POJĘCIE I ZAKRES TURYSTYKI UZDROWISKOWEJ

Termin „turystyka uzdrowiskowa” występuje obok takich określeń, jak

„turystyka zdrowotna”, „turystyka medyczna”, „turystyka lecznicza” oraz

„turystyka socjalna”. Każde z tych określeń ma nieco inne znaczenie, chociaż występują w nich niewątpliwie elementy wspólne. Generalnie można zauważyć, że prawie każdy rodzaj turystyki spełnia funkcję zdrowotną. Często powołuje się na określenie Tabacchiego, że turystyka zdrowotna to „każda podróż, która czyni zdrowszym ciebie lub kogoś z twojej rodziny”⁴. Szeroko też określa turys-tykę zdrowotną Beata Meyer, wskazując na jej główny cel w postaci dążenia do poprawy stanu zdrowia człowieka⁵. Jednak w polskiej literaturze przedmiotu turystyka zdrowotna jest zwykle rozumiana wąsko jako świadome i dobrowolne udanie się na pewien okres poza miejsce zamieszkania w czasie wolnym od pracy w celu poprawy zdrowia dzięki aktywnemu wypoczynkowi fi zycznemu i psy-chicznemu w miejscowości uzdrowiskowej⁶. Podstawową formą turystyki zdro-wotnej są wyjazdy sanatoryjne, ale coraz bardziej popularne stają się też wczasy specjalistyczne dla osób z nadwagą czy wczasy konne dla dzieci autystycznych lub ruchowo niesprawnych. Można powiedzieć, że turystyka sanatoryjna (kura-cyjna) jest terminem węższym, mieszczącym się w pojęciu turystyki zdrowotnej, gdyż obecnie jeździ się nie „do sanatorium”, ale „do uzdrowiska”, w którym

4 Health Tourism: An Overview by K. Ross, HSMAI Marketing Review, 27 Dec. 2001.

5 B. Meyer, Funkcje turystyki, w: Ekonomika turystyki, A. Panasiuk (red.), Wydawnictwo Na-ukowe PWN, Warszawa 2006, s. 35.

6 J. Wolski, Turystyka zdrowotna, „Problemy Uzdrowiskowe” 1970, nr 5, za: L. Wojtasik, R.D. Tauber, Nowoczesna turystyka i rekreacja, Wydawnictwo WSHiG, Poznań 2007, s. 88. Po-dobnie W.W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2000, s. 35–37.

83 Turystyka uzdrowiskowa i jej uwarunkowania...

są świadczone nie tylko usługi sanatoryjne, lecz także inne usługi oferowane w szczególności przez prywatne kliniki i pensjonaty⁷.

Stosowany niekiedy termin „turystyka medyczna” ma szczególny zakres, gdyż z jednej strony wyraża tradycyjne podróżowanie w celach leczniczych do miejscowości uzdrowiskowych, ale z reguły jest on odnoszony do przyjazdów cudzoziemców w celu skorzystania w Polsce z usług medycznych tańszych niż w innych państwach. Tak rozumie turystykę medyczną Mirosław Mika, określa-jąc tym terminem wszelkie dobrowolne wyjazdy osób poza granice własnego kraju w celu skorzystania z fachowej opieki medycznej⁸. Takie usługi medyczne to zwłaszcza operacje plastyczne (w szczególności powiększanie piersi, korekcja nosa i liposukcja, czyli odsysanie tłuszczu), leczenie stomatologiczne i okulis-tyczne oraz masaże. Wymienione rodzaje usług są często świadczone także poza miejscowościami uzdrowiskowymi, ale nieraz są wtedy łączone z późniejszymi wyjazdami do uzdrowisk⁹.

Zbliżone znaczenie ma określenie „turystyka lecznicza”, które jest zwy-kle łączone z tzw. wyjazdami do wód, jako że wykorzystywanie wód – zwłasz-cza termalnych – w celach leczniczych znane jest od starożytności¹⁰. Szeroko rozumiana turystyka lecznicza odwołuje się do kryterium motywacji w postaci leczenia¹¹, niezależnie od środków, metod i zakresu tego leczenia. Tego rodzaju turystyka miała do niedawna w znacznym stopniu charakter turystyki socjalnej, tj. takiej, której koszty są całkowicie lub częściowo pokrywane nie przez turystę, lecz przez organizacje lub instytucje wydatki te fi nansujące, refi nansujące lub refundujące¹². Jednak wprowadzona w Polsce gospodarka rynkowa i przemiany w służbie zdrowia spowodowały, że zmienia się struktura turystów uzdrowisko-wych i coraz więcej osób w pełni fi nansuje swój pobyt w uzdrowisku w celach leczniczych¹³.

7 Zob. L. Wojtasik, R.D. Tauber, Nowoczesna turystyka i..., s. 88–90.

8 M. Mika, Turystyka medyczna, w: Turystyka, W. Kurek (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 290.

9 Zob. P. Maciejewicz, Cudzoziemcy przyjeżdżają do Polski po „nowe ciało”, www.wyborcza.

pl 2007.10.2008.

