ryzykiem kredytowym w bankach komercyjnych w procesach kształtowania podaży pieniądza
2. Podaż pieniądza w gospodarce
Podaż pieniądza to ilość pieniądza w obiegu w gospodarce. Pojęcie to obej-muje zarówno gotówkę, wkłady oszczędnościowe, wkłady terminowe, jak i wy-soce płynne aktywa finansowe.
Kontrola podaży pieniądza stanowi jeden z elementów polityki pieniężnej prowadzonej przez banki centralne. Zwiększanie ilości środka płatniczego przez bank centralny w gospodarce nazywane jest ekspansywną polityką pieniężną, a zmniejszanie – polityką restrykcyjną. Podaż pieniądza regulowana jest m.in. poprzez określanie poziomu podstawowych stóp procentowych, stopy rezerwy obowiązkowej oraz operacje otwartego rynku (handel papierami wartościowy-mi prowadzony wartościowy-między bankiem centralnym a bankawartościowy-mi komercyjnywartościowy-mi i innywartościowy-mi przedsiębiorcami).
Metody oddziaływania na podaż pieniądza przez bank centralny to: a) w celu zwiększenia podaży:
– obniżenie stopy redyskontowej celem zwiększenia pożyczek dla banków komercyjnych,
– zakup rządowych papierów wartościowych na otwartym rynku, – obniżenie poziomu stopy rezerwy obowiązkowej;
b) w celu zmniejszenia podaży:
– podwyższenie stopy redyskontowej celem zmniejszenia pożyczek dla ban-ków komercyjnych,
– sprzedaż posiadanych rządowych papierów wartościowych,
– podwyższenie poziomu stopy rezerwy obowiązkowej [Borowiec 2006: 359-380].
Podaż pieniądza kreowana jest przez funkcjonujący system bankowy. Wystę-pują w nim dwa ogniwa tworzące pieniądz: bank centralny oraz banki komercyj-ne. Bank centralny dokonuje pierwotnej kreacji pieniądza poprzez:
– udzielanie kredytów bankom komercyjnym, – wypłacanie pieniądza gotówkowego, – skup zagranicznych walut.
Banki komercyjne tworzą natomiast, za pomocą kredytów bankowych, pie-niądz bezgotówkowy, a zatem dokonują kreacji wtórnej.
Kreacja pieniądza jest procesem, w którym podaż pieniądza w danym kraju (lub regionie o wspólnej walucie, jak np. strefa euro) jest zwiększona. W warun-kach dzisiejszych systemów bankowych mogą tego dokonać zarówno bank cen-tralny, jak i banki komercyjne. Bank centralny może wprowadzić nowe pieniądze do gospodarki (tzw. ekspansywna polityka pieniężna) poprzez zakup aktywów finansowych lub udzielanie pożyczek instytucjom finansowym.
Tabela 1. Główne czynniki kreacji pieniądza w Polsce (w mln zł)
Okres Aktywa zagranicz ne netto (+) Kredyty , pożyczki
i inne należności Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa Dłużne papiery wartościowe Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego (+) Długoterminowe zobowiązania finansowe (–)
styczeń
2017 237 169,6 1077 034,0 663 924,8 316 227,1 47 500,6 226 873,0 385 029,4
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl [dostęp: 20.03.2017].
W tabeli 1 zaprezentowano wielkości podstawowych czynników kreacji pie-niądza w Polsce według stanu na 31 stycznia 2017 r. Kredyty, pożyczki i inne na-leżności w kwocie ponad 1 bln zł (w tym 663,9 mld zł od gospodarstw domowych i 316,2 mld zł od przedsiębiorstw) stanowią główne źródło podaży pieniądza.
Banki centralne monitorują i kontrolują ilości pieniądza w gospodarce po-przez pomiar agregatów pieniężnych i stosowanie odpowiednich instrumentów finansowych. Poza tym dzięki funkcjonowaniu systemu rezerw cząstkowych pie-niądz kreować mogą także banki komercyjne, głównie w formie udzielania kredy-tów bankowych swoim klientom. Pieniądz ten jest traktowany, w teorii i praktyce, tak jak gotówka. Jedynym sposobem zwiększenia całkowitej wartości nominalnej pieniądza bezgotówkowego banków komercyjnych jest zwiększenie zadłużenia w bankach. Każda spłata rat kapitałowych jest równoważna stałemu wycofaniu pieniądza o takiej samej wartości nominalnej z obiegu gospodarczego. Odsetki od długu traktowane są jako przychód banku i wchodzą ponownie do obiegu go-spodarczego, jako jego wydatki (wynagrodzenia, koszty eksploatacyjne, podatki, dywidendy) [von Mises 2012: 18].
