadpartyjną. Najważniejszą rolą Obozu miało być utworzenie państwa o ustroju narodowym, silnego wewnętrznie i zewnętrznie. W państwie tym miała być powszechnie zapewniona możliwość rozwoju. Dalszym celem miał być opór i opozycja do władzy przejętej siłą przez Piłsudskiego. Oczekiwano również, że na kanwie działalności OWP uda się zreorganizować pracę wszystkich ugrupowań prawicowych i ukierunkować ją opozycyjnie. W statucie organizacji nie atakowano jawnie sanacji, jak również nie poruszano kwestii mniejszości. Tym sposobem chciano uniknąć ewentualnych represji wymierzonych w opozycję117.

Struktura OWP składała się z sześciu dzielnic: Lwowskiej i Ziemi Wschodniej, Lubelsko-Wołyńskiej, Warszawskiej, Krakowskiej i Zachodniej. Dzielnice podzielone zostały na okręgi, a te na powiaty. Kierownictwem organizacji formalnie zajmowała się Wielka Rada (WR). W niej znajdowały się następujące sekcje: finansowa, organizacyjna, propagandowa, wychowania fizycznego, sportu i wywiadowcza.

116 Starzy to pokolenie endeków, z tzw. generacji profesorskiej. Grupa ta rzeczywiście była starszym pokoleniem, sięgającym pamięcią do nawet do Ligi Polskiej. Reprezentowała demokratyczne podejście do aparatu władzy. Grupa Młodych to reprezentacja ludzi dojrzewających w niepodległej Polsce. Charakteryzowała się radykalnym podejściem do spraw ustrojowych. Inspirowała się elementami zewnętrznymi faszyzmu. Pochwalała silną władzę. - M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 154-155, por. W. Muszyński, Zarys..., s. 25, por. K. Kawęcki, dz. cyt., s. 14-18, por. K. Mucha, dz. cyt., s. 35-36, por. W. Turek, dz. cyt., s. 56-57 i 68-69, por. K. Komorowski, Polityka…, s. 35-36, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 59-60 i 62-65, por. M. Bechta, …miedzy Bolszewią…, s. 35, por. J. Giertych, Polski…, s. 29, por. H. Zieliński, dz. cyt., s. 188-189, por. A. Czubiński, Historia Polski

1864…, s. 147-148, por. W. Roszkowski, dz. cyt., s. 54-55, por. R. Kaczmarek, dz. cyt., s. 221-222,

por. K. Kawalec, dz. cyt., s. 100-103.

117 W. Muszyński, Zarys..., s. 26, por. W. Muszyński, Duch…, s. 30, por. M. Chodakiewicz i in., dz. cyt.,

s. 155, por. K. Mucha, dz. cyt., s. 35-36, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 62-63, por. K. Kawalec, dz. cyt., s. 101-102.

str. 83 Ponadto, utworzono komitety: polityczny, prasowy, wychowania narodowego i wojskowy. Wszelkie stanowiska i władza desygnowane były centralnie. Obowiązywała odpowiedzialność osobista za powierzone obowiązki. Dzielono obowiązki na członków, którzy przynajmniej sprawiali wrażenie zaufanych i oddanych ideowo sprawie. W Radzie zasiadały w większości osoby pełniące funkcje honorowe. Wspierały one OWP w sposób finansowy i moralny. Rzeczywiste kierownictwo objął Wydział Wykonawczy. Tym z kolei kierował Aleksander Dębski. Młodzi endecy mieli w tej strukturze liczną reprezentację. Ponadto, pojawił się w nim ambitny, młody działacz – dr Tadeusz Bielecki118.

Rys. 1.2. Symbol Obozu Wielkiej Polski – „Mieczyk Chrobrego”, Źródło;

http://www.owp.org.pl/images/stories/2016/mieczyk-owp.jpg, [dostęp w dn. 2019.01.18].

