Scenariusze - propozycje zajęć dla klas IV-VI
Scenariusz 23. Poznajemy kulturę Romów i przełamujemy stereotypy 1
Cele - uczeń:
Tematzajęć: Poznajemy kulturęRomów i przełamujemy stereo typy
Temat1: Kultura romska - historia i jej tradycje
Temat 2: Polacyi Romowie, czylistereotypy w naszym życiu Typplacówki: szkołapodstawowa
Klasa: IV
Czas trwania zajęć: 3 godzinylekcyjne (na pierwszy temat przeznaczona jest 1 godzinalekcyjnawtygodniu, natomiast na dru gi - 2 godzinylekcyjne wkolejnym tygodniu)
• znanajważniejszezwyczaje,obowiązki,historieRomów;
•potrafiopisać strój romski, umie wymienić zawody wykonywane przez Romów;
•z pomocą nauczyciela lub bezpotrafizrobićlizaki;
• potrafiwymienić różniceipodobieństwa między Polakami a Romami;
• umie opowiedziećbaśńcygańskączytaną przeznauczyciela, wskazać różnicei podobieństwa między baśniamipolskimi a baśniąromską;
• potrafi rozwiązać krzyżówkę;
•umie podać definicję słowa „stereotyp”;
• umie podać przyczyny powstania stereotypów oraz znasposoby prze
łamywania stereotypów;
• potrafi nazwać, wyrazić uczuciatowarzyszące mu wtrakcie zajęć;
• powinien umieć okazywać postawy otwartości i szacunku wobec in nych obyczajówi kultur.
Scenariusz opracowali studenci pedagogiki: MagdalenaWyrwont,Agata Borkowicz,Lucyna Pier-kiel, Tomasz Maszczyński, GrzegorzSałapatka w ramach zajęć z zakresuedukacji wielo- i między kulturowej.
168
Pomoce dydaktyczne:
• nagranie z muzyką romską;
• rysunki, ilustracje związane zkulturą romską;
•baśńcygańskaBiały płomień2',
•odtwarzaczCD;
• patyczki zlodów;
• 1-2kg cukru, garnek, łyżki;
• plansze papieru Al z napisami „Rom”, „Polak” oraz „różnice i podo
bieństwa między Romami a Polakami”;
• kolorowe pisaki,magnesy.
2 J. Ficowski, Gałązka z drzewasłońca,Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1989, s. 180-183.
3 http://www.miedzykulturowa.org.pl/cms/zalaczniki/material_dla_nauczyciela_romskie.pdf [data do
stępu: 9.02.2011].
4 Tamże.
■ Przebieg zajęć
Tematpierwszy: Kultura romską - historia i jej tradycje Wstęp: Nauczyciel wita uczniówizapoznajeichz tematem lekcji.
Dzisiaj zapoznamy sięzkulturą Romów- z ich tradycjami, historią oraz zwy czajami.
Ćwiczenie 1
Nauczyciel wkilku zdaniach opowiadao Romach, przy czympokazujeprzygo towane ilustracje (załącznik 1)orazpuszcza muzykę romską.
Miniwykład Pochodzenie
Romowieprzybyli do polskiz Indii około1041 roku3.
Tabory
„Z nieznanych przyczyn Romowie zamieszkujący Indie rozpoczęli wędrówkę nazachód”4.
Romowie byli ludem wolnym, nie przywiązanym do jednego miejsca.
Wędrowali taborami po polskich drogach z miasta do miasta, z wioski
1169
do wioski. Wozy zaprzęgane były w jeden lub dwa konie i pomalowane w wielobarwne wzory. Zatrzymywali się na skraju lasów w pobliżu rzek i wiosek Romowie nie pozostawiali długo w jednym miejscu. Wędrowali od wiosny aