3. Metody badań biograficznych i analizy biegu życia
3.5. Połączenie metod jakościowych i ilościowych
Przed 50 laty pole empirycznych badań społecznych było jeszcze bardzo przejrzyste: bardzo mocną pozycję miały ilościowe badania społeczne, które stanowiły 90% wszystkich badań empirycznych. Przeważały one w nauko-wej literaturze socjologicznej i na uczelniach. Wewnątrz uprawiającej je spo-łeczności dominowała wiedza o tym, że istniało paru dziwacznych su-biektywistów, którzy sądzili, iż uprawiają jakościowe badania społeczne.
I odwrotnie – w niewielkiej wspólnocie ludzi uprawiających jakościowe badania społeczne panowało przekonanie, że uprawia się tu prawdziwą naukę, która jest całkowicie odmienna od pogardzanych badań ilościowych, i taka być powinna. W tym czasie zwykło się mówić – z fantazją, ale nietraf-nie – o różnych paradygmatach metod48. Pomiędzy tymi ekstremami poru-szało się bardzo niewielu badaczy. Dzisiaj grupy te są mniej więcej równo liczne (a przyczyniła się do tego również analiza biegu życia i badania bio-graficzne), przy czym nawet w wydawnictwach zorientowanych na metodo-logię można zaobserwować wyraźny wzrost wpływu badań jakościowych – co staje się również coraz bardziej odczuwalne w programie kształcenia.
Istnieją badacze, którzy potrafią prowadzić zarówno jakościowe, jak i ilo-ściowe badania empiryczne. W takim klimacie można produktywnie zasta-nowić się nad powiązaniem obu metodologicznych kierunków.
Punktem wyjściowym do powiązania ilościowego badania biegu życia i jakościowych badań biograficznych jest świadomość słabości obu grup procedur. W studiach ilościowych wyjaśnienia zazwyczaj formułowane są przez kombinacje zmiennych, które są dość abstrakcyjne49. Matematyczne powiązania otrzymują podbudowę w postaci hipotez z życia codziennego, które pozwalają te powiązania zrozumieć. O motywach działania, doświad-czeniach, wiedzy i normach można jedynie snuć przypuszczenia.
Słabością badań jakościowych jest niewielka liczba przypadków, które się bada. W badaniach ilościowych ustalono, że na podstawie ankiet
prze-_______________
47 M. Anyadike-Danes, D. McVicar, My brilliant career: Characterizing the early labor market trajectories of British women from generation x, „Sociological Methods & Research” 2010, nr 38, s. 482–512.
48 J. Eulenberger, Migrationsbezogene Disparitäten an der ersten Schwelle. Junge Aussiedler im Übergang von der Hauptschule in die berufliche Bildung, Springer VS, Wiesbaden 2013, s. 75 nn.
49 U. Kelle, S. Kluge, Einleitung, [w:] Methodeninnovation in der Lebenslaufforschung, red.
S. Kluge, U. Kelle, Juventa, München 2001, s. 11–33.
prowadzonych z reprezentatywną próbą ludności złożonej z 2000 osób można już dać dość wiarygodną ocenę zachowań dużej grupy ludności liczącej kilka milionów ludzi. Można zatem uogólniać wypowiedzi uzyska-ne w próbach losowych, tzn. przenosić je na naród/społeczeństwo. Nato-miast podczas badań jakościowych czasem przeprowadza się wywiad tylko z 10 osobami. Nawet jeśli podejmie się wielki wysiłek i zbada jakościowo 150 osób – to przy przeniesieniu przydzielonej odpowiedzi tej próby na całe społeczeństwo danego kraju prawdopodobieństwo popełnienia błędu jest bardzo duże. Dane ilościowe mogą być tutaj bardzo pomocne, ponieważ w sposób pewny uogólniają jakościowe orzeczenia.
Przy łączeniu procedur jakościowych i ilościowych bardzo owocne oka-zały się dwie strategie (stosowane w bardziej złożonych projektach, np. Klu-ge 2001). W klasycznym przypadku50 wychodzi się z założenia, że badania jakościowe służą przygotowaniu badania ilościowego. Dzięki procedurom jakościowym zdobywa się pierwsze wrażenie o polu i występujących na nim aktorach, w krokach interpretacyjnych rozwija się hipotezy i sprawdza je z zastosowaniem badania ilościowego. Taka jest procedura, wobec której jednak czasem dość swobodnie traktuje się materiał jakościowy, jako że na-cisk kładzie się na wypowiedzi łatwo mierzalne. Alternatywna strategia polega na przeprowadzeniu ilościowej ankiety przed jakościową. Celem tego działania jest dostosowanie wyboru przypadków jakościowych do kon-trastujących typów przypadków. W konsekwencji można potem podejmo-wać próbę odnalezienia w wywiadach głębszych powodów i motywów ilu-strujących wyniki badań ilościowych. Obie strategie są równie wartościowe.
