POMOC DORAŻNA

Pierwszą w świecie organizacją, która miała udzielać ludności pomocy medycznej w nagłych zachorowaniach i wypadkach, było

założone w Wiedniu w roku 1883 towarzystwo ratunkowe, którego

inicjatorem był dr J. Mundy. Idea założenia takiej organizacji pow- stała w wyniku katastrofalnego pożaru opery w Wiedniu w roku

1881, kiedy to zginęło około 1000 osób.

Opierając się na wzorach wiedeńskich w roku 1891, z inicjatywy dr A. Banneta i prof. dr. K, Brudzewskiego, powstała pierwsza w Polsce stacja pogotowia ratunkowego pod nazwą Krakowskie Ochotnicze Towarzystwo Ratunkowe, Następnie w roku 1897 (z ini- cjatywy dr. Zawadzkiego i dr. Przeździeckiego) została założona stacja pogotowia w Warszawie oraz w roku 1899 w Łodzi (organi- zatorem jej był dr Pinkus oraz grono lekarzy z Towarzystwa Do- 1ażnej Pomocy Lekarskiej), Na przełomie XIX i XX wieku zorga- nizowano stacje pogotowia ratunkowego w Wilnie i Lwowie, w roku 1917 w Lublinie, a w okresie 20-lecia międzywojennego powstały stacje w Poznaniu, Białymstoku, Toruniu i Zakopanem. Podczas wojny i okupacji stacje pogotowia ratunkowego poniosły wielkie straty w obsadzie i wyposażeniu, Po wojnie wznowieniem działal- ności stacji pogotowia i tworzeniem nowych zajął się Polski Czer- wony Krzyż, W tym czasie działały 32 stacje. Polski Czerwony Krzyż położył duże zasługi w okresie rozwoju sieci stacji Pogoto- wia Ratunkowego, których liczba do roku 1951 wzrosła do 218.

W roku 1951 ustawa o radach narodowych powierzyła odpowie- dzielność za całość spraw ochrony zdrowia ludności radom naro- dowym, przekazując im również nadzór i kierownictwo nad stacja- mi pogotowia ratunkowego. Od tego czasu rozpoczęto planowy roz:

wój sieci stacji pogotowia ratunkowego w całym kraju. Aktualnie stacje pogotowia ratunkowego stanowią integralną część zespołów opieki zdrowotnej.

ZNACZENIE POMOCY DORAŻNEJ WE WSPÓŁCZESNEJ OCHRONIE ZDROWIA.

Współczesne osiągnięcia nauk medycznych pozwalają stwier- dzić, że wielu ciężko chorych ma dzisiaj szansę przeżycia i pełnego powrotu do zdrowia, jeśli w wyniku odpowiedniej interwencji nie pozwolimy im umrzeć w okresie krytycznego zagrożenia. Wiąże się ło z rozwojem skutecznych metod reanimacji (ożywianie chorych w stanie tzw. śmierci klinicznej). Liczba przypadków nagłego za- grożenia życia zwiększa się we współczesnych społeczeństwach wskutek działania następujących przyczyn:

a) zagrożenia wynikającego z rozwoju ruchu drogowego i maso- wej komunikacji,

b) zagrożenia wynikającego z pracy w przemyśle oraz rozwoju przemysłowych metod pracy rolnika,

c) zagrożenia wiążącego się z technizacją życia codziennego, d) urazowości związanej z umasowieniem sportu, turystyki i czyn- nego wypoczynku,

e) wzrastającej zachorowalhości na choroby układu krążenia i nie- które inne choroby, zwane chorobami cywilizacyjnymi,

1) ryzyka związanego z nowymi metodami leczniczymi, stosują:

cymi silne leki, skomplikowane zabiegi diagnostyczne i chirurgicz- ne, co łączy się z podejmowaniem leczenia chorób dawniej nieule- czalnych,