Do najważniejszych postulatów deklaracji ideowej OWP należało zabezpieczenie przez tą organizację możliwości budowy silnego państwa dającego szerokie możliwości rozwoju. Zapoczątkowane zmiany w stosunku do Kościoła Katolickiego przyniosły efekty doktrynalne. Wizja państwa polskiego wg. endeków została wyłożona w wydawnictwie „Wskazania programowe Obozu Wielkiej Polski”, a w ramach jego ukazały się „Zagadnienie rządu” oraz „Kościół, naród i państwo” autorstwa Romana Dmowskiego. Pojawiło się również postanowienie o wzmocnieniu

118 W OWP działał Komitet Wojskowy który był podzielony na 3 działy: oficerów armii czynnej,

oficerów rezerwy i podoficerów rezerwy. Na jego czele stał gen. Stanisław Haller. Napisał on niewydaną broszurę „Armia, naród i państwo”. Komitet Wojskowy kierował szkoleniem militarnym męskich członków OWP, którzy byli w przedziale wiekowym 20-42 lata. - W. Muszyński, Duch…, s. 31, por. J. Terej, Idee…, s. 117, por. K. Mucha, dz. cyt., s. 36-38, por. K. Komorowski, Polityka…, s. 35-36, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 68-69.

str. 84 roli Kościoła w państwie i w wychowaniu młodzieży w duchu filozofii katolickiej. Oficjalnie proponowano hierarchizację narodowych struktur społecznych. Obóz miał być organizacją karną, opartą na wewnętrznej sile i dyscyplinie. Ustrój polityczny państwa nie był wówczas przez endeków sprecyzowany. Dmowski określił, że powinien on być możliwie najbardziej dostosowany do potrzeb narodu i stwarzać warunki do pożądanego życia społeczeństwa. Wielu starych w OWP optowało przy pozostawieniu systemu parlamentarnego przynajmniej w okrojonej formie¹¹⁹.

Fot. 1.11. Generał Stanisław Haller, Źródło: Wikipedia,

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Haller#/media/File:Stanis%C5%82aw_Haller_1.jpg,

[dostęp w dn. 2019.01.18].

119 R. Dmowski, s. 282-291, Kościół, naród i państwo, w: R. Wapiński, Roman Dmowski. Wybór pism,

Warszawa 1990, por. A. Friszke, dz. cyt., s. 281, por. W. Muszyński, Zarys..., s. 26, por. K. Kawęcki, dz. cyt., s. 15, por. K. Mucha, dz. cyt., s. 36, por. J. Giertych, Polski…, s. 20-22.

str. 85 Natomiast Ruch Młodych (RM) OWP budował struktury, których celem było wychowanie młodego pokolenia w duchu katolickim. Ruch w swej działalności wychodził naprzeciw moralnej degradacji, anarchii i komunizmowi. Sytuacja ta miała mieć miejsce w Polsce w opisywanym okresie. Krytyka spotkała również liberalizm demokratyczny oraz niesiony na fali europejskich sukcesów politycznych faszyzm. Do najważniejszych działaczy RM OWP zalicza się: Jędrzeja Giertycha, Zdzisława Stahla oraz Tadeusza Bieleckiego. Wielu szeregowych członków osiągnęło pełnoletniość tuż po odzyskaniu niepodległości oraz przeszło przez służbę wojskową w armiach zaborczych i oddziałach polskich. Znali doskonale wartość hierarchii oraz widzieli w niej receptę na skuteczne działanie. Według Zdzisława Stahla młodzi poprzez służbę w polskiej armii nabierali zamiłowania do porządku, praworządności oraz siły moralnej. Wielu zwolnionych żołnierzy do rezerwy, którym służba w polskiej armii nie przypadła do gustu, trafiła do ugrupowań socjalistycznych. Młodzi szybko przejmowali lokalne struktury. Domagali się coraz większej władzy. Byli bardzo energiczni i chcieli tworzyć państwo według swoich koncepcji. Definiowali się jako fanatyczni obrońcy narodu i religii. Starzy członkowie OWP mieli obawy i obiekcje przed młodymi. Nie chcieli zostać zmarginalizowani. Wzajemne animozje pogłębiły się gdy starzy usiłowali wykorzystać potencjał młodych do celów prywatnych oraz gdy rozwiązano częściowo struktury terenowe OWP na Pomorzu, Kielecczyźnie i w Wielkopolsce. Do lat 1933-34 konflikt ten stale się pogłębiał120.

