— CHOROBY O ZNACZENIU SPOŁECZNYM ORAZ METODY | ORGANIZACJA ICH ZWALCZANIA
OSTRE CHOROBY ZAKAŻNE
Po zakończeniu ostatniej wojny Polska znalazła się w bardzo cięż- kiej sytuacji epidemiologicznej, W 1945 roku zarejestrowano w kra- ju około 16000 zachorowań i 1300 zgonów na dur plamisty.
Na ziemiach odzyskanych wybuchła największa w historii Polski epidemia duru brzusznego (prawie 82000 zachorowań i około 5000
zgonów). Zarejestrowano ponad 21 000 zachorowań i około 1500 zgo-
nów z powodu błonicy; ponad 5000 zachorowań na zimnicę. Tragicz-
na sytuacja epidemiologiczna istniała także w zakresie gruźlicy i chorób wenerycznych,
W ciągu pierwszych lat powojennych opanowano najgrożniejsze epidemie — zachorowania i zgony z powodu duru plamistego i duru brzusznego zmniejszyły się poniżej wskaźników z lat 1935—1938.
Mimo tej poprawy w 1950 roku Polska należała nadal do krajów europejskich o niezadowalającej sytuacji epidemiologicznej, a znacz- ne ruchy migracyjne, odbudowa kraju i dynamiczny przyrost lud- mości sprzyjały szerzeniu się ostrych chorób zakaźnych,
Od 1949 roku zaczęła gwałtownie nasilać się fala epidemiczna błonicy, która osiągnęła szczyt w 1954 roku (zarejestrowano wów- Czas 44 000 zachorowań, a liczba zgonów w latach 1950—1954 wy- nosiła 2000—3000 rocznie).
W 1951 roku wybuchła ciężka epidemia choroby Heinego-Medina (poliomyelitis) (ponad 3000 zachorowań, z tego połowa zakończonych trwałym kalectwem). Od czasu tej epidemii corocznie rejestrowano średnio 2000 zachorowań. Konieczne było zorganizowanie sieci spe-
©jalnych szpitali i ośrodków rehabilitacyjnych dla ofiar tej choroby 4 trwałymi porażeniami mięśni kończyn.
W 1954 roku szybko zaczęła wzrastać liczba zachorowań na wi-
[usowe zapalenie wątroby, które dotychczas jest jednym z najtrud-
niejszych problemów epidemicznych w Europie, Corocznie w Polsce zapada na tę chorobę około 70 000 osób.
W latach 1950—1954 wykorzeniono z terenu Polski malarię, ist- liejącą u nas od wieków endemicznie.
W 1955 roku służba przeciwepidemiczna wspólnie z pracownika-
mi przychodni dziecięcych podjęła planową walkę z błonicą. Akcją masowych szczepień ochronnych objęto początkowo przede wszyst-
kim dzieci do 7 roku życia, a potem dzieci szkolne. Z roku na rok zmniejszała się liczba zachorowań: od 44000 w 1954 roku do kil- ku zachorowań rocznie w latach 1970—1974 i żadnego od 1975 ro- ku. Wyraźny postęp uzyskano w zwalczaniu duru brzusznego, Walka
z tą chorobą była trudna, polegała bowiem nie tylko na szczepi
niach ochronnych, ale także na zaopatrzeniu ludności w dobrą wo-
dę i urządzenia ściekowe, podniesieniu poziomu higieny żywności
żywienia i higieny osobistej oraz na wykrywaniu nosicieli zaraz- ków duru brzusznego. W; rejestrach służby przeciwepidemicznej zmajduje się ponad 4500 nosicieli objętych nadzorem sanitarnym.
Dzięki tej żmudnej pracy udało się obniżyć liczbę zachorowań na
dur brzuszny z około 6000 rocznie w latach 1950—1955 do 100—300 zachorowań w latach 1975—1970.
Szczepienia przeciw durowi zostały połączone ze szczepieniami przeciw tężcowi, Dzięki zastosowaniu połączonej szczepionki prze-
ciw błonicy, krztuścowi i tężcowi już od lat 1963—1964 stwierdza
się stałe obniżanie liczby zachorowań na krztusiec 1 tężec u dzieci.
W ostatnich latach rozszerzono szczepienia przeciwtężcowe na dzie-
ci szkolne, stosując mieszaną szczepionkę błoniczo-tężcową,
W 1979 roku odnotowano wyraźne zmniejszenie się wskaźników zapadalności na odrę. Zachorowalność była 5-krotnie niższa w sto- sunku do najgorszego pod tym względem roku 1975. Wynika z te- go, że rozpoczęta od 1973 roku akcja szczepień przeciw odrze przy- niosła określony skutek.
Nadal ważny problem zdrowotny stanowią te jednostki chorobo:
we, zwłaszcza pochodzenia wirusowego, w stosunku do których nie
dysponujemy swoistymi metodami profilaktyki (grypa, wirusowe za-
palenie wątroby, nagminne zapalenie przyusznic).