Prowadzenie skutecznej reanimacji zależy głównie od takich czyn- ników, jak:

a) podjęcie natychmiastowego prawidłowego postępowania we wszystkich stanach zagrożenia życia, niezależnie od miejsca, gdzie to zagrożenie nastąpiło,

b) zabezpieczenie odpowiedniego transportu,

©) przywrócenie czynności narządów, których zaburzenia zostały zapoczątkowane przez proces tzw. śmierci klinicznej,

d) wyrównanie zaburzeń, jakie nastąpiły w przebiegu śmierci klinicznej i zabiegów zmierzających do odwrócenia tego procesu,

Droga chorego w stanie nagłego zagrożenia życia poprzez insty- tucje służby zdrowia wygląda następująco: zespół wyjazdowy po- gotowia ratunkowego — izba przyjęć szpitala — oddział intensywnej opieki — oddział szpitalny — przychodnia. Szczególnie odpowie- dzialne zadanie spoczywa tutaj na pogotowiu ratunkowym, działa- jącym niewątpliwie w najtrudniejszych warunkach, przy znacznym ograniczeniu czasu skutecznej pomocy (należy pamiętać, że z chwi- lą zatrzymania krążenia krwi w ustroju każda upływająca minuta zmniejsza o 50°/ szansę powodzenia reanimacji).

Czynnik czasu odgrywa poważną rolę nie tylko w stanach ostre- go zagrożenia życia, ale i w wielu chorobach rozpoczynających się

ostro wśród dramatycznych dla chorego objawów, kiedy udzielenie

szybkiej pomocy przynosi znaczną ulgę choremu i daje szansę wy- leczenia.

ORGANIZACJA POMOCY DORAŻNEJ W POLSCE

Do podstawowych komórek organizacyjnych ZOZ-u należy od -

dział pomocy doraźnej, którego zadania są następujące:

a) organizowanie i udzielanie kwalifikowanej pomocy lekarskiej osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom i nagłym zacho-

rowaniom, jeśli brak takiej pomocy zagraża życiu (pomoc udzielana Jest w pierwszej kolejności) lub może spowodować kalectwo bądź

utratę zdrowia (pomoc udzielana w drugiej kolejności); usługi te są

świadczone w miejscu wypadku lub w ambulatorium pogotowia;

b) organizowanie i udzielanie kwalifikowanej pomocy lekarskiej w wypadkach masowych;

c) zabezpieczenie medyczne masowych imprez okolicznościo-

wych;

d) przewóz chorych na pisemne zlecenie lekarza oraz (w razie

nagłych potrzeb) przewóz krwi, leków itp.

e) przekazywanie informacji o chorych, którym pogotowie udzie- liło pomocy;

1) prowadzenie akcji zapobiegającej wypadkom oraz prowadzenie

analizy wypadkowości;

g) doraźna hospitalizacja chorych, którym udzielono doraźnej po- mocy; jeśli w jego skład wchodzi oddział szpitalny.

W celu właściwego wykonania wymienionych zadań pomoc do-

raźna musi spełniać następujące warunki organizacyjne: powszech-

ność, łatwa dostępność, sprawność i szybkość, posiadanie wysoko kwalifikowanej kadry fachowej.

Sprawna praca oddziału pomocy doraźnej jest ściśle uzależniona

od sprawności transportu, Karetki pogotowia ratunkowego mają pierwszeństwo obsługi, napraw i remontów.

Dla umożliwienia jak najszybszego dotarcia do chorego — w przy- padku gdy jest to niemożliwe przy użyciu transportu drogowego — zorganizowano zespoły lotnicze pogotowia ratunkowego.

8. SŁUŻBA KRWI

Naukowe podstawy krwiolecznictwa stworzył Landsteiner wy- krywając w roku 1901 grupy krwi, Zastosowanie w roku 1914 środ- ka przeciwkrzepliwego umożliwiło konserwację i przechowywanie zapasów krwi.

W czasie pierwszej wojny światowej stosowano już dość często przetaczanie krwi, ale próby stworzenia systemu zaopatrzenia w krew datują się dopiero od okresu międzywojennego.