Za propagandę odpowiadała głównie prasa. Do najważniejszych periodyków zalicza się: „Awangardę”, „Akademik Polski”, „Młodego Narodowca”, „Szczerbca” i „Trybunę Narodu”. Prasa ta odpowiadała za ideowy przekaz. Jednocześnie wyrażała powierzchowną fascynację faszyzmem włoskim na przełomie lat 20-stych i 30-stych. Działo się to głównie na łamach „Awangardy”. Ponadto, OWP korzystało wielokrotnie z prasy i dzienników ZLN, które później zostały odziedziczone przez Stronnictwo Narodowe (SN). OWP nie było stać na własny dziennik, więc ustalano specjalne rubryki w prasie starych. Do niej należały m. in. „Gazeta Warszawska” i „Orędownik”. W „Kurierze Poznańskim” udało się wygospodarować specjalny dodatek dla OWP. W takich rubrykach publikowali początkujący ideologowie pokolenia młodych. Poprzez

120 W. Muszyński, Duch…, s. 32-33, por. A. Friszke, dz. cyt., s. 284, por. W. Muszyński, Zarys..., s. 29,

por. K. Kawęcki, dz. cyt., s. 17, por. K. Mucha, dz. cyt., s. 39-40, por. J. Giertych, Nacjonalizm

chrześcijański, Krzeszowice 2004, s. 27-34, por. A. Czubiński, Historia Polski 1864…, s. 147-148,

str. 86 działalność RM OWP krzewiono pogląd, że w czasach moralnego osłabienia ludności Europy oraz rewolucji bolszewickiej, zabezpieczeniem utrzymania silnego państwa jest świadomy i zorganizowany naród. Fundamentalnymi zasadami działalności młodych była walka z niemoralnością oraz materializmem121.

W czasie rozwoju Obozu Wielkiej Polski, którego efektem było powstanie Wydziału Wykonawczego Młodych (WWM), W jego miejsce powołano nową organizację, która również miała nadać odświeżony charakter starszej kadrze endeckiej. ZLN przegrał wybory parlamentarne w 1928 roku na korzyść BBWR, jednak powszechne zdanie ówczesnych polityków stanowi, że wybory te były sfałszowane przez urzędników prosanacyjnych. ZLN uzyskał wówczas zaledwie 8% głosów. W ówczesnym sejmie endecja została zmarginalizowana. Kierownictwo OWP podjęło decyzję o likwidacji Związku Ludowo - Narodowego122.

Wydział Wykonawczy Młodych z czasem zorganizował podległe komórki, które zajmowały się konkretnymi sprawami. Były one podzielone tematycznie i miały charakter doradczy. Komitet Główny Młodych pod przewodnictwem Jana Rembielińskiego skupiał Komitety Regionalne. Zorganizowano również Referaty Polityczny i Organizacyjny oraz Sekcję Wykształcenia i Propagandy. Struktury te istniały równolegle do struktur OWP. Młodzi z własnej inicjatywy wprowadzili uniformizację. Nastąpiło to pod wpływem panującej w Europie mody. Umundurowanie to miało piaskowe bluzy, granatowe spodnie, berety i pasy koalicyjne. Pozdrawiano się na styl włoski uniesioną prawą ręką i zawołaniem „Czołem”. Organizowano parady, defilady i święta narodowe na styl militarny. Obóz Wielkiej Polski tworzył bojówki, które miały być gotowe do przejęcia władzy. Uważano, że dogodny moment do odsunięcia sanacji od rządów nastąpi po śmierci Piłsudskiego. Dostrzegano, że nie pozostawia on po sobie żadnego lidera, który miałby wpływy takie jak on.

121 Przedstawiciel Narodowców Tadeusz Gluziński w 1927 roku określił stosunek Endecji do faszyzmu jako: „Pojawienie się faszyzmu zainteresowało część polskiej inteligencji. (…) Istota tego kierunku została nam obca, a popularnością cieszyły się jego formy zewnętrzne”. Stronnictwo Narodowe zostało utworzone w 1928 roku, o czym dalej. Mowa m.in. o: Romanie Fenglerze, Feliksie Fikusie, Ryszardzie Piestrzyńskim, Stefanie Wyrzykowskim. – W. Muszyński, Duch…, s. 34 i 37-38, por. K. Kawęcki, dz. cyt., s. 22-23, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 66-68, por. K. Kawalec, dz. cyt., s. 101-102.

