Akcja promocyjna Programu IV Polskiego Radia prowadzona od początku 2011 roku pod hasłem „Radio z wizją” przyćmiewa nieco wcześniejsze dokonania Pol
skiego Radia Euro na polu łączenia transmisji radiowej z transmisją wideo. Dla jasności należy przedstawić tu krótki rys historyczny. Nadawanie Programu IV Polskie Radio rozpoczęło 2 stycznia 1976 roku. W 1994 roku zmieniono nazwę kanału na Polskie Radio Bis. Kolejna ewolucja nastąpiła w 2008 roku, kiedy nazwę kanału zmieniono na Polskie Radio Euro. Pozostawiono większość programów znanych z wcześniejszej ramówki, jednak jednym z najważniejszych zadań stacji uczyniono informowanie o sta
nie przygotowań do organizacji Mistrzostw Europy w piłce nożnej w Polsce i na Ukra
inie w 2012 roku. Ważną częścią zmian związanych z pojawieniem się Polskiego Radia Euro było uruchomienie serwisu internetowego polskieradioeuro.pl26 27.
26 Historia, http://www.prsa.com.pl/historia, stan na 03.09.2011; 85 lat Polskiego Radia. Kalenda
rium. http://www2.poiskieradio.pl/85/kalendarium, stan na 03.09.2011.
27 Ł. Cybiński: Radio Euro zastąpiło Bis. 27.05.2008, http://www.rp.pl/artykul/139777.html, stan na 02.09.2011.
28 K.RZ: Wystartowało Polskie Radio Euro. 27.05.2008, http://www.press.pl/newsy/pokaz.
php?id=14803, stan na 02.09.2011.
29 Nieistniejącą już stronę WWW Polskiego Radia Euro można obejrzeć przy wykorzystaniu „archi
wum Internetu”: The Internet Archive, http://www.archive.org/web/web.php, stan na 25.10.2011.
30 Krzysztof Łuszczewski, dyrektor Polskiego Radia Euro, wskazuje, że nazwa Polskie Radio Euro została zmieniona na Program IV Polskiego Radia nie ze względu na zmiany programowe
Na początku strona ta działała w wersji testowej, co wiązało się z pewnymi niedociągnięciami i problemami technicznymi. Dziennikarz „Rzeczpospolitej”, Łukasz Cybiński, w artykule Radio Euro zastąpiło Bis oceniał: słabiej - szcze
gólnie po szumnych zapowiedziach kierownictwa - wypada strona interneto
wa nowej stacji. Pojawiły się co prawda nowatorskie rozwiązania, np. kamera przekazująca obraz ze studia czy wyświetlane na bieżąco esemesy, ale na pewno dużo pracy jeszcze przed Polskim Radiem, aby przeprowadzić rewolucję, którą zapowiadał prezes Czabański21. Problemy technologiczne, z jakimi początkowo się borykano, nie mogą jednak przesłonić faktu, że serwis Polskiego Radia Euro miał nowatorski charakter. Należy zauważyć, że działania stacji nie były wówczas w odpowiedni sposób nagłaśniane, choć już posługiwano się chwytliwym hasłem:
„Zobacz, co słychać” (wykorzystywanym również później na potrzeby Programu IV Polskiego Radia)28. Z punktu widzenia problematyki podjętej w niniejszym ar
tykule, najistotniejszy jest jednak sam fakt, że serwis internetowy Polskiego Radia Euro dawał m.in. możliwość oglądania w czasie rzeczywistym tego, co działo się w studiu radiowym, a także np. oglądania koncertów „na żywo”29.
O kolejnej zmianie nazwy czwartego kanału Polskiego Radia zadecydowa
no w 2010 roku. Powrócono do nazwy: Program IV Polskiego Radia (skrótowe określenie: „Czwórka”)30. Wówczas bardziej dynamicznie zaczęto rozwijać łą
Czy radio może być telewizją, a telewizja - radiem? Analiza zjawiska konwergencji mediów...
czenie transmisji dźwięku z przekazem obrazu, a także większą uwagę zaczęto zwracać na promocję nowatorskich rozwiązań. Hasło: „Radio z wizją” było nie tylko sloganem reklamowym, ale i mottem definiującym kierunek działań stacji.
Budowanie wizerunku Programu IV Polskiego Radia jako medium nowatorskie
go, nowoczesnego nie jest oderwane od rzeczywistości i odwołuje się do realnych działań podejmowanych przez osoby zarządzające stacją i wszystkich pracowni
ków, którzy muszą odnaleźć się w nowych warunkach.
Za czasów istnienia Polskiego Radia Euro internauta mógł „podglądać” to, co działo się w radiu. Obraz przekazywany z kamery umieszczonej w studiu nie był najlepszej jakości, co sprawiało, że istotnie widz mógł mieć wrażenie podglądania pracy radiowców. W „Czwórce” elementy związane z wizją zostały udoskonalone - przeobrażeniu uległ wystrój studia radiowego, które dostosowano do potrzeb transmisji wideo31, pojawiły się napisy informujące o tytułach audycji czy nazwi
skach prezenterów lub gości, wyświetlane są SMS-y przysyłane przez słuchaczy- -widzów, poprawiono jakość obrazu (il. 1).
w rozgłośni, ale m.in. z uwagi na chęć zachowania konsekwencji w nazewnictwie anten Polskiego Radia („Jedynka”, „Dwójka”, „Trójka” i „Czwórka”). K. Łuszczewski: Rusza radiowa „Czwór
ka". Rozm. przepr. K. Lisowski. 21.07.2010, http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/rusza-radio- wa-czworka, stan na 03.09.2011.
31 Studio S2 zostało przebudowane tak, aby utrzymać wysokie parametry akustyczne, a jednocze
śnie wprowadzić nową scenografię, dzięki której wnętrze będzie korzystnie wyglądało na wizji.
Czwórka - Radio z Wizjq. 24.08.2011, http://www.polskieradio.pl/10/218/Artykul/301268,Czwor- ka-Radio-z-Wizja-juz-nadajemy, stan na 03.09.2011.
32 Ibidem.
33 Ibidem.
3,1 Por.: W. Kołodziejczyk, P. Stępka: Radio internetowe - szanse i wyzwania. „Studia Medioznaw-
Odbiorcy mogą obserwować połączenie radia i telewizji nie tylko w inter- necie (przy wykorzystaniu programu Adobe Flash Player), ale również na ekra
nach telewizorów (za pośrednictwem telewizji satelitarnych, platform cyfrowych czy telewizji kablowych)32. Należy jednak nadmienić, że obraz emitowany w inter- necie różni się w pewnym stopniu od tego, jaki oglądają telewidzowie. W związku z uwarunkowaniami prawnymi, koniecznością przestrzegania pewnych licencji, obraz oglądany przez telewidzów nie zawsze dostępny jest dla internautów (doty
czy to np. teledysków).
Wprowadzanie przez Program IV Polskiego Radia innowacji i nadawanie au
dycjom interaktywnego charakteru ma przekonać do słuchania i oglądania stacji tych odbiorców, którzy cenią nowoczesne rozwiązania i chętnie wykorzystują najnowsze technologie. Oferta „Czwórki” kierowana jest głównie do młodych odbiorców, ludzi aktywnych zawodowo (grupa docelowa stacji to osoby w wieku 25-39 lat)33.
Wydaje się, że na przykładzie radia można szczególnie wyraźnie przedsta
wić pogłębianie się procesu konwergencji mediów: od uruchamiania stron inter
netowych rozgłośni, przez udostępnianie możliwości słuchania radia przez intemet czy powstawanie radiowych stacji internetowych34, aż po stworzenie „radia z wi
zją”. Problem zmieniania się radia pod wpływem nowych zjawisk podjął Tomasz Goban-Klas, który wskazał na różne kierunki rozwoju radia, a wśród nich wymienił łączenie dźwięku i obrazu: Jednym z przewidywanych jest połączenie transmisji ra
diowej z równoczesną transmisją wideo, ale w małych okienkach. Dla pewnego typu programów nie jest bowiem istotne, jak wielki jest obraz (...). Można oczekiwać, że telefon UMTS będzie mógł na małym ekranie łączyć transmisję radiową (gło- śnomówiącą) z pokazywaniem studyjnych obrazów (wiadomości, serwisy, a także wybrane talk-showy). Inne rozwiązanie to talk-show radiowy połączony z interak
cyjnym czatowaniem w Internecie z obrazem oraz z otrzymywaniem SMS-ów35.
cze” 2006, nr 2, s. 126-151.
35 T. Goban-Klas: Radiomorfoza w kontekście ewolucji, adaptacji i konwergencji mediów. „Studia Medioznawcze” 2006, nr 3, s. 22.
36 J. V. Pavlik: Media in the Digital Age..., s. 39.
37 Interaktywność jest kierunkiem rozwoju nie tylko radia, ale i innych środków masowego prze
kazu. Zjawisko to B. Bergstrom omawia na przykładzie telewizji: Widzowie przechodzą z biernego do czynnego udziału, gdy sami wybierają dostępne opcje i uczestniczą w powstawaniu medium (...), wysyłają do programu telewizyjnego teksty i zdjęcia lub udostępniają wideoklipy do progra
mu na stronie internetowej gazety. B. Bergstrom: Komunikacja wizualna. Tłum. J. Tarnawska.
Warszawa 2009, s. 53.
38 W. Kubaczewska, M. Hermanowski: Radio - historia i współczesność. Poznań 2008, s. 256.
Odwołując się do powyższego spostrzeżenia, należy wspomnieć o powią
zaniu procesu konwergencji mediów z rozwojem interaktywności. W przypadku radia elementy interaktywne pozwalają na nawiązanie bliższej relacji pomiędzy dziennikarzami prowadzącymi audycje a słuchaczami-widzami, którzy stają się współtwórcami audycji. Stało się już standardem, że odbiorcy mogą kontaktować się z prezenterami radiowymi za pośrednictwem e-maili, SMS-ów, komunikato
rów internetowych, serwisów społecznościowych (np. Facebooka) czy serwisów mikroblogowych (np. Blipa) - i tak jest też w przypadku „Czwórki”. Nie wszystkie stacje radiowe dają jednak swoim odbiorcom możliwość jednoczesnego komuni
kowania się z prezenterami, oglądania ich pracy oraz odczytywania na ekranie SMS-ów, jakie przychodzą do studia. Interaktywność jest tu postrzegana niejako element dodatkowy, związany z wybraną audycją, ale jako stałe działanie, cecha stacji. Zdaniem niektórych badaczy, internauci skupiają swoją uwagę na danym przekazie przez stosunkowo krótki czas36, a w związku z tym można postrzegać
interaktywność jako sposób na dłuższe zatrzymanie uwagi użytkowników37 38. Wiesława Kubaczewska i Marcin Hermanowski piszą, że dla radia właściwe są „intymność i prywatność”, że charakterystyczna jest tu pewna więź - nie tylko pomiędzy osobami prowadzącymi audycje a słuchaczami, ale również pomiędzy różnymi grupami słuchaczy. Przywołani badacze dodają także: Radio zmienia swój charakter. Z medium na wskroś masowego przekształca się w medium spersona
lizowane, interaktywne, którego zróżnicowana oferta programowa dostępna jest na żądanie™. Można by wysunąć hipotezę, że dzięki obecności kamery w studiu i związanej z tym możliwości oglądania pracy dziennikarzy - radio staje się me
Czy radio może być telewizją, a telewizja - radiem? Analiza zjawiska konwergencji mediów...
dium jeszcze bliższym użytkownikowi, powstaje wrażenie jeszcze bardziej bezpo
średniego kontaktu pomiędzy dziennikarzami a słuchaczami-widzami39 40 41. Tymcza
sem ta widzialność, konkretność, niemal namacalność radia nie zawsze odpowiada odbiorcom, którzy chcieliby pozostać słuchaczami - nie chcą być widzami. Piszą oni chociażby: A mi ta wizja się nie podoba, zabija duszę radia czy Radio to Radio tv to tv radio kocham, telewizji nie lubię takie połączenie to dla mnie strzał kulą w płot pomysł zupełnie nie trafiony — ani do słuchania ani do oglądanie^.
39 Ibidem, s. 16.
40 Zachowano oryginalną pisownię komentarzy. Opinie internautów zamieszczono pod tekstem:
Czwórka - Radio z Wizją...
41 Ibidem.
42 Ibidem.
43 Więcej na temat zagadnienia misyjności radia publicznego: M. Wielopolska-Szymura: Misja radia publicznego. „Studia Medioznawcze” 2006, nr 3, s. 23-30.
44 W dokumencie tym poruszono m.in. zagadnienia cyfryzacji mediów czy wykorzystania no
wych technologii jako nośników informacji i wartości o charakterze kulturalnym. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji: Strategia państwa polskiego w dziedzinie mediów elektronicznych na lata 2005-2020. Warszawa 2005, http://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/pliki/publikacje/strategie/
strategia_050826.pdf, stan na 25.10.2011.
Oczywiście, należy dodać, że wśród komentarzy użytkowników pojawiają się też głosy aprobaty dla działań Programu IV Polskiego Radia, np.: Gratuluję udanego startu i świetnego pomysłu taki kanał był potrzebny w Polsce, wreszcie coś nowego i miłego dla oka jeszcze raz serdeczne gratulacje i powodzenia w dal
szej działalności czy tak skrótowe opinie jak po prostu: BOMBAAi.
Wśród różnych komentarzy internautów na temat „radia z wizją” pojawia się i taki: Przecież nie ma obowiązku oglądania. Jeżeli ktoś lubi tylko słuchać, to nadal ma taka możliwość42 43. Istotnie, emisja obrazu jest tylko pewną propozycją - stacja radiowa w dalszym ciągu może być odbierana jedynie w wersji audio. Użytkow
nicy mają wybór: czy chcą pozostać słuchaczami, czy też chcą stać się widzami.
Warto podkreślić, że na polskim rynku radiowym prekursorskie rozwiązania z za
kresu integracji transmisji radiowej z transmisją obrazu wprowadziła stacja publiczna.
„Czwórka”, poprzez opisane wyżej działania, realizuje misję mediów publicznych'13, a w ujęciu bardziej szczegółowym - wychodzi naprzeciw zapisom zawartym w Stra
tegii państwa polskiego w dziedzinie mediów elektronicznych na lata 2005-2020 (do
kument wydany przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji w sierpniu 2005 roku)44.