Strategie łączenia badań jakościowych i ilościowych wiązane są również z pojęciem triangulacji51. Jest sprawą dyskusyjną, czy można w ten sposób osiągnąć wzajemną walidację stanu rzeczy52. Upraszczające natomiast jest założenie, że przy osiągniętej zgodności wyników obu procedur automa-tycznie uzyskuje się prawdziwe wypowiedzi. W nowszych teoriach wycho-dzi się z przeciwnego założenia, że łączyć można jedynie wypowiewycho-dzi
empi-_______________
50 A. H. Barton, P. F. Lazarsfeld, Einige Funktionen von qualitativer Analyse in der Sozialfor-schung, [w:] Qualitative SozialforSozialfor-schung, red. Ch. Hopf, E. Weingarten, Klett-Cotta, Stuttgart 1984, s. 41–89.
51 U. Kelle, Die Integration qualitativer und quantitativer Methoden in der empirischen Sozialfor-schung. Theoretische Grundlagen und methodologische Konzepte, VS Verlag, Wiesbaden 2007;
H.-H. Krüger, N. Pfaff, Triangulation quantitativer und qualitativer Zugänge in der Schulforschung, [w:] Handbuch der Schulforschung, red. W. Helsper, J. Böhme, VS Verlag, Wiesbaden 2008, s. 157–180.
52 U. Kelle, Ch. Erzberger, Die Integration qualitativer und quantitativer Forschungsergebnisse, [w:]
Methodeninnovation in der Lebenslaufforschung, red. S. Kluge, U. Kelle, Juventa, München 2001, s. 89–133.
ryczne z teoretycznymi. Wypowiedzi empiryczne, które zawsze związane są z wypowiedziami teoretycznymi, mogą być generowane zarówno przez procedury jakościowe, jak i ilościowe. Obie te perspektywy mogą się do siebie zbliżać, uzupełniać się lub być rozbieżne.
LITERATURA
Abbott A., Hrycak A., Measuring resemblance in sequence data: an optimal matching analysis of musicians’ careers, „American Journal of Sociology” 1990, nr 96, s. 144–185.
Aisenbrey S., Fasang A. E., New life for old ideas: The „second wave” of sequence analysis bringing the „course” back into the life course, „Sociological Methods & Research” 2010, nr 38, s. 420–462.
Aisenbrey S., Optimal Matching Analyse, Leske + Budrich, Opladen 2000.
Albert H., Modell-Platonismus, [w:] Sozialwissenschaft und Gesellschaftsgestaltung. Festschrift für Gerhard Weisser, red. F. Karrenberg, H. Albert, Duncker & Humblot, Berlin 1963, s. 45–76.
Anyadike-Danes M., McVicar D., My brilliant career: Characterizing the early labor market trajectories of British women from generation x, „Sociological Methods & Research” 2010, nr 38, s. 482–512.
Arbeitsgruppe Bielefelder Soziologen, Alltagswissen, Interaktion und gesellschaftliche Wirk-lichkeit, t. 1 i t. 2, Rowohlt, Reinbek 1973.
Barton A. H., Lazarsfeld P. F., Einige Funktionen von qualitativer Analyse in der Sozialfor-schung, [w:] Qualitative SozialforSozialfor-schung, red. Ch. Hopf, E. Weingarten, Klett-Cotta, Stuttgart 1984, s. 41–89.
Blossfeld H.-P., Huinink J., Lebensverlaufsforschung als sozialwissenschaftliche Forschungsper-spektive, „BIOS” 2001 nr 14, s. 5–31.
Blossfeld H.-P., Golsch K., Rohwer G., Event history analysis with Stata, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah 2007.
Blossfeld H.-P., Rohwer G., Techniques of event history modeling, Lawrence Erlbaum, Mah-wah 2002.
Blossfeld H.-P., Prein G. (red.), Rational choice theory and large-scale data analysis, Westview, Boulder 1998.
Box-Steffensmeier J. M., Jones B. S., Event history modeling, Cambridge University Press, Cambridge: 2004.
Breen R., Goldthorpe J. H., Explaining educational differentials, „Rationality and Society”
1997, nr 9, s. 275–305.
Brüderl J., Kausalanalyse mit Paneldaten, [w:] Handbuch der sozialwissenschaftlichen Datenana-lyse, red. Ch. Wolf, H. Best, VS Verlag, Wiesbaden 2010, s. 963–994.
Brunek J. S., Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 1990 nr 4, s. 3–17.
Corsten M., Beschriebenes und wirkliches Leben, „BIOS” 1994, nr 7, s. 185–205.
Corsten M., Institutionelle und biographische Konstruktion beruflicher Wirklichkeit, [w:] Kon-struktivistische Sozialisationsforschung, red. M. Grundmann, Suhrkamp, Frankfurt/M.