122 W. Muszyński, Zarys..., s. 28, por. J. Terej, Idee…, s. 120, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 63-65 i 103, por. R. Kaczmarek, dz. cyt., s. 224-226, por. H. Zieliński, dz. cyt., s. 198-199.

str. 87 Przewidywano, że po jego śmierci, nastąpi chaos i będzie to najlepszy moment do objęcia sterów w kraju123.

Fot. 1.12. Jędrzej Giertych,

Źródło: prawy.pl, https://prawy.pl/wp-content/uploads/2017/10/jedrzejgiertych.jpg,

[dostęp w dn. 2019.01.18].

123 Pozdrowienie to zaadaptowane zostało przez wszystkie narodowe i faszystowskie ugrupowania

polityczne XX wieku. W ówczesnej Polsce nie kojarzono tego z nazizmem, tym bardziej, że polski nacjonalizm go krytykował. Co ciekawe, takie pozdrowienie funkcjonowało w USA jeszcze w czasie drugiej wojny światowej. Oddawało najwyższy hołd symbolom narodowym, a uniesiona prawa ręka miała być przeciwieństwem do komunistycznej zaciśniętej pięści – W. Muszyński, Duch…, s. 35 i 45, por. M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 131-132, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 66-68, por. R. Kaczmarek, dz. cyt., s. 222-223.

str. 88

1.3.2. Likwidacja Ligi Narodowej i Związku Ludowo-Narodowego. Powstanie Straży Narodowej i Stronnictwa Narodowego.

Liga Narodowa została rozwiązana w 1927 roku, a na jej miejsce powołano Straż Narodową (Str.N, Straż). Straż miała obejmować kierownictwem OWP i później założone Stronnictwo Narodowe (SN, Stronnictwo) oraz koordynować kierunki ich działań. Na jej czele stanął Roman Dmowski, a kierownictwo prowadził organ o nazwie Ognisko Główne (OG). W Ognisku kultywowany był podział na młodych i starych. Pierwszy z nich zajmował się organizacją narodu, drugi życiem politycznym. Zatem młodzi w Ognisku planowali i nadzorowali działalność OWP, natomiast starzy analogicznie skupiali się na SN. Ponadto, najprawdopodobniej istniały również Ogniska terenowe, których współpraca polegała na swobodnym koordynowaniu działań lokalnych. Równolegle istniała kilkustopniowa organizacja młodzieżowa. Na jej czele stała tzw. Ósemka, która kierowała działalnością akademicką Ogniska. Następnie podlegały jej dwa piony. Pierwszy z nich to Związek Obrony Narodowej (ZON), zwany tradycyjnie „Zetem”. Jego filie działały na terenie całego kraju i nadzorowały własne siły jakim były grupy Orzeł Biały. Orzeł kierował życiem akademickim i tworzył sekcje tematyczne. W drugim pionie organem nadzorczym był Zakon Wielkiej Polski (ZWP). Zakon miał kierować strukturami młodych, zrzeszonych w Oddziałach Akademickich (OA) OWP. Oddziały Akademickie były kierowane bezpośrednio przez podległe Zakonowi Drużyny Chrobrego (DCh). Wytworzono sytuację, gdzie młodzi zaangażowani w działalność w zakonspirowanych kierownictwie ruchu narodowego, przewodzili wszystkim organizacjom akademickim podległym OWP. Warto zwrócić uwagę, że nazewnictwo sięgało organizacji początkowo tworzonych przez ruch narodowy w Polsce. Innymi słowy można stwierdzić, że owe organizacje były restaurowane i adaptowane do nowych struktur kierowniczych¹²⁴.