Liczba zachorowań na grypę sięgała rocznie 2—3 milionów przy- padków, Epidemie, które nastąpiły między 1968 a 1977 rokiem poza
wysoką liczbą zachorowań, cechowały się ciężkim przebiegiem, wy- soką częstością powikłań i zgonów. Rok 1979 ze względu na stosunkowo niewielką liczbę zachorowań uznać należy za wyjąt-
kowy.
Wirusowe zapalenie wątroby jest drugim ważnym problemem śród chorób zakaźnych w Polsce, Liczba zachorowań utrzymuje się na wysokim, zbliżonym każdego roku poziomie i wynosi od
000 do 75000 zachorowań. Postać wszczepienna wirusowego za- alenia wątroby stanowi około 301/v ogółu 'zachorowań i dotyczy łównie ludzi dorosłych, natomiast postać nagminna z zaznaczoną zonowością (lato, jesień) przeważa wśród zachorowań dzieci i mło- lzieży, Mimo że w ciągu ostatnich dwu lat liczba przypadków wzw niejszyła się, sytuację w tym zakresie uznać należy za niezado- alającą,
Wysokim wskaźnikiem zachorowalności charakteryzuje się na- Jminne zapalenie przyusznie, Choroba występuje głównie Wśród zleci i młodzieży w wieku do 14 lat, Wydaje się, że możliwość wpro- udzenia szczepień, stosowanych w niektórych krajach, pozwoli na panowanie sytuacji,
Niekorzystnym problemem zdrowotnym jest także utrzymująca ię od wielu lat na nie zmienionym poziomie zachorowalność ma- lych dzieci z powodu biegunek, Na podstawie szacunku opartego
Tabela 8
japadalność na niektóre ostre choroby zakaźne w Polsce w latach 1900—1979 (wskażnik na 100000 ludności)
Gory se | we | m | w
17 18 03
216 ol PS
10 0A
Sza 30,5 14
09 On 5
202 204 198
285,9 382,8 67,0
257,7 208,4 215 1476
1705 2838,5 119508 | 1189,5 Jegunki u dzieci
o 2 roku życia” 196,8 24, 286,1 281,2
lagmiane zapalenie
fzyusznie 2040 840,2 1828 298,3
Wskaźnik obliczono na 10000 dzieci do 2 roku życia,
na sprawozdaniach z poradni dla dzieci chorych, jak również po uwzględnieniu danych z ogólnokrajowego badania zgłoszeń do le- karzy, wynika, że faktyczna liczba zachorowań jest większa,
Tak więc w zakresie tych ostrych chorób zakaźnych, których zwalczanie polega głównie na poprawie stanu sanitarno-higienicz- nego, obserwuje się mniejszy postęp. Liczba zarejestrowanych za- truć pokarmowych, biegunek u małych dzieci, zachorowań na wzw, czerwonkę wskazuje, że problem ten jest nadal aktualny w Polsce.
Zapadalność na niektóre ostre choroby zakaźne w Polsce w la- tach 1960—1979 przedstawiono w tab. 8,
Szczepienia ochronne
W okresie trzydziestopięciolecia Polski Ludowej wprowadzono masowe szczepienia ochronne jako jedną z podstawowych metod z pobiegania chorobom zakaźnym. Wytworzenie i utrzymanie odpor- ności ustroju na odpowiednim poziomie wymaga okresowego po- wtarzania poszczególnych szczepień. Wynika stąd potrzeba skoor- dynowania akcji szczepień w zależności od sytuacji epidemicznej kraju. Według obowiązujących w Polsce przepisów na terenie ca- łego kraju są prowadzone przymusowe szczepienia przeciw gruźli- cy, błonicy (łącznie z krztuścem i tężcem), poliomyelitis i odrze. Po- nadto istnieje obowiązek szczepień przeciw durowi brzusznemu i du- rom rzekomym na terenach wyznaczonych przez służbę sanitarno-
„epidemiologiczną w zależności od aktualnej sytuacji epidemicz- nej.
Obowiązek szczepień przeciwgruźliczych obejmuje;
a) wszystkie noworodki przed ukończeniem 15 dni życia (nie wy-
łączając noworodków ze środowisk gruźliczych);
b) dzieci i młodzież w wieku 6, 10, 14 i 18 lat oraz poborowych (nie wyłączając dzieci i młodzieży ze środowisk gruźliczych, jeśli
mają ujemny odczyn tuberkulinowy);
©) wszystkie osoby bez wzglądu na
pracy w. zakładach przeciwgrużliczych, ji
tuberkulinowy.