1999, s. 267–289.
Corsten M., Krug M., Moritz C. (red.), Videographie praktizieren: Herangehensweisen, Mög-lichkeiten und Grenzen, VS Verlag, Wiesbaden 2010.
Erzberger Ch., Prein G., Optimal Matching Technik, „ZUMA-Nachrichten” 1997, nr 21, s. 52–81.
Eulenberger J., Migrationsbezogene Disparitäten an der ersten Schwelle. Junge Aussiedler im Übergang von der Hauptschule in die berufliche Bildung, Springer VS, Wiesbaden 2013.
Felden H. von, Schiener J. (red.), Transitionen – Übergänge vom Studium in den Beruf: Zur Verbindung von Qualitativer und Quantitativer Forschung, VS Verlag, Wiesbaden 2010.
Fischer-Rosenthal W., Rosenthal G., Narrationsanalyse biographischer Selbstrepräsentation, [w:] Sozialwissenschaftliche Hermeneutik, red. R. Hitzler, A. Honer, UTB, Opladen 1997, s. 133–164.
Garfinkel H., Studies in ethnomethodology, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1967.
Gerhardt U., Typenkonstruktion bei Patientenkarrieren, [w:] Biographie und soziale Wirklich-keit, red. M. Kohli, G. Robert, Metzler, Stuttgart 1984, s. 53–77.
Giesselmann M., Windzio M., Regressionsmodelle zur Analyse von Paneldaten, Springer VS, Wiesbaden 2012.
Halpin B., Optimal matching analysis and life-course data: The importance of duration, „Socio-logical Methods & Research” 2010, nr 38, s. 365–388.
Helfferich, C., Die Qualität qualitativer Daten. Manual für die Durchführung qualitativer Interviews, VS Verlag, Wiesbaden 2010.
Hitzler R., Honer A. (red.), Sozialwissenschaftliche Hermeneutik, UTB, Opladen 1997.
Jahoda M., Lazarsfeld P. F., Zeisel H., Bezrobotni Marienthalu, Oficyna Naukowa, War-szawa 2007.
Jahoda M., Lazarsfeld P. F., Zeisel H., Die Arbeitslosen von Marienthal. Ein soziographischer Versuch über die Wirkungen langandauernder Arbeitslosigkeit, Suhrkamp, Frankfurt/M.
1975.
Kelle U., Erzberger Ch., Die Integration qualitativer und quantitativer Forschungsergebnisse, [w:] Methodeninnovation in der Lebenslaufforschung, red. S. Kluge, U. Kelle, Juventa, München 2001, s. 89–133.
Kelle U., Die Integration qualitativer und quantitativer Methoden in der empirischen Sozialfor-schung. Theoretische Grundlagen und methodologische Konzepte, VS Verlag, Wiesbaden 2007.
Kelle U., Kluge S., Einleitung, [w:] Methodeninnovation in der Lebenslaufforschung, red. S. Kluge, U. Kelle, Juventa, München 2001, s. 11–33.
Kluge S., Kelle U. (red.), Methodeninnovation in der Lebenslaufforschung, Juventa, München 2001.
Kohli M., Die Institutionalisierung des Lebenslaufs, „Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie” 1985, nr 37, s. 1–29.
Kohli M., Gesellschaftszeit und Lebenszeit, [w:] Die Moderne – Kontinuitäten und Zäsuren, red.
J. Berger, Schwartz, Göttingen 1986, s. 83–208.
Kohli M. (red.), Soziologie des Lebenslaufs, Luchterhand, Neuwied 1978.
Koller H.-Ch., Biographie als rhetorisches Konstrukt, „BIOS” 1993, nr 6, s. 33–45.
Konietzka, D., Zeiten des Übergangs. Sozialer Wandel des Übergangs in das Erwachsenenalter, VS Verlag, Wiesbaden 2010.
Krüger H.-H., Pfaff N., Triangulation quantitativer und qualitativer Zugänge in der Schulfor-schung, [w:] Handbuch der SchulforSchulfor-schung, red. W. Helsper, J. Böhme, VS Verlag, Wiesbaden 2008, s. 157–180.
Küsters I., Narrative Interviews. Grundlagen und Anwendungen, VS Verlag, Wiesbaden 2006.
Leibfried S., Leisering L. (red.), Zeit der Armut, Suhrkamp, Frankfurt/M. 1995.
Loer T., Halbbildung und Autonomie. Über Struktureigenschaften der Rezeption Bildender Kunst, Westdeutscher Verlag, Opladen 1996.
Lüdicke J., Diewald M., Soziale Netzswerke und soziale Ungleichheit. Zur Rolle von Sozialkapital in modernen Gesellschaften, VS Verlag, Wiesbaden 2007.