124 Członkowie Ogniska Głównego m. in.: Roma Rybarski, Bohdan Wasiutyński, Władysław Folkierski,

Karol Wieczorek, Mieczysław Trajdos, Jan Rembieliński oraz Stefan Sacha. W skład warszawskiej ósemki wchodzili: A. Dębski, T. Bielecki, A. Demidowicz-Demidecki, M. Harusewicz, J. Jodzewicz, W. Kozłowski, J. Mosdorf, J. Rembieliński, H. Rossman. W skład warszawskiego ZON wchodzili: Witold Sylwestrowicz, Czesław Mejro, Tadeusz Salski, Zbigniew Kunicki, Stanisław Kunicki, Wojciech Jaxa-Bąkowski, Erazm Pawski, Antoni Tłuchowski, Antoni Goerne, Anastazy Sprusiński, Mirosław Ostromęcki, Andrzej Ruszkowski, Henryk Siedzieniewski, Mieczysław Prószyński, Zdzisław Węgliński, Czesław Polkowski, Jerzy Czarkowski, Jan Bajkowski, Antoni Grodecki. W skład OB w Warszawie wchodzili członkowie dobrze sytuowanych rodzin: Ludwik Heinrich Tadeusz Rutkowski, Radosław Kochlewski, Tomasz Jaroński, Wojciech Kwasieborski, Tadeusz Lipkowski, Bronisław Drewnowski, Stanisław Dietrych, Jan Grabowski, Otmar Wawrzkowicz, Stanisław Jankowski, Jerzy Hagmajer, Konstanty Okoń, Tadeusz Sokołowski. Członkowie DCh w warszawskim środowisku akademickim: Olgierd Szpakowski, Wiesław Frąckiewicz, Władysław Hackiewicz, Bogdan Miłaszewski, Michał

str. 89 Stronnictwo Narodowe (SN, Stronnictwo) zostało założone w dn. 12 lipca 1928 roku w miejsce rozwiązanego ZLN. Zostało ono utworzone poprzez uchwałę Komitetu Organizacyjnego SN. Ponadto, niemalże natychmiast powołano grupę polityków do opracowania programu politycznego Stronnictwa. Z założenia miała to być partia polityczna, która miała być przewodzona przez starych. Kierownictwem partii zajmowało się Prezydium Rady Naczelnej. Komitet Polityczny zajmował się sprawami programowymi, czyli kierunkiem działalności partii. Do kluczowych komórek nie weszli Stanisław Grabski oraz Jan Załuska – zasłużeni politycy endecji. Prezesem Rady Naczelnej oraz Komitetu Politycznego został Joachim Bartoszewicz. Była to postać bezwzględnie oddana Dmowskiemu. W tej sytuacji prezes Straży Narodowej kierował partią polityczną z tylnego siedzenia. W skład SN oprócz endeków weszli jeszcze przedstawiciele Stronnictwa Chrześcijańsko – Narodowego125.

Dmowski dostrzegał wiele przedawnionych poglądów oraz wad ówczesnego społeczeństwa. Jego krytyka nie dotykała jedynie ludności polskiej, ale i społeczeństw europejskich. Światopogląd lider endecji zmodyfikował w stosunku do swej młodości, ugruntowując model Polaka-katolika. Ponadto, krytyka koncentrowała się na zbyt dużych obciążeniach budżetu państwa świadczeniami socjalnymi, liberalnych zasadach m. in. praw człowieka, podupadnięciu moralności oraz uszczuplania kapitału skarbu

Burchardt, Stefan Sułowski, Stanisław Kmita, Marian Reutt, Adolf Reutt, Feliks Domaradzki, Henryk Vogel, Bolesław Piasecki, Władysław Jamontt, Jacek Rząd - W. Muszyński, Duch…, s. 55-58, por. J. Terej, Rzeczywistość i polityka Warszawa 1971, s. 15, por. W. Muszyński, Zarys..., s. 28, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 68, por. H. Zieliński, dz. cyt., s. 188-189, por. A. Czubiński, Historia

Polski 1864…, s. 147-148, por. R. Kaczmarek, dz. cyt., s. 222-223, por. K. Kawalec, dz. cyt., s. 103-104,

por. M. Bechta, …między…, s. 35-36, por. K. Komorowski, Polityka…, s. 35-36, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 103-105, por. A. Dawidowicz, Myśl polityczna Stronnictwa Narodowego 1928-1939.

Wspólnota czy alternacja koncepcji, Lublin 2017, s. 38-43.

