PROCES POWSTAWANIA PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ

Powstawanie przestrzeni o różnym charakterze funkcjonalnym, składają-cych się na przestrzeń ekonomiczną, jest nierozerwalnie związane z potrzebami zgłaszanymi przez pojedyncze osoby, grupy osób bądź nawet całe społeczności.

194 Beata Meyer

Potrzeby stają się przyczynkiem, a procesy ich zaspokajania narzędziem kształ-towania podprzestrzeni różnego typu. Potrzeby wypoczynku i poznania, leżące u podstaw podróży turystycznych, powodują zawłaszczanie i zagospodarowywa-nie przestrzeni dla ich zaspokojenia, co staje się początkiem formowania prze-strzeni turystycznej. Powstanie przeprze-strzeni turystycznej (jak i innych przeprze-strzeni funkcjonalno-gałęziowych) nie jest procesem samoistnym, muszą zaistnieć okre-ślone motywacje (w tym przypadku wyznaczane przez konieczność zaspokoje-nia potrzeb) i warunki (obejmujące możliwości techniczne, ekonomiczne i inne zaspokojenia zgłaszanych potrzeb), aby doszło do jej powstania. Można nawet stwierdzić, że następuje tworzenie (zarówno w sensie kreacji, jak i produkcji) przestrzeni turystycznej przez człowieka¹.

Przestrzeń turystyczna jest wydzielana na podstawie kryterium funkcjo-nalnego, co oznacza, że każdy obszar, w ramach którego rozwija się funkcja turystyczna lub istnieją inne przejawy turystyki, jest przestrzenią turystyczną.

Najbardziej ogólne defi nicje przestrzeni turystycznej określają ją jako: „część przestrzeni geografi cznej i społeczno-ekonomicznej, w której zachodzą zjawi-ska turystyczne”². Wyczerpująco i szczegółowo przestrzeń turystyczna została zdefi niowana na gruncie nauk geografi cznych, przez Stanisława Liszewskiego³, jako: „funkcjonalnie wyróżniająca się część (podprzestrzeń) przestrzeni geogra-fi cznej rozumianej w sensie largo, to znaczy jako podprzestrzeń, na którą skła-dają się elementy przyrodniczej powłoki Ziemi (środowisko naturalne), trwałe efekty działalności ludzkiej w tym środowisku (środowisko gospodarcze), a tak-że środowisko człowieka w rozumieniu społecznym”⁴. Współcześnie rozwój funkcji turystycznej następuje najczęściej w przestrzeni zajętej już przez inne formy działalności człowieka (osadnictwo, rolnictwo lub inne), rzadziej turys-tyka zawłaszcza te części środowiska przyrodniczego, które w żaden sposób nie były wykorzystywane przez człowieka (co było bardzo częste w początkowym etapie rozwoju turystyki). W procesie dalszego rozwoju następuje wzbogacenie przestrzeni o inne rodzaje aktywności człowieka, które mogą zdominować funk-cję turystyczną, pozbawiając ją roli wiodącej w danym obszarze. W krańcowych

1 S. Liszewski, M. Baczwarow, Istota i właściwości przestrzeni rekreacyjno-turystycznej, „Tu-ryzm” 1998, t. 8, z. 1, s. 56; B. Włodarczyk, Przemiany form aktywności turystycznej. Przykład krawędzi Wyżyny Łódzkiej, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1999, s. 48–81.

2 J. Warszyńska, A. Jackowski, Podstawy geografi i turyzmu, PWN, Warszawa 1978, s. 31.

3 S. Liszewski, Przestrzenie turystyki i ich transformacja we współczesnym świecie, „Turyzm”

2006, t. 16, z. 2, s. 7–21.

4 S. Liszewski, Przestrzeń turystyczna, „Turyzm” 1995, t. 5, z. 2, s. 94.

195 Kształtowanie przestrzeni przez turystykę

przypadkach może nastąpić zanik funkcji turystycznej, a co za tym idzie, również przestrzeni turystycznej.