10 Zob. J. Liszewski, Region turystyczny, w: Kompendium wiedzy o turystyce, G. Gołembski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa–Poznań 2002, s. 357–359.

11 Tak W.W. Gaworecki, Turystyka..., s. 20.

12 Zob. tamże, s. 69.

13 Podkreśla to A. Lewandowska, Turystyka uzdrowiskowa. Materiały do studiowania, WNUS, Szczecin 2007, s. 5.

84 Jerzy Gospodarek

W literaturze przedmiotu można wskazać klasyczne rozumienie turystyki uzdrowiskowej jako wyjazdów związanych z kuracją sanatoryjną, rehabilita-cyjną i lecznictwem uzdrowiskowym, powiązanych z zabiegami przyrodolecz-niczymi świadczonymi na podstawie konsultacji lekarza uzdrowiskowego¹⁴. Agnieszka Lewandowska słusznie wskazuje, że współcześnie to rozumienie turystyki uzdrowiskowej powinno być poszerzone o turystykę zdrowotną¹⁵. Jed-nakże oczywiście nie cała turystyka zdrowotna jest objęta pojęciem „turystyka uzdrowiskowa”, bo cele zdrowotne są przecież realizowane również w innych rodzajach turystyki, w tym zwłaszcza w ramach turystyki pobytowej (wczasy), kwalifi kowanej i weekendowej¹⁶.

Wyciągając wnioski z powyższych defi nicji, można określić turystykę uzdrowiskową jako formę turystyki zdrowotnej, polegającą na wyjazdach do miejscowości uzdrowiskowych w celach nie tylko leczniczych, lecz także pro-fi laktycznych, wypoczynkowych, poprawy urody (wyglądu), zrelaksowania się, jak też uzyskania lepszego samopoczucia. Wyjazdy w celach profi laktycz-nych do uzdrowisk wynikają z zagrożeń chorobami cywilizacyjnymi i mają cha-rakter profi laktyki pierwotnej lub wtórnej, stosowanej u osób przewlekle chorych, aby zapobiec dalszemu postępowi choroby¹⁷. Z kolei wyjazdy wypoczynkowe do miejscowości uzdrowiskowych są spowodowane walorami klimatycznymi i krajobrazowymi tych miejscowości, a po części także po prostu panującą modą.

Natomiast wyjazdy do uzdrowisk w celach pielęgnacyjnych, relaksujących czy upiększających, zmierzające do zapewnienia równowagi psychofi zycznej, są określane terminem „wellness”, wyrażającym potrzebę uzyskania równowagi między ciałem i umysłem, aby poprawić jakość życia i przyczynić się do jego przedłużenia¹⁸. Wellness to wręcz fi lozofi a życiowa promująca zdrowy tryb życia,

14 Tak M. Januszewska, Znaczenie produktu uzdrowiskowego w rozwoju turystyki w Polsce, w: Markowe produkty turystyczne, A. Panasiuk (red.), Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczeciń-skiego, Szczecin–Niechorze 2004, s. 219. Podobnie Z. Krasiński, Kondycja turystyki uzdrowi-skowej w Polsce a reformy społeczne 1989, w: Rozwój usług turystycznych u progu XXI wieku, G. Gołembski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Poznań 1999, s. 93; E. Wysocka, Turystyka uzdrowiskowa, Rocznik Dydaktyczny WSTH, Warszawa 1996, s. 39 i nast.

15 A. Lewandowska, Turystyka uzdrowiskowa…, s. 19.

16 Tamże, s. 18, za: W.W. Gaworecki, Turystyka..., s. 36.

17 D. Dryglas, Kształtowanie produktu turystycznego uzdrowisk w Polsce, Wydawnictwo UJ, Kraków 2006, s. 70.

18 Zob. tamże, s. 70–71.

85 Turystyka uzdrowiskowa i jej uwarunkowania...

głównie przez odpowiednią dietę i dbanie o kondycję fi zyczną¹⁹. Wyjazdy tego rodzaju są nieraz przeciwstawiane wyjazdom do spa, które oznaczają różne formy korzystania z wód – głównie leczniczych, jak masaże wodne, kąpiele w wodzie leczniczej, termicznej lub zwykłej wzbogaconej ozonem, pływanie czy sauna²⁰ – w uzdrowiskach i innych miejscowościach. Określenie SPA jest rozumiane jako zespół metod leczących, relaksujących i upiększających, z wykorzystaniem m.in.

hydroterapii i zabiegów kosmetycznych²¹. Ponadto terminy „SPA” i „wellness”

oznaczają zarazem ośrodki odnowy biologicznej, które powstają coraz częściej nie tylko w uzdrowiskach²².

2. POJĘCIE, WYMAGANIA PRAWNE I FUNKCJE UZDROWISK