Chris Barker przypomina, że pojęcie „konwergencja” dotyczy łączenia ele
mentów, które wcześniej funkcjonowały odrębnie13. To ogólne znaczenie terminu
sugeruje możliwość jego wielorakich zastosowań i odniesień (co bywa źródłem nieporozumień14). Adam Urbanek zwracał uwagę na ten problem już w 2000 roku, pisząc: nadal brak dokładniejszej definicji zjawiska konwergencji, co więcej, jest ona inaczej rozumiana przez środowiska techniczne i handlowe - hojnie szafujące tym terminem w ofercie nowych produktów'5. Zagadnienie podjęte w niniejszym artykule wymaga zdefiniowania określenia nieco bardziej ścisłego niż konwergen
cja, to znaczy: „konwergencja mediów”. Najkrócej, za Johnem Careyem, można stwierdzić, że jest to proces scalania się czy też przenikania się mediów (jako przy
kład podaje on integrację prasy, radia i telewizji w intemecie)16. Ta zwięzła de
finicja wskazuje na sedno konwergencji mediów17 18. Nieco bardziej szczegółowo niż J. Carey istotę pojęcia „konwergencja mediów” ujmuje Michał Drożdż. Ba
dacz stwierdza, że termin ten odnosi się do integracji różnych technik i środków przekazu oraz określa cały kompleks zjawisk wieloaspektowego upodabniania się urządzeń medialnych i komunikacyjnych, które zaczynają pełnić podobne funkcje, choć pierwotnie nie były ze sobą technicznie spokrewnione'*.
H Mylące bywa wykorzystywanie terminu „konwergencja” w odniesieniu do świata mediów, ale w znaczeniu innym niż dość powszechnie przyjęte. Lewis Friedland i Nakho Kim posługu
ją się pojęciem konwergencji w definicji dziennikarstwa obywatelskiego, opisując współpra
cę pomiędzy dziennikarzami i internautami (czy też samymi internautami) podczas procesu zbierania i przekazywania informacji. Badacze nazywają konwergencją współdziałanie wspo
mnianych grup oraz konsekwencję tego współdziałania, jaką stanowi przenikanie się dzien
nikarstwa tradycyjnego i obywatelskiego. Autorzy wspominają też o możliwości przesyłania do serwisów dziennikarstwa obywatelskiego zarówno tekstów (np. linków), jak i nagrań wi
deo (np. wykonanych telefonem komórkowym), jednak to nie z tym zjawiskiem łączą pojęcie konwergencji. L. Friedland, N. Kim: Citizen Journalism. W: Encyclopedia of Journalism..., s. 301-302.
15 A. Urbanek: Sieci konwergentne. 01.02.2000, http://www.networld.pl/artykuly/42711/Sieci.
Konwergentne.html, stan na 05.09.2011.
16 J. Carey: Convergence..., s. 361.
17 Warto zwrócić uwagę, by zakres znaczeniowy omawianego pojęcia nie był nadmiernie rozsze
rzany. Choć konwergencja mediów jest zjawiskiem wielowymiarowym, to różne skutki czy aspek
ty procesu konwergencji mediów nie mogą być mylone z jego podstawowymi wyznacznikami.
18 M. Drożdż: Konwergencja mediów..., s. 85.
19 J. V. Pavlik: Media in the Digital Age. New York 2008, s. 96.
20 R. Filas: Od czytelnictwa do oglqdactwa, od oglqdactwa do surfowania, czyli jak zmienia się korzystanie z prasy pod wpływem nowszych i nowych mediów.
W: Środki masowego komunikowania a społeczeństwo. Red. M. Gierula, przy współpracy M. Wie- lopolskiej-Szymury. Katowice 2006, s. 213.
John V. Pavlik zwraca uwagę na fakt, że pojęcie „konwergencja mediów” od
nosi się do integracji mediów w środowisku cyfrowym19, a Ryszard Filas stwier
dza, że „nowe formy komunikowania są następstwem przenikania się dotychczas dostępnych technologii na pewnej wspólnej platformie (aktualnie jest nią tech
nologia cyfrowa)”20. Technologia cyfrowa ma dla rozwoju konwergencji mediów istotne znaczenie, ponieważ technologie wykorzystywane wcześniej nie pozwa
lały na tak daleko idącą integrację środków masowego przekazu. Rae Eamshaw
Czy radio może być telewizją, a telewizja - radiem? Analiza zjawiska konwergencji mediów...
i John Vince wyrażają nawet opinię, że możliwość konwergencji w świecie me
diów cyfrowych prowadzi do rewolucji w sposobie, w jaki informacje są zbiera
ne, przechowywane, opisywane, prezentowane i udostępniane. Badacze wskazują, że dzieje się tak za przyczyną: redukcji kosztów omawianego procesu, wzrostu jakości danych i elastyczności dostępu do nich, zwiększającej się przepustowości
łączy internetowych21.
21 R. Earnshaw, J. Vince: From the Information Age to the Intelligence Age: Exploiting IT and Con
vergence. W: Digital Convergence..., s. 241. M. Jachimowski podkreśla: Technologie cyfrowe wdarły się do centrum redakcji, wydawnictw - zaczęły wpływać i przebudowywać to, co wydawało się dobrze zorganizowane i ir miarę trwałe. M. Jachimowski: Cechy zawodu dziennikarskiego i jego wyznaczniki strukturalne. W: Współczesny dziennikarz i nadawca, red. M. Gierula, Sosno
wiec 2006, s. 44.
22 Z. Bauer: Multimedia. W: Słownik terminologii medialnej. Red. W. Pisarek, Kraków 2006, s. 125.
23 H. Jenkins: Kultura konwergencji..., s. 21.
24 Choć H. Jenkins nie posługuje się pewnymi terminami w sposób ścisły i niekiedy nie oddziela przyczyn, przejawów i skutków konwergencji mediów, to jednak jego praca pozwala dostrzec szereg ważnych kontekstów omawianego procesu. Ibidem.
25 Ibidem.
Liczni badacze zwracają uwagę na fakt, że konwergencja mediów to pro
blem wieloaspektowy, obejmujący swoim zasięgiem różne zjawiska. W literaturze przedmiotu wskazuje się głównie na: technologiczne, przemysłowe, ekonomicz
ne, instytucjonalne, kulturowe i społeczne aspekty konwergencji mediów, a także na rozliczne relacje pomiędzy nimi. Problem zróżnicowanego charakteru konwer
gencji mediów poruszył m.in. Zbigniew Bauer. Definiując multimedia jako wynik procesów konwergencji, autor zaznaczył, że istotna jest tu zarówno sfera technolo
giczna (np. tworzenie powiązań funkcji telefonu komórkowego i telewizji kablo
wej), jak i instytucjonalna22 23. Inny autor, Henry Jenkins, postrzega konwergencję jako technologiczne, przemysłowe, kulturowe i społeczne zmiany sposobów cyrku
lacji mediów w obrębie naszej kultury13. Warto zwrócić uwagę, że ten autor traktuje wymienione zmiany niejako skutki konwergencji mediów, ale jako samą konwer
gencję mediów. Istotę konwergencji widzi on w ewolucji, w procesie przemian24 25. Wśród wielu wymiarów konwergencji mediów wymienianych w literaturze przedmiotu szczególnie zaakcentować należy znaczenie wymiaru technologicz
nego. To dzięki możliwościom technologicznym dochodzi do łączenia się me
diów, a więc to one leżą u podstaw procesu konwergencji mediów i są podstawo
we dla pokazania istoty omawianego zjawiska. Choć Henry Jenkins podkreśla, że Konwergencja mediów to więcej niż prosta zmiana technologiczna13, to jednak należy zauważyć, iż zmiana technologiczna jest tu punktem wyjścia. Oczywiście nie ulega wątpliwości, że wskazanie aspektu technologicznego jako podstawowe
go dla konwergencji mediów nie wyczerpuje istoty rzeczy, dlatego też w niniej
szym artykule nacisk zostanie położony na wpływ konwergencji mediów na spe
cyfikę środków masowego przekazu poddawanych temu procesowi i na sytuację dziennikarzy pracujących w zmieniających się mediach.