Pojawienie się w przestrzeni obiektów, które nadają jej nową (lub zmieniają istniejącą) funkcję, w tym przypadku turystyczną, stanowi początek wyodręb-nienia przestrzeni turystycznej. Ten pierwszy etap tworzenia przestrzeni tury-stycznej określany jest jako powstanie węzła (rdzenia) o funkcji turytury-stycznej, który może pojawić się w istniejącej wcześniej jednostce osadniczej lub powstać na tzw. surowym korzeniu⁵. Wiążą się z nim działania zmierzające do zagospo-darowania infrastrukturalnego danej przestrzeni w taki sposób, aby w jak naj-pełniejszym zakresie mogła zaspokoić wymagania stawiane przez realizowaną w niej funkcję. Zewnętrzna działalność węzła o charakterze turystycznym powo-duje ukształtowanie jego pola oddziaływania grawitacyjnego, w którym odby-wają się połączenia z innymi ośrodkami (etap drugi). Wielkość zasięgu pola grawitacji danego węzła, czyli tej części przestrzeni, która ciąży do niego lub jest efektem dyspersji działalności turystycznej, jest zmienna w czasie i uzależ-niona od czynników różnego rodzaju. Uformowanie się rdzenia wraz z polem grawitacji oznacza przejście do etapu trzeciego, który obejmuje kształtowanie regionów turystycznych. Region turystyczny to stosunkowo jednorodny obszar, który wyróżnia się z otoczenia określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi⁶. Charakteryzuje się walorami turystycznymi o wysokim poziomie atrakcyjności, najczęściej o charakterze przyrodniczym, bazą turystyczną rozwiniętą w stop-niu pozwalającym na właściwe zaspokojenie potrzeb przybywających turystów oraz dużym natężeniem ruchu turystycznego⁷. Immanentną cechą regionów (w tym turystycznych) jest istnienie silnych powiązań pomiędzy wszystkimi (nie tylko turystycznymi) elementami i funkcjami regionu zapewniające wewnętrzną spójność regionu. Powstanie powiązań funkcjonalnych, komunikacyjnych i prze-strzennych pomiędzy wszystkimi elementami związanymi z funkcją turystyczną oznacza powstanie przestrzeni turystycznej (etap czwarty). Obejmuje ona swoim zasięgiem wszelkie przejawy turystyki, będąc podstawą ich krystalizacji, two-rzenia właściwych im form przestrzennych i wzajemnych relacji. Łączy także

5 S. Liszewski, M. Baczwarow, Istota i właściwości..., s. 40.

6 Kompendium wiedzy o turystyce, G. Gołembski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa–Poznań 2002, s. 91.

7 W środowiskach naukowych zajmujących się badaniem zjawisk turystycznych, a szczególnie problemami regionalizacji w turystyce, nie ma zgodności co do defi nicji pojęcia „region turystycz-ny”. Dodatkowo pojawiają się poglądy negujące celowość wyróżniania regionów turystycznych (czy wręcz negujące ich istnienie) ze względu na postępującą globalizację i specyfi kę turystyki.

196 Beata Meyer

elementy pozostające w dyspersji (niektóre rudymentarne formy turystyki) i nie-posiadające trwałych więzów pomiędzy sobą i otoczeniem.

W ukształtowanej przestrzeni turystycznej ulokowane są współdziałające jednostki przestrzenne stworzone przez turystykę, wśród których można wyróż-nić: rdzeń (ulokowane są w nim zazwyczaj walory i infrastruktura; pełni rolę bie-guna wzrostu, gdyż przez rdzeń fale innowacji wpływają do regionu), pole jego oddziaływania i obiekty rozproszone. Mimo wzajemnych związków jednostki te nie przystają do siebie przestrzennie, stanowiąc o nieciągłości przestrzeni turys-tycznej. Bardzo istotną cechą przestrzeni turystycznej jest otwartość w stosunku do innych przestrzeni, oznaczająca współistnienie, nakładanie i przenikanie wszystkich rodzajów aktywności człowieka w obrębie przestrzeni turystycznej⁸.

W przestrzeni turystycznej mogą więc współistnieć różne typy działalno-ści człowieka i wspólnie z turystyką są one wówczas odpowiedzialne za kształt i jakość kreowanej przestrzeni. Jednakże w sytuacji, gdy znaczenie turystyki jest dominujące, to ona staje się główną determinantą tego procesu.