Szczepienia przeciwbłonicze obowiązują wszystkie dzieci od 3 mie-
siąca do 7 roku życia, a ponadto dzieci do 14 roku życia w przypad- ku wskazań epidemiologicznych.
jek 'zgłaszające się do mają ujemny odczyn
Tabela 9
Kalendarz szczepień ochronnych obowiązujący od stycznia 1980 roku
Wiek Szczepienie przeciw skórnie, jednoczasowo ze szczepionką przeciw poliomyelitis zawierającą 2 ty- py wirusa, podaną doustnie
Odrze
Grużlicy — dzieci z ujomnym wynikiem próby tuborkulinowej, świadczącym o braku odporności
Błonicy, tężcowi 1 krzuścowi — pode skórnio, jednoczasowo ze szczepionką.
przeciw poliomyelitis, zawierającą 3 ty- py wirusa, podaną doustnio
Szczepienia przeciw poliomyelitis obowiązują:
a) od 4 miesiąca życia — 3-krotne szczepienie szczepionką za- wierającą 3 typy wirusa podawaną doustnie oraz
b) w 18—24 miesiącu życia dawka przypominająca,
Na terenie wyznaczonym do szczepień przeciw durowi brzuszne- mu i durom rzekomym obowiązek szczepień obejmuje wszystkie
osoby od 5 do 60 roku życia. j
W 1980 roku zniesiono obowiązek szczepień przeciw ospie praw- dziwej. Na życzenie jednak rodziców i opiekunów szczepienia takie mogą być przeprowadzone u dzieci w wieku od 11 miesiąca do 2 roku życia.
Potrzeba całkowitego opanowania odry nakazała wczęśniejsze rozpoczynanie szczepień ochronnych, Obowiązek szczepień przeciw- odrowych obowiązuje obecnie dzieci już od 11 miesiąca życia,
Terminarz szczepień ochronnych dzieci i młodzieży obowiązują cy obecnie w Polsce odzwierciedla tab.
Wszystkie obowiązujące szczepienia w Polsce są wykonywane na
koszt państwa, Wykonuje je personel zespołów opieki zdrowotnej, a nadzoruje i kontroluje służba sanitarno-przeciwepidemiczna.
Walka z drobnoustrojami chorobotwórczymi w środowisku
W walce z chorobami zakaźnymi są stosowane — poza zwiększa- niem odporności ustroju przez szczepienia ochronne — następujące metody niszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych w celu prze- cięcia dróg zakażenia:
a. Aseptyka — jest to postępowanie mające na celu niedo- puszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych do ustroju człowieka (np. do rany w toku zabiegów chirurgicznych).
b Antyseptyka — jest to postępowanie mające na celu zniszczenie drobnoustrojów, które przeniknęły do rany lub tkan- ki. c Sterylizacja — jest to postępowanie mające na celu zni- szczenie drobnoustrojów chorobotwórczych w danym środowisku (stosuje się ją w chirurgii, przemyśle spożywczym itp.); specjalny- mi odmianami sterylizacji są pasteryzacja i tyndalizacja (stosowa- ne np. w przemyśle mleczarskim).
d. Dezynfekcja (odkażanie) — jest to postępowanie mające na celu zniszczenie lub usunięcie drobnoustrojów chorobotwórczych ze środowiska zewnętrznego lub powierzchni ciała ludzkiego w takim stopniu, aby nie stanowiły one niebezpieczeństwa za- każenia,
e. Dezynsekcja — jest to postępowanie mające na celu ni- szczenie lub usuwanie owadów szkodliwych z gospodarczego lub sanitarnego punktu widzenia, niszczących produkty żywnościowe, przenoszących czynnie lub biernie choroby zakaźne itp.
1 Deratyzacja — jest to postępowanie mające na celu ni- szczonie lub niedopuszczenie do rozwoju gryzoniów (szczury, myszy itp.) szkodliwych z gospodarczego i sanitarnego punktu widzenia,
W zależności od potrzeb i warunków stosuje się jedną lub kilka z wymienionych metod. W szerokiej praktyce przeciwepidemicznej największe znaczenie ma dezynfekcja, a w przypadkach chorób prze- noszonych przez owady — dezynsekcja,
Główną rolę w zapobieganiu ostrym chorobom zakaźnym spełnia służba sanitarno-epidemiologiczna! (przede wszystkim przez nadzór nad środowiskiem) oraz podstawowa opieka zdrowotna (szczepienia ochronne i nadzór środowiskowy), W leczeniu ostrych chorób za- każnych główną rolę pełnią oddziały i szpitale chorób zakaźnych oraz podstawowa opieka zdrowotna w przypadkach chorób nie ho- spitalizowanych.
GRUŻLICA
Polska należy do krajów, w których gruźlica ciągle jeszcze sta- nowi jeden z ważniejszych problemów zdrowotnych. Składają się na to dwie przyczyny — przewlekły charakter samej choroby oraz
warunki zdrowotne, w jakich społeczeństwo naszego kraju żyło w niedawnej przeszłości.
C Dane zawarte w Roczniku Statystycznym Ochrony Zdrowia na la la 1945—1967 informują, że w 1952 roku zarejestrowano ogółem 127500 nowych przypadków zachorowań, natomiast w 1965 roku Około 53000, a w 1979 roku — 27605 przypadków. Pomijając róż- Nice w kryteriach rozpoznawania gruźlicy i zasadach rejestracji (co uniemożliwia bezpośrednie porównywanie obecnych wartości licz-
Tabela 10
Nowo wykryte przypadki gruźlicy w w Polsce latach 1965—1978
z mam) s 3 8 8 a oo AE
i
3| n| È È 608
E TE
P| FW LINOWEJ