125 Skład Komitetu Organizacyjnego: Marian Borzęcki, Marian Dubowski, Irena Feistowa, Maria

Holder-Eggerowa, Adam Jaszczołt, ks. Mieczysław Krygier, Franciszek Krzyczkowski, Stanisław Kwasieborski, Zbigniew Kunicki, Roman Lubowiecki, Franciszek Maryański, Julian Mironowicz, Iza Moszczeńska, Ewelina Pepłowska, Irena Puzynianka, Jan Rembieliński, Jan Rudnicki, Stanisław Stroński, Jan Tłuchowski, Hipolit Wąsowicz oraz członkowie Klubu Narodowego Sejmu i Senatu. Grupa polityków o której mowa: Roman Rybarski, Stanisław Głąbiński, Jan Rudnicki, Stanisław Stroński, Jan Tłuchowski. Członkowie Prezydium Rady Naczelnej: Joachim Bartoszewicz, Bolesław Bielawski, Witold ks. Czartoryski, Edward Dubanowicz, Marian Kiniorski, Józefa Szebeko, Piotr Szturmowski, Bohdan Wasiutyński. Członkowie Komitetu Politycznego: Joachim Bartoszewicz, Bolesław Bielawski, Witold ks. Czartoryski, Seweryn ks. Czetwertyński, Stefan Dąborowski, Edward Dubanowicz, Stanisław Głąbiński, Stanisław Jasiukowicz, Medard kozłowski, Stanisław Kozicki, Marian Kiniorski, Jan Rembieliński, Roman Rybarski, Marian Seyda, Stanisław Stroński, Józef Szebeko, Piotr Szturmowski, Wojciech Trąmpczyński, Karol Wierczak, Bohdan Winiarski, Stanisław Zalewski, Aleksander Zwierzyński, Adam Żółtowski - M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 156, por. J. Terej, Rzeczywsitość…, s. 16, por. W. Muszyński, Duch…, s. 37, por. H. Zieliński, dz. cyt., s. 188-189, por. A. Czubiński, Historia Polski 1864…, s. 147-148, por. R. Kaczmarek, dz. cyt., s. 222-223, por. K. Kawalec, dz. cyt., s. 103-104, por. A. Czubiński, Historia Polski XX…, s. 148-149, por. M. Bechta, …między…, s. 35-36, por. K. Komorowski, Polityka…, s. 35-36, por. R., Dobrowolski, dz. cyt., s. 103-109.

str. 90 państwa. Przewidywał również pogłębianie się demoralizacji społeczeństwa oraz kryzys parlamentaryzmu. Kraje wysoce rozwinięte mogły ratować się obniżeniem stopy życiowej oraz rozbiciem wielkiego przemysłu. Remedium na wcześniej wskazane problemy miało być skoncentrowanie się na małej wytwórczości oraz podniesienie ducha moralnego poprzez filozofię katolicką i spójną z nią ideologię nacjonalistyczną126.

Prawo w Polsce miało być oparte na zasadach moralnych katolicyzmu oraz wspierać rodziny i jednostki w duchu religijnym. Jednakże Dmowski wskazywał konieczność zachowania prawa wolności wyboru. Każdy z Polaków mógł swobodnie wypowiadać swoją krytykę oraz zmieniać stosunek wyznaniowy. Ta zasada wprost wynikała z filozofii katolickiej. W kwestiach socjalnych państwo polskie miało za zadanie chronić obywateli przed wyzyskiem gospodarczym i zapewnić bezpieczeństwo w zakresie ochrony mienia, życia i pracy. Interpretowanie zasad moralnych katolicyzmu w OWP miało swój styl. Narodowcy uważali, że katolicyzm, to nie tylko kierowanie się miłosierdziem, ale i egzekwowanie od ludzi praworządności i walka o dobro. Innymi słowy wykorzystywano fakt, że etyka chrześcijańska dopuszczała wojnę sprawiedliwą127.

Stronnictwo Narodowe miało wiele wewnętrznych frakcji. Uwidocznił się podział młodych na inteligentów oraz na radykałów, preferujących zdecydowane rozwiązania. Starzy usiłowali zachować jednolitość Stronnictwa. Dlatego też nie formułowano nowego programu politycznego. Jednak z czasem tracili oni swoje wpływy w partii. Młodzi działali bardzo aktywnie i byli popierani przez lidera endecji – Dmowskiego128.

Jednym z pierwszych ważniejszych ruchów politycznych SN było wysunięcie propozycji ustawy zasadniczej w 1929 roku. Miała ona nowatorski charakter i była forowana przez frakcję młodych. Ci byli występowali pod osobistą protekcją Romana Dmowskiego. Konstytucja ta nie weszła w życie. Była jednak pierwszym poważnym

126 K. Kawęcki, dz. cyt., s. 16-17, por. M. Chodakiewicz i in., dz. cyt., s. 155., por. A. Friszke, dz. cyt.,