Ludwig-Mayerhofer W., Statistische Modellierung von Verlaufsdaten in der Analyse sozialer Probleme, Teil I: Grundlagen, „Soziale Probleme” 1994, nr 5, s. 115–139.
Ludwig-Mayerhofer W., Statistische Modellierung von Verlaufsdaten in der Analyse sozialer Probleme, Teil II: Datenauswertung, „Soziale Probleme” 1994, nr 5, s. 228–263.
Nassehi A., Weber G., Zu einer Theorie biographischer Identität, „BIOS” 1990, nr 3, s. 153–187.
Oevermann U., Genetischer Strukturalismus und das sozialwissenschaftliche Problem der Erklä-rung der Entstehung des Neuen, [w:] Jenseits der Utopie, red. S. Müller-Doohm, Suhr-kamp, Frankfurt/M. 1991, s. 267–336.
Oevermann U., Allert T., Konau E., Krambeck J., Die Methodologie einer „objektiven Herme-neutik” und ihre allgemeine forschungslogische Bedeutung in den Sozialwissenschaften, [w:] Interpretative Verfahren in den Sozial- und Textwissenschaften, red. H. G. Soeffner, Metzler, Stuttgart 1979, s. 352–434.
Riley M. W., Riley J. W. Jr., Structural Lag: Past and Future, [w:] Age and Structural Lag, red.
M. W. Riley, R. L. Kahn, A. Foner, John Wiley & Sons, New York 1994, s. 15–36.
Rohwer G., Potter U., TDA User’s Manual, Ruhr-Universität Bochum, Bochum 2005.
Rosa H., Beschleunigung: Die Veränderung der Zeitstrukturen in der Moderne, Suhrkamp, Frankfurt/M. 2005.
Rosenthal G., Erlebte und erzählte Lebensgeschichte. Gestalt und Struktur biographischer Selbst-beschreibungen, Campus, Frankfurt/M. 1995.
Sackmann R., Lebenslaufanalyse und Biografieforschung: Eine Einführung, Springer VS, Wiesbaden 2013.
Sackmann R., Wingens M., From Transitions to Trajectories: Sequence Types, [w:] Social dy-namics of the life course, red. W. R. Heinz, V. W. Marshall, Aldine de Gruyter, New York 2003, s. 93–112.
Sackmann R., Wingens M., Theoretische Konzepte des Lebenslaufs: Übergang, Sequenz, Ver-lauf, [w:] Strukturen des Lebenslaufs, red. R. Sackmann, M. Wingens, Juventa, Wein-heim 2001, s. 17–48.
Scherer S., Brüderl J., Sequenzdatenanalyse, [w:] Handbuch der sozialwissenschaftlichen Daten-analyse, red. Ch. Wolf, H. Best, VS Verlag, Wiesbaden 2010, s. 1017–1053.
Schmeiser M., Vom „statistischen Kleingemälde” zur „Lebensgeschichte”: Die Entwicklung von Biografie- und Lebenslaufsforschung in der frühen deutschen Soziologie, „BIOS” 2004 nr 17, s. 69–94.
Schütze F., Biographieforschung und narratives Interview, „Neue Praxis” 1983, nr 13, s. 283–293.
Schütze F., Die Technik des narrativen Interviews in Interaktionsfeldstudien – dargestellt an einem Projekt zur Erforschung von kommunalen Machtstrukturen. Arbeitsberichte und Forschungsmaterialien der Fakultät für Soziologie Nr. 1. Bielefeld 1977.
Skórzyńska I., Wachowiak A., Jonda B., Dobre C.-F., „Regaining the future by rebuilding the past”: Women’s narratives of life during communism, National Science Center (Poland),
„Harmony” Programme, nb. UMO-2013/10/MHS3/00482 (2014–2017).
Thomas W. I., Znaniecki F., The Polish Peasant in Europe and America. Monograph of an Im-migrant Group, Gorham Press, Boston 1918–1920, (t. 1 i 2: 1918, t. 3: 1919, t. 4 i 5: 1920).
Wernet A., Einführung in die Interpretationstechnik der Objektiven Hermeneutik, Leske + Budrich, Opladen 2000.
Windolf P. (red.), Finanzmarkt-Kapitalismus, „Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozial-psychologie” 2005, Sonderheft nr 45.
Windzio M., Organisation, Strukturwandel und Arbeitsmarktmobilität, Westdeutscher Ver-lag, Opladen 2003.
Windzio M., Ungleichheiten im Erwerbsverlauf, Centaurus, Pfaffenweiler 2000.
Wohlrab-Sahr M., Prozessstrukturen, Lebenskonstruktionen, biographische Diskurse, „BIOS”
2002, nr 15, s. 3–23.
Yamaguchi K., Event history analysis, Sage, Newbury Park 1999.