nauko-wymi przełożyły się na rozwój nie tylko jego własnej kariery, ale też karier
wielu młodych badaczy:
Zawsze byłem snobem, jeśli chodzi o wyjazdy za granicę, bo moim marze-niem były podróże. Oczywiście starałem się w miarę możliwości zdobyć tam jakieś doświadczenie. Pamiętam, że zaraz po doktoracie, a doktorat obroniłem w 1959 roku, wyjechałem do Hagi na pół roku. Pomógł mi w tym Krzysztof Skubiszewski92, który miał tam kontakty i mnie zaprotegował, profesor Bohdan
92 Krzysztof Jan Skubiszewski (1926–2010) – profesor prawa międzynarodowego na Uniwer-sytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w latach 1989–1993 minister spraw zagranicznych.
Winiarski93, który był wtedy przewodniczącym Trybunału Haskiego, którego znała moja rodzina, udzielił mi rekomendacji. To było pierwsze moje pół roku w Holandii na przełomie roku 1959 i 1960. A potem, ponieważ zająłem się rol-nictwem94, w 1962 roku uzyskałem stypendium do FAO95. Byłem w niezłym miejscu na świecie, ponieważ FAO znajduje się przy ulicy delle Terme di Ca-racalla w Rzymie. Byłem tam 3–4 miesiące i potem pojechałem do Brukseli na miesiąc i miałem tam praktykę w OECD96. We Włoszech prowadziłem studia nad planem Vannoniego97 dotyczącym rozwoju południowych Włoch, takiej interwencyjnej polityki inwestycyjnej, głównie w rolnictwie. Bardzo to sobie chwaliłem, to pozwoliło mi zwiedzić dokładnie Sycylię, być przyjmowanym na różnych uniwersytetach, mieć rozmowy z Włochami, którzy zajmowali się tą problematyką. Zacząłem korespondencję, trochę publikowałem za grani-cą i nawiązałem wiele kontaktów naukowych. Potem zaczęły się te kontakty z Giessen w związku z umową, którą miał uniwersytet. Nie chciano mnie tam puścić, ale, proszę sobie wyobrazić, ówczesny, niestety już zmarły tamtejszy rektor Karl Alewell98, powiedział, że on zerwie kontakty, jeśli mu nie dadzą partnera z jego dziedziny. A on kierował właśnie katedrą marketingu. Bardzo się zaprzyjaźniliśmy. To był jeden z moich prawdziwych przyjaciół. Miałem tam dużo także innych przyjaciół, sporo wykładów. Jeździłem też z wykładami do Francji, do Stanów Zjednoczonych oraz innych krajów. Miałem semina-rium w Harvardzie, a także w Warton School w Filadelfii i w North Western i w Chicago, Illinois. No i oczywiście w uniwersytecie, który miał kontakty z Uniwersytetem Łódzkim, Urbana-Champaign, dokąd często jeździli socjo-logowie. Mój wuj Florian Znaniecki99 był tam profesorem w czasie wojny. Kiedy poszedłem do biblioteki, to wszystko, co tam opublikował, było w niej dostępne. I w Europie oczywiście, w czasach socjalizmu jeszcze jeździłem do demoludów. Potem, kiedy założyłem Towarzystwo Gospodarcze, a także Fun-dację Rozwoju Przedsiębiorczości, miałem dobrą passę. Margaret Thatcher nam pomagała i chyba z czterdzieści albo pięćdziesiąt osób z Uniwersytetu wysłałem na różne stypendia do Francji i do Anglii. Od Francuzów też bardzo
93 Bohdan Stefan Winiarski (1884–1969) – prawnik specjalizujący się w prawie międzynaro-dowym, członek Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze, a w latach 1961–1964 jego przewodniczący.
94 Ściślej rzecz ujmując: ekonomiką rolnictwa.
95 FAO – Food and Agriculture Organization of the United Nations, pol. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa.
96 Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej.
97 Plan Vannoniego – dziesięcioletni plan ekonomicznej reformy Południowych Włoch (1954– 1964), mający przeciwdziałać bezrobociu oraz wzmocnić ekonomiczny rozwój tej części kraju.
