Streszczenie. Współczesny menedżer stoi przed trudnymi wyzwaniami dynamicznie
zmienia-jącego się rynku opartego na działalności firm w warunkach globalizacji i regionalizacji. By do-brze funkcjonować w pełnym niepewności i zmian środowisku biznesowym, menedżerowie muszą odznaczać się wysokimi, wszechstronnymi i różnorodnymi umiejętnościami oraz kompetencjami, dostrzegać szanse i zagrożenia, jakie stwarza otoczenie organizacji, jak również posiadać zdolność szybkiego dostosowywania się do zmian rynkowych.
Słowa kluczowe: nowoczesny menedżer, organizacja, zarządzanie
Wstęp
Zarządzanie jest procesem, na który składają się: planowanie, organizowanie, kontrolowanie i kierowanie. Zadaniem osoby zarządzającej jest sprawne i sku-teczne osiąganie postawionych firmie celów. Taka właśnie rola należy do me-nedżera, czyli osoby zarządzającej przedsiębiorstwem lub jego częścią [Bielski 2004: 168]. Wielość zadań oraz odpowiedzialność za ich realizację wymaga od menedżera pewnych umiejętności i cech charakteru, wśród których najważniejsze są: odpowiedzialność, solidność, wyobraźnia, umiejętność przewidywania, silna motywacja wewnętrzna, uczciwość, zdolność podejmowania szybkich działań i decyzji, adaptacja do zmiennych warunków otoczenia, wysoki poziom inteli-gencji emocjonalnej i społecznej.
Menedżer – jako osoba zarządzająca zespołem – stoi przed różnymi wyzwa-niami, których realizacja jest warunkiem osiągnięcia i utrzymania przewagi kon-kurencyjnej firmy. Aby sprostać różnym rodzajom zadań, menedżer powinien być przygotowany do pracy zarówno w zakresie wiedzy specjalistycznej, jak i psy-chologicznej [Ratyński 2005: 177]. Wiedza specjalistyczna to wiedza związana m.in. z zarządzaniem i organizacją działalności firmy, przedsiębiorczością, anali-zą mikro- i makrootoczenia oraz badaniem potrzeb rynku. Istotna jest znajomość technik i stylów kierowania ludźmi. Umiejętności i wiedza psychologiczna są tym bardziej istotne, im bardziej rozwija się ścieżka awansu menedżera. Kluczową rolę odgrywają tu wiedza związana z mechanizmami postępowania pracownika (empatia, stawianie granic, budowanie autorytetu, motywowanie, rozwiązywa-nie konfliktów w zespole itp.), umiejętność organizowania pracy własnej (m.in. zarządzanie czasem, zarządzanie zmianą), umiejętność podejmowania decyzji w warunkach niepewności, jak również cechy osobowe menedżera i ciągłe ich doskonalenie [Chybicka i Puchalska 2016: 17].
1. Tradycyjny i współczesny model menedżera
Menedżer jest profesjonalnym specjalistą od zarządzania firmą. Jego zada-niem jest realizowanie założonych celów w określonym czasie przy wykorzysta-niu dostępnych zasobów i środków.
Menedżer powinien umieć określić role, obowiązki i oczekiwania, tak by wy-korzystać potencjał indywidualności [Kompendium wiedzy o biznesie 2007: 127]. W ciągu ostatnich dwudziestu lat rola menedżera w organizacji uległa zasadni-czym zmianom. Przed 1989 r., gdy funkcjonował w Polsce system gospodarki centralnie planowanej, rolę menedżerów pełnili dyrektorzy firm i kierownicy naj-ważniejszych działów. Po 1989 r., kiedy dokonała się zmiana systemowa z gospo-darki centralnie planowanej na kapitalistyczną i pojawiła się własność prywatna, nastąpiło oddzielenie własności firmy od jej zarządzania [Dowgiałło 1999: 29]. Pojawiła się nowa, wyspecjalizowana w procesie zarządzania grupa zawodowa, wynajmowana przez właścicieli i zarządy spółek.
