Pomiar autonomii oraz autonomii w uczeniu się
3.1. Pomiar autonomii ogólnej
Pomiar autonomii oraz autonomii w uczeniu się
Przyjmuje się, że mierzenie polega na „przypisywaniu wartości liczbowych do przedmiotów lub zdarzeń zgodnie z określonymi regułami” (Reber, 2000:
521). Założenie to jest wykorzystane w tworzeniu narzędzi pomiarowych sto‑
sowanych w psychologii i pedagogice. Dokonując pomiaru autonomii, należy wziąć pod uwagę to, że niemożliwe jest określenie absolutnego minimalnego i maksymalnego poziomu tej cechy i można mówić jedynie o określonym jej stopniu, który ulega zmianie wraz z rozwojem jednostki. Możliwość empirycz‑
nej weryfikacji pojęcia autonomii wykorzystywanego w danej teorii jest jednym z warunków uznania tej teorii za satysfakcjonującą (Dworkin, 1988).
Do pomiaru autonomii służą najczęściej inwentarze złożone z pytań lub stwierdzeń wymagających udzielania wymiernych odpowiedzi. Poszczególne narzędzia są dostosowane do specyfiki mierzonych wymiarów autonomii. Moż‑
na wyróżnić narzędzia do pomiaru autonomii ogólnej oraz autonomii w specy‑
ficznych kontekstach funkcjonowania, na przykład w uczeniu się.
3.1. Pomiar autonomii ogólnej
Narzędzia służące do pomiaru autonomii ogólnej zostały skonstruowane na podstawie różnych teorii i sposobów ujmowania autonomii. W podrozdziale tym zaprezentowane zostaną krótkie opisy wybranych narzędzi skonstruowa‑
nych w oparciu o:
H. Murraya teorię potrzeb – w narzędziach tych autonomię rozumie się jako •tendencję do odseperowywania się od innych;
ujęcie autonomii jako cechy predystynującej do doświadczania stanów depre‑
•syjnych;
teorię samookreślenia ujmującą autonomię jako kierowanie własnym życiem, •teorie eklektyczne.
• Jednym z narzędzi badawczych służących do pomiaru autonomii jako ten‑
dencji do unikania innych jest Skala Przymiotnikowa (The Adjective Checklist).
50 Psychodydaktyczne i metodologiczne problemy badań poczucia trudności…
Autorami tego narzędzia są Harrison Gough i Alfred Heilbrun Jr. (1983). Skła‑
da się z trzystu przymiotników powszechnie wykorzystywanych do opisu ludz‑
kiej osobowości. Zadaniem osoby badanej jest zaznaczenie tych przymiotników, które trafnie ją opisują. Przymiotniki skali pogrupowano w 37 podskal, które dotyczą: sposobów działania, potrzeb, cech indywidualnych, relacji społecznych oraz kierowania się emocjonalnością bądź racjonalnością w działaniu. Do po‑
miaru autonomii wykorzystano podskalę składającą się z 48 przymiotników.
Konstrukcję tej podskali oparto na definicji osoby autonomicznej jako „dzia‑
łającej niezależnie od innych lub społecznych wartości i oczekiwań” (Gough, Heilbrun, 1983: 13). Podskala zawiera takie przymiotniki, jak „indywidualista”,
„asertywny” czy „nieustępliwy”.
W diagnozowaniu autonomii, traktowanej jako cecha zwiększająca ryzyko depresji, wykorzystuje się głównie narzędzia opracowane przez psychologów kli‑
nicznych i psychologów osobowości. Narzędzia te ujmują autonomię jako cechę odzwierciedlającą stosunek do innych osób i bliską znaczeniowo indywiduali‑
zmowi. Przykładami takich narzędzi są Skala Socjotropii i Autonomii, Inwen‑
tarz Stylu Osobowego oraz Skala Interpretacji Własnej Osoby (Clark i in., 1995;
Pincus, Gurtman, Ruiz, 1998; Sato, McCann, 1998; Hmel, Pincus, 2002;
Beck i in., 2003):
Skala Socjotropii i Autonomii
• (Sociotropy Autonomy Scale – SAS). Narzędzie
to zostało skonstruowane przez Aarona Becka i współpracowników w latach 90. XX wieku. Służy do pomiaru autonomii i socjotropii. Autonomia ujęta jest za pomocą trzech podskal opatrzonych następującymi nazwami: samotność/
niewrażliwość interpersonalna, niezależność oraz jednostkowe osiągnięcia.
Inwentarz Stylu Osobowego
• (The Personal Style Inventory – PSI) opracowany przez Clive’a Robbinsa i współpracowników w 1994 roku. W narzędziu tym również wyróżniono dwie podskale. Pierwsza zawiera 20 itemów i służy do pomiaru socjotropii. Druga – 24 ‑itemowa – przeznaczona jest do pomiaru autonomii. Stwierdzenia dotyczące autonomii koncentrują się na perfekcjo‑
nizmie, potrzebie sprawowania kontroli i unikaniu innych ludzi, by uchronić własną osobę. Przykładową pozycją jest: „Trudno mi przyjmować instrukcje od osoby, która ma nade mną władzę”.
Skala Interpertacji Własnej Osoby
• (Self ‑Construal Scale – SCS), której auto‑
rem jest Theodore Singelis (1994). Narzędzie zawiera dwie podskale, z któ‑
rych jedna służy do interpretowania siebie poprzez niezależność, natomiast druga do interpretowania siebie poprzez wzajemne relacje z innymi.