98 Karl Alewell (1932–2012) – profesor ekonomii, rektor Uniwersytetu w Giessen w latach 1978–1986.
dużo pomocy dostawałem. Pomagał nam też Jaques de Chalendar100, który był pierwszym prezesem Fondation France-Pologne101 w Paryżu i dzięki niemu też dostaliśmy dość dużo stypendiów. Była też współpraca z Lyonem, gdzie zostałem zaszczycony doktoratem honoris causa, co trochę pomagało w kon-taktach i wysłałem tam z Łodzi sporo ludzi ze sfery gospodarczej, takich mło-dych przedsiębiorców czy quasi-przedsiębiorców, którzy znali francuski. Ob-racałem się też w towarzystwie międzynarodowym badania opinii publicznej i marketingu. Nie kocham marketingu, reklamy i promocji, ale cóż było robić. Przez to jednak mogłem tutaj wielu profesorów sprowadzić, kilka konferen-cji międzynarodowych zorganizować i zyskać dość znaczące kontakty. Dzięki temu mogłem na przykład Bohdana Gregora102 czy później mojego ostatniego doktoranta Kozielskiego103 wysłać na stypendium Fulbrighta. Mnóstwo ludzi wysyłałem na praktyki do profesora Simona104, który jest jedną z największych sław, jeśli chodzi o business administration na świecie, o pierwszym miejscu w cytowaniach w literaturze zagranicznej. On niedawno dostał doktorat ho-noris causa, byłem recenzentem jego dorobku. Wiele kontaktów miałem też z uniwersytetami skandynawskimi, między innymi byłem profesorem wizytu-jącym w Turku w Finlandii.
Olga Czerniawska, pedagog i andragog, pokazuje, jak wiele
zawdzię-cza swoim stażom zagranicznym (we Francji i Czechosłowacji). Mówi tu
przede wszystkim – podobnie jak cytowani wcześniej narratorzy – o
możli-wościach nawiązywania niezwykłych kontaktów naukowych i znajomości
z ciekawymi osobowościami, dzięki którym otwierają się nowe pola
inspi-racji i zainteresowań badawczych. Mówi też o tym, jak została wciągnięta
w działalność międzynarodowego towarzystwa naukowego, które stało się
niezwykle istotnym elementem jej kariery naukowej:
Pracując już na uniwersytecie, w ramach współpracy pojechałam do Lyonu i tam poznałam panią profesor Reboul105, która w Lyonie założyła studia z za-kresu gerontologii. To ona mnie wprowadziła w gerontologię. Nauczyłam się
100 Jaques de Chalendar – francuski prawnik, Generalny Inspektor Finansów Francji, prezes Fundacji Polska-Francja.
101 Fundacja Francja–Polska – organizacja dotowana przez rząd francuski, mająca na celu wspieranie rozwoju demokracji w Polsce m.in. poprzez programy wymiany studentów.
102 Bogdan Gregor (ur. 1943) – ekonomista, kierownik Katedry Marketingu na Wydziale Zarzą-dzania Uniwersytetu Łódzkiego, obecnie prorektor ds. ekonomicznych UŁ.
103 Robert Kozielski (ur. 1968) – profesor UŁ w Zakładzie Strategii Marketingowych Uniwer-sytetu Łódzkiego.
104 Hermann Simon (ur. 1947) – wybitny niemiecki profesor i specjalista w dziedzinie teorii rynku i marketingu.
105 Hélène Reboul (ur. 1929) – francuska psycholog i gerontolog, związana z Uniwersytetem Lyon 2, wieloletnia przewodnicząca AIUTA (Zob. przypis 106).
tej gerontologii, a następnie weszłam w AIUT-ę106, czyli Międzynarodowe Sto-warzyszenie Uniwersytetów Trzeciego Wieku, gdzie byłam w radzie admini-stracyjnej od 1984 roku, a działała tam też pani profesor Szwarcowa107. Poza tym wymyśliłam temat habilitacji. Zajęłam się poradnictwem i byłam pionier-ką w tym zakresie. Jeździłam na seminaria do Wrocławia, bo tam się moja koleżanka zaczęła się tym zajmować. Napisałam tę habilitację z poradnictwa. Potem wyjeżdżałam na stypendia do Czechosłowacji, byłam i w Czechach, i na Słowacji, na Uniwersytecie Karola i na uniwersytecie w Bratysławie. Na Uniwersytecie Karola byłam u takiego profesora Livečki, bardzo ciekawa po-stać, był chyba Rosjaninem z pochodzenia, ale dobrze mówił po francusku, po niemiecku, po angielsku. Jak jeździł, to za nim jeździł jakiś profesor partyjny, który go śledził niemalże. Bardzośmy się zaprzyjaźnili z tym profesorem Li-večką. Ciekawy był ten pobyt w Pradze. A w Bratysławie poznałam profesora Jozefa Koščo108, który zajmował się poradnictwem. I muszę powiedzieć, że spopularyzowałam jego pracę, przywiozłam jego podręcznik. Niestety samego profesora Koščo nie udało mi się sprowadzić do Polski – jemu nie pozwalali przyjeżdżać, bo on był nieprawomyślny. Przywiozłam i zaabonowałam wte-dy również takie czasopismo o poradnictwie. A ponieważ Czesi mieli bardzo dużo rozwodów, więc wymyślili poradnie małżeńskie i ja widziałam te wszyst-kie poradnie. Pisałam na ten temat, sporo materiałów przywiozłam.