Tradycyjny menedżer posiadał wrodzone predyspozycje i talenty organizator-skie, nie zawsze poparte formalnym przygotowaniem do prowadzenia przedsię-biorstwa. Powierzenie zarządzania osobom, których cechy i umiejętności mogą współcześnie okazać się niewystarczające, zwiększa ryzyko niepowodzenia w działalności prowadzonej firmy. Według danych statystycznych pochodzących z krajów Europy Zachodniej bankructwu ulega średnio 35% początkujących firm. Dynamiczne zmiany w otaczającym nas świecie, takie jak globalizacja, powstanie ogólnoświatowych korporacji oraz podmiotów typu Unia Europejska, sprawia, że współczesny menedżer ma potrzebę ciągłego poszerzania swojej wiedzy oraz
zgłębiania obowiązujących reguł, procedur i metod zarządzania. W swojej pracy powinien on doskonalić system informacyjny i decyzyjny, dokonywać analizy rynku, decydować o wyborze technologii oraz organizować marketing i promocję [Bolesta-Kukułka 2000: 92]. Oprócz zarządzania tradycyjnymi czynnikami pro-dukcji, takimi jak praca, ziemia, kapitał, istotne jest też kreowanie przedsiębior-czości, rozwijanie pożądanych umiejętności, cech i nawyków.
2. Role i zadania współczesnego menedżera
Skuteczny menedżer pełniący rolę przywódcy dysponuje szerokim wachla-rzem działań i instrumentów, które służą do osiągnięcia zakładanych celów. Przy-dzielając zadania do wykonania, motywuje pracowników oraz kontroluje reali-zację powierzonej im pracy. Wzmacnia zaangażowanie i motywację, rozbudza ich entuzjazm oraz ukryty potencjał, przez co dodatnio wpływa na efektywność i wydajność pracy. Stosuje przy tym style przywództwa zależne od rozpoznanej w firmie sytuacji:
– styl dyrektywny, który cechuje się dużą troską o produkcję i jej sprawność, zaś małą o zaspokojenie potrzeby samorealizacji pracownika;
– styl klubowy, który cechuje się dużą troską o pracowników i zmniejszonym zainteresowaniem biznesem;
– styl zubożony, w którym menedżer rezygnuje z roli przywódcy, cechujący się niewielką troską zarówno o pracowników, jak i o biznes;
– styl demokratyczny, który jest najbardziej skuteczny i w którym pracowni-cy identyfikują się z celami firmy, posiadają odpowiednią wiedzę, doświadczenie oraz chęć i potrzebę działania [Gut i Haman 2004: 28].
Menedżer to również mentor, czyli osoba, która dzieli się ze swoimi pra-cownikami posiadaną wiedzą, doświadczeniem zawodowym oraz udziela rad, wskazówek i instrukcji postępowania. Korzyścią dla pracownika jest nabywanie nowych umiejętności oraz poszerzanie swojej wiedzy, co pozwala na realizację powierzonych mu zadań. Menedżer pełni także funkcję trenera biznesu, którego zadaniem jest przekazywanie wiedzy i budowanie umiejętności w prowadzonych przez niego zajęciach [Bennewicz 2011: 36]. Wykazuje się przygotowaniem me-rytorycznym i doświadczeniem zawodowym. Jego rolą jest wyznaczanie indy-widualnej drogi rozwoju, zniesienie ograniczających barier i przekonań, a także uruchomienie mechanizmów pozwalających na zdefiniowanie osobistej strategii sukcesu. Coaching pozwala menedżerowi na pogodzenie dwóch wykluczających się poglądów [Rogers, Whittleworth i Gilbert 2015: 9]:
– wyznaczenie przez menedżera wysokich standardów i ich kontrolowanie, stawianie wymagań i stanowcza reakcja na to, że wydajność podlegających mu osób jest niedostateczna;
– okazanie przez menedżera życzliwości swoim podwładnym i dzielenie się władzą, zachęcanie pracowników do wydajniejszej pracy.
Celem każdego menedżera jest zarządzanie zaangażowanym zespołem, co oznacza silne poczucie lojalności wobec firmy, a także jej celów i misji. Pracownik swoimi pomysłami i umiejętnościami przyczynia się do rozwoju firmy. Dostoso-wuje swoje obowiązki do jej zadań, ma potrzebę samodzielnego myślenia i dzia-łania oraz poszerzania swoich kompetencji zawodowych. Daje przez to z siebie znacznie więcej, bez ponaglania i przymusu. Do osiągnięcia wyznaczonych celów menedżer umiejętnie stosuje coaching sprzyjający atmosferze zaangażowania, łą-czącej się ze wszystkim, co motywuje pracownika do działania.