W Polsce od roku 1936 tworzono pierwsze ośrodki krwiodawców, z których korzystano w dużych klinikach i szpitalach, wykonując wyłącznie przetoczenia bezpośrednie, Chory otrzymujący krew pła Cił za nią krwiodawcy, przy czym nie stosowano żadnych ograni- czeń w stosunku do krwiodawców ani co do ilości oddanej krwi ani też co do częstości oddawania, Po zakończeniu II wojny świato- wej organizowaniem na szeroką skalę krwiolecznictwa zajął się Polski Czerwony Krzyż, organizując stacje krwiodawstwa, prowa- dząc szkolenie kadr lekarskich i pielęgniarskich oraz propagując krwiodawstwo.

Ze względu na szybki rozwój krwiolecznictwa i wzrastające po- trzeby w tym zakresie zaistniała potrzeba stworzenia speejalistycz- nego organu zajmującego się organizacją służby krwi. W roku 1951 Ministerstwo Zdrowia powołało Instytut Hematologii.

Doprowadził on do powstania we wszystkich miastach wojewódz- kich stacji lub punktów krwiodawstwa, zajmujących się pobiera- niem, preparowaniem i rozpowszechnianiem krwi i jej przetworów, a także opracowywaniem urządzeń technicznych z tego zakresu.

SYSTEM KRWIODAWSTWA

Pobieranie krwi do celów leczniczych odbywa się w stacjach krwiodawstwa oraz punktach krwiodawstwa znajdujących się w wielu szpitalach, Krew pobiera się obecnie od 3 rodzajów daw.

ców: odpłatnych, rodzinnych i honorowych. Krwiodawcy od- płatni, zwani też krwiodawcami stałymi, śą to osoby zarejestro- wane w stacji krwiodawstwa i oddające krew regularnie, Na każde żądanie stacji (np. w razie potrzeby przetoczenia bezpośredniego) krwiodawcy ci są zobowiązani do stawienia się. Drugą grupę sta- nowią krwiodawcy rodzinni, Są oni kierowani przez szpi:

tal w celu bezpłatnego oddania krwi dla członków rodziny przeby- wających w szpitalu. Oddają oni zwykle krew jednorazowo, Naj- więcej krwiodawców rodzinnych kierują oddziały dziecięce i od- działy położnicze. Trzecią, obecnie najliczniejszą grupę dawców, stanowią krwiodawcy honorowi. Oddają oni krew jedno-

razowo lub wielokrotnie, po raz pierwszy nie więcej niż 200 ml krwi, a przy następnych pobraniach 400 ml. Krew ta nie jest prze- Znaczona dla określonych osób, a jest stosowana do zaspokojenia bieżących potrzeb szpitali. Każdy krwiodawca jest poddawany bä- daniom internistycznym i wenerologicznym przed każdym pobra- niem krwi, a także wykonuje się u niego badania laboratoryjne.

Ponadto krwiodawcy stali są regularnie poddawani badaniom radio- logicznym.

Za zaspokojenie potrzeb krwiodawstwa i krwiolecznictwa na ter renie każdego województwa odpowiada wojewódzka stacja krwio- dawstwa. Jej dyrektor jest zarazem specjalistą wojewódzkim w za- kresie krwiolecznictwa, Sprawuje on nadzór fachowy nad całą gos- podarką krwią we wszystkich zakładach województwa, gdzie sto- Suje się krew do celów leczniczych i odpowiada za stan i poziom krwiodawstwa i krwiolecznictwa przed kierownikiem wojewódzkie- go wydziału zdrowia i opieki spolecznej. Pod względem fachowym podlega on dyrektorowi Instytutu Hematologii.

Stacja krwiodawstwa produkuje:

a) krew konserwowaną,

b) krew konserwowaną zagęszczoną (krów

©) osocze płynne bezgrupowe (mieszane), 4) osocze suche bezgrupowe (mieszane),

©) osocze płynne mrożone grupowe (dla chorych na hemofilię), 1) surowice testowe,

g) masę krwinkową, h) masę leukocytarną,

i) zawiesinę krwinek płytkowych,

Szpitale otrzymują krew na podstawie zapotrzebowania zbiorcze- go, a w wyjątkowych przypadkach na zapotrzebowanie indywidual- ne. Zapotrzebowania indywidualne szpital jest zobowiązany przed- kładać dla otrzymania suchego osocza oraz środków krwiopochod- nych. W zapotrzebowaniu takim powinny być określone; ilość pre- paratu, rozpoznanie lekarskie i dokładne uzasadnienie konieczności Użycia osocza lub innego preparatu, nazwisko i imię oraz grupa krwi 1 Rh, Stacja krwiodawstwa obowiązana jest też na żądanie szpitala dostarczyć dawcę do przetoczenia bezpośredniego.

Poza zadaniami podstawowymi, jakimi są pobieranie, konserwa- cja i przerabianie krwi, niektóre stacje wykonują także zadania

specjalne, np: produkcja płynów infuzyjnych w dużych opakowa- niach (250—500 ml), głównie roztworów fizjologicznych soli, glu- kozy i płynu Ringera, oraz zbieranie krwi łożyskowej, która jest używana przez Wytwórnię Surowie i Szczepionek do produkcji gammaglobuliny,

Ponadto do zadań stacji krwiodawstwa należy badanie przyczyn odczynów: i wstrząsów poprzetoczeniowych, współpraca z PCK w za- kresie popularyzacji zagadnień honorowego krwiodawstwa, opinio- wanie dla terenowego wydziału zdrowia spraw dotyczących krwio- dawstwa i leczenia krwią oraz fachowy nadzór nad zakładami służ- by zdrowia danego terenu w zakresie przechowywania oraz racjo- nalnego stosowania krwi i preparatów krwiopochodnych.

Punkty krwiodawstwa są organizowane w szpitalach i współpra- cują z odpowiednią stacją krwiodawstwa. Lekarz transfuzjolog, który jest kierownikiem punktu krwiodawstwa, odpowiada za stan krwiodawstwa i krwiolecznictwa przed dyrektorem szpitala, a za swoją działalność fachową przed dyrektorem wojewódzkiej stacji krwiodawstwa. Punkty krwiodawstwa mają w szpitalach odpowied- nio wydzielone pomieszczenia, a badania lekarskie | laboratoryjne krwiodawców zapewnia punktowi szpital, W takich punktach po- biera się zazwyczaj krew od dawców rodzinnych, a niekiedy hono- rowych, Punkt krwiodawstwa zaopatruje w krew przede wszystkim szpital, w którym znajduje się i prowadzi nadzór nad przetaczaniem krwi na jego terenie,

KRWIOLECZNICTWO

Wszyscy lekarze i średni personel medyczny powinni umieć pra- widłowo określić grupy krwi układów ABO, czynnik Rh, wykony- wać próbę krzyżową i przetoczenie krwi we właściwy sposób.

W szpitalach wyznacza się lekarza transtuzjologa dla całego szpi- tala lub dla każdego oddziału. W szpitalach, w których działają punkty krwiodawstwa, lekarzem transfuzjologiem jest zazwyczaj kierownik punktu.

Każda butelka z krwią konserwowaną i osoczem grupowym ma dołączoną probówkę (tzw. pilotkę), szczelnie zamkniętą, zawierającą krew dawcy lub osocze potrzebne do wykonania próby krzyżowej.

Przed przystąpieniem do przetaczania krwi należy wykonać pró-

bę krzyżową (próbę zgodności). Prawidłowo wykonana próba 1zyżowa ostrzega przed niebezpieczeństwem wstrząsu poprzeto- czeniowego nawet wtedy, gdy popełniono jakikolwiek błąd przy określaniu grupy układu ABO i Rh u biorcy lub dawcy.

Po podłączeniu aparatu do transfuzji należy wykonać próbę biologiczną (u niemowląt stosuje się zmodyfikowaną próbę biologiczną).

Jeżeli podczas przetaczania krwi wystąpi Wstrząs poprzetoczenio- wy, należy natychmiast zawiadomić telefonicznie terenową stację krwiodawstwa lub Instytut Hematologii, dyrektora szpitala oraz najbliższą jednostkę służby zdrowia posiadającą aparat do dializy pozaustrojowej (tzw. sztuczną nerkę), Dla umożliwienia stacji krwio- dawstwa zbadania przyczyn wstrząsu należy odesłać do stacji reszt- ki krwi pozostałe w butelce oraz próbkę krwi biorcy (około 10 ml)

| zabezpieczyć dokumentację badań serologicznych wykonywanych przed i po przetoczeniu oraz próbkę krwi biorcy pobraną przed transtuzją, Gdy u biorcy zostanie stwierdzone wirusowe zapalenie wątroby, które mogło nastąpić w wyniku przetoczenia krwi, szpital powinien dostarczyć właściwej stacji krwiodawstwa opis przypad- ku zachorowania oraz podać daty przetoczeń i numery butelek prze- taczanej krwi lub środków krwiopochodnych.

Kontrolę szpitali w zakresie przetaczania krwi przeprowadzają pracownicy terenowej stacji krwiodawstwa i pracownicy wydziału zdrowia. Kontrola obejmuje przechowywanie krwi i jej preparatów, sprawdzenie tochniki przetaczania krwi, sprawdzenie, czy wszyscy chorzy przed przetaczaniem mają wykonane badania grup krwi i czynnika Rh, oraz próbę krzyżową i biologiczną. Kontrolę stacji krwiodawstwa prowadzą pod względem fachowym pracownicy In-

Stytutu Hematologii. i

POZYSKIWANIE HONOROWYCH DAWCÓW KRWI

Honorowe dawstwo ktwi, aby mogło znaleźć odpowiedni oddźwięk w społeczeństwie, musi być stale i systematycznie propagowane.

Społeczeństwo powinno zdawać sobie sprawę, że krew ludzka jest dla współczesnej medycyny jednym z najcenniejszych leków, że oddanie pewnej ilości krwi nie jest szkodliwe dla ustroju człowieka zdrowego, a na oddaną krew oczekuje duża liczba chorych,

Ciężar tej propagandy spoczywa na wszystkich instytucjach służ- by krwi oraz na organizacjach społecznych. Główną rolę w tym za- kresie spełnia Polski Czerwony Krzyż.

Stacje krwiodawstwa preferują dawstwo honorowe przed innymi formami krwiodawstwa. Dawcy honorowi są przyjmowani poza ko- lejnością na terenie stacji, Zazwyczaj jednak pobieranie krwi od dawców honorowych odbywa się poza terenem stacji, Na wybranym uprzednio terenie działania (np. w określonym zakładzie produk- cyjnym) przedstawiciele stacji krwiodawstwa i organizacji społecz- nych prowadzą odczyty, pogadanki i inne formy propagandy hono- 1owego krwiodawstwa. Po takim przygotowaniu w określonym dniu przyjeżdża na dany teren ekipa pracowników stacji krwiodawstwa, przywożąc ze sobą cały potrzebny sprzęt. Zostają przeprowadzone na miejscu badania lekarskie pracowników instytucji pragnących honorowo oddać krew. Krwiodawcy otrzymują legitymacje Hono- rowych Dawców Krwi, a ponadto są zwykle w różny sposób nagra:

dzani. Każdy krwiodawca w dniu oddania krwi jest zwolniony od pracy,

Po oddaniu 600 ml krwi w ciągu roku dawca honorowy zostaje przedstawiony do odznaki „Honorowy Dawca Krwi” II stopnia.

Oddanie w ciągu 2 lat 1,6 litra krwi upoważnia do ubiegania się o analogiczną odznakę II stopnia, a oddanie 3 litrów krwi w ciągu dowolnego czasu upoważnia do otrzymania odznaki „Honorowy Dawca Krwi” I stopnia. Dawca honorowy I stopnia, jeśli dalej od- daje krew, może być przedstawiony do odznaki „Zasłużony Dawca Krwi", Odznaka taka jest przyznawana także zakładom pracy i in- stylucjom zasłużonym na polu honorowego krwiodawstwa, W 1975 roku liczba krwiodawców honorowych i rodzinnych osiągnęła w Polsce ponad 900000 osób i stanowi główne żródło krwi i jej przetworów dla lecznictwa,