Narzędziem służącym do pomiaru autonomii skonstruowanym w oparciu o teorię samookreślenia jest Skala Ogólnych Orientacji Przyczynowych (Gene‑
ral Causality Orientations Scale – GCOS). Została opracowana przez E. Deciego oraz R. Ryana (1985). Wynik uzyskany na skali przez osobę badaną odzwiercie‑
dla sposób, w jaki interpretuje ona to, czego doświadcza. Narzędzie składa się z krótkich opisów 17 sytuacji, takich jak: „Zaczynasz nową pracę. Najważniejsze
51
Pomiar autonomii oraz autonomii w uczeniu się
dla Ciebie będzie…”. Do każdego opisu dołączone są trzy sposoby reakcji na przedstawione zdarzenie, odzwierciedlające:
orientację autonomiczną, czyli wykorzystanie sytuacji do podejmowania sa‑
•modzielnych działań (w odniesieniu do przykładowej sytuacji rozpoczynania nowej pracy i tego, co w tych okolicznościach będzie najważniejsze: „Na ile interesujesz się pracą tego rodzaju?”),
orientację kontrolną, odnoszącą się do wyszukiwania w wydarzeniu wskazó‑
•wek o możliwości otrzymania zewnętrznej nagrody lub uniknięcia kary (dla przykładowej sytuacji: „Jakie są możliwości awansu?”),
orientację bezosobową, charakteryzującą się powstrzymaniem się od działania •(w przykładowej sytuacji: „Czy możesz wykonywać tę pracę, nie wchodząc
w drogę szefowi?”).
Zadaniem osoby badanej jest określenie prawdopodobieństwa zareagowa‑
nia w każdy z trzech przedstawionych sposobów na opisaną sytuację w skali od
„bardzo charakterystyczne dla mnie” (1 pkt) do „bardzo niecharakterystyczne dla mnie” (7 pkt). Wynik surowy dla każdego badanego składa się z trzech sum obliczanych według klucza: sumy wskazań dla reakcji odzwierciedlają‑
cych orientację autonomiczną, sumy wskazań dla reakcji odzwierciedlających orientację kontrolną oraz sumy wskazań dla reakcji odzwierciedlających orien‑
tację bezosobową. Rzetelność skali wyrażona wartością współczynnika α Cron‑
bacha wynosi 0,74 dla podskali orientacji autonomicznej, 0,69 dla podska‑
li orientacji kontrolnej oraz 0,74 dla podskali orientacji bezosobowej (Deci, Ryan, 1985).
W oparciu o eklektyczną teorię autonomii skonstruowano Kwestionariusz Autonomii dla Osób Dorastających (Adolescent Autonomy Questionnaire).
Jest to zmodyfikowana przez Marca Nooma i współpracowników (1999) wer‑
sja narzędzia opracowanego przez Marrie Bekker w 1991 roku (Bekker, 1993).
Kwestionariusz ten składa się z 15 stwierdzeń dotyczących stopnia, w jakim jednostka ma poczucie, że kieruje własnym życiem. Kwestionariusz ten zawie‑
ra trzy podskale służące do pomiaru autonomii w postawach, autonomii emo‑
cjonalnej oraz autonomii funkcjonalnej. Każdą podskalę tworzy 5 stwierdzeń.
Przykładowe stwierdzenie ze skali autonomii w postawach to: „Gdy ludzie py‑
tają mnie, czego chcę, natychmiast znam odpowiedź”. Pomiaru autonomii emo‑
cjonalnej dokonuje się za pomocą takich stwierdzeń, jak: „Gdy nie zgadzam się z innymi, to im o tym mówię”. Aby określić poziom autonomii funkcjonalnej, wykorzystano takie stwierdzenia, jak: „Łatwo jest mi samodzielnie rozpocząć nowe działanie”. Stwierdzenia te oceniane są w skali pięciostopniowej, w której 1 oznacza „bardzo zły opis mojej osoby”, natomiast 5 – „bardzo dobry opis mojej osoby”. Wartości współczynników α Cronbacha dla tych podskal wahają się od 0,60 do 0,71.
Podsumowując przedstawioną charakterystykę wybranych skal i inwentarzy, można stwierdzić, że narzędzia do pomiaru autonomii często obejmują tylko
52 Psychodydaktyczne i metodologiczne problemy badań poczucia trudności…
niektóre z komponentów tego konstruktu (Weinstein i in., 2012). Kwestionariu‑
sze czy inwentarze służące do pomiaru autonomii konstruowane przez przedsta‑
wicieli nauk społecznych, a zwłaszcza psychologów biorą pod uwagę wewnętrzne lub zewnętrzne źródło motywacji, jakim kieruje się jednostka, podejmując czyn‑
ność, samodzielność w planowaniu i przeprowadzaniu działań, samokontrolę, niezależność osoby w relacjach z innymi.
Wydaje się, że należy także zwrócić uwagę na podejście do pomiaru autono‑
mii wykorzystywane w naukach medycznych. W tym ujęciu autonomię ujmuje się jako prawdopodobieństwo samodzielnego wykonania danej czynności, uzy‑
skania pożądanego dobra lub znalezienia się w preferowanej przez siebie sytuacji (Sibley i in., 2006).