Z podażą pieniądza ściśle związane jest pojęcie agregatów pieniężnych, okre-ślających różne rodzaje podaży pieniądza w zależności od stopnia ich płynności. Poszczególne agregaty oznaczane są literą M i symbolami cyfrowymi wzrasta-jącymi w miarę zmniejszającej się płynności zawartych w nich aktywów: M0 – pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych na rachunkach w banku cen-tralnym oraz pieniądz gotówkowy (monety i banknoty w obiegu poza sektorem bankowym), M1 – to M0 i dodatkowo wkłady w bankach i podobnych instytu-cjach płatne na żądanie (depozyty bieżące), M2 – to M1 i dodatkowo depozyty oraz inne zobowiązania banków wobec podmiotów niebankowych o pierwotnym terminie zapadalności do 2 lat (włącznie), a także depozyty z terminem wypo-wiedzenia do 3 miesięcy (włącznie), M3 – to M2 i dodatkowo operacje z przy-rzeczeniem odkupu pomiędzy bankami a sektorem niebankowym, a także dłużne papiery wartościowe o terminie zapadalności do 2 lat (włącznie) emitowane przez banki. Aktywa cechujące się wysoką płynnością wykorzystywane są najczęściej jako środek płatniczy, natomiast aktywa o mniejszej płynności – do gromadzenia oszczędności. Wartości agregatów pieniężnych w Polsce publikowane są co mie-siąc przez Narodowy Bank Polski2.
Podaż pieniądza liczona agregatem pieniężnym M3 w Polsce w 2016 r. wzro-sła o 9,6 p.p. (rok do roku) wobec wzrostu o 9,0 p.p. w 2015 r. Na wykresie 4 widać wyraźnie, że najwyższe tempo wzrostu podaży pieniądza miało miejsce w latach 2007-2008.
Wykres 4. Zmiana podaży pieniądza (M3) w Polsce w latach 2007-2016
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.nbp.pl [dostęp: 20.03.2017].
Po stronie czynników kreacji pieniądza w ostatnich latach w Polsce następu-je wyhamowanie nominalnych wzrostów wartości portfela kredytów dla gospo-darstw domowych oraz spowolnienie po stronie kredytów dla przedsiębiorstw. Jedną z przyczyn takiej sytuacji jest zmiana podejścia do ryzyka kredytowego w bankach komercyjnych, jak również w całym systemie bankowym.
Zakończenie
Na podstawie analizy dynamiki wzrostu podaży pieniądza w Polsce oraz alizy dynamiki akcji kredytowej banków komercyjnych można sformułować na-stępujące wnioski:
– w ostatnich latach (2011-2016) dynamika wzrostu podaży pieniądza jest mniejsza niż w poprzednim okresie (2007-2010),
– w 2009 r. znacząco spadła dynamika udzielanych przez banki komercyjne kredytów dla gospodarstw domowych,
– dynamika akcji kredytowej dla przedsiębiorstw w latach 2009-2010 była ujemna, a w kolejnym okresie (2011-2016) wzrost udzielanych kredytów dla firm był mniejszy niż w latach 2007-2008,
– w ostatnim okresie (2015-2016) zmniejsza się w portfelu kredytowym ban-ków komercyjnych udział transakcji nieregularnych, czyli wzrasta jakość portfela kredytowego banków.
Zarządzanie ryzykiem kredytowym w systemie bankowym przyczynia się do poprawy jakości udzielanych kredytów. Jednocześnie bardziej skuteczne metody minimalizowania ryzyka kredytowego prowadzą do zmniejszenia skali udziela-nych kredytów i zmniejszenia liczby tzw. złych kredytów. Mniejsza dynamika przyrostu kredytów przyczynia się natomiast do wolniejszego tempa przyrostu ilości pieniądza w gospodarce. Zasadne jest więc twierdzenie, że nowoczesne po-dejście do zarządzania ryzykiem kredytowym w bankach komercyjnych pośred-nio wpływa na dynamikę procesu kreacji pieniądza.
Literatura
Białas M., Mazur Z., 2013, Bankowość wczoraj i dziś, Warszawa: Difin.
Borowiec J., 2006, Polityka pieniężna, w: Polityka gospodarcza, red. B. Winiarski, Warszawa: WN PWN.
Dobosiewicz Z., 2005, Wprowadzenie do finansów i bankowości, Warszawa: WN PWN.
Gostomski E., 2000, Biura kredytowe jako narzędzie zarządzania ryzykiem na rynku kredytów kon-sumpcyjnych, Bank, 5, 34-36.
Jajuga K., Krysiak Z., 2004, Zarządzanie ryzykiem kredytowym wierzytelności hipotecznych, War- szawa: Związek Banków Polskich.
Janc A., Kraska M., 2001, Credit-scoring. Nowoczesna metoda oceny zdolności kredytowej, War- szawa: Biblioteka Menadżera i Bankowca.
Jaworski W.L., Zawadzka Z., 2003, Bankowość. Zagadnienia podstawowe, Warszawa: Poltext. Longenecker J.G., Moore C.W., Petty J.W., 1997, Credit Scoring and the Small Business: A Review
and the Need for Research, Baylor: Baylor University.
Master L.J., 1997, What’s the Point of Credit Scoring? Business Review, Philadelphia: Federal Re-serve Bank of Philadelphia.
Mises L. von, 2012, Teoria pieniądza i kredytu, Warszawa: Fijor Publishing.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, t.j. Dz.U. 2012, nr 0, poz. 1376 z późn. zm. www.nbp.pl [dostęp: 12.04.2014].
www.nbportal.pl [dostęp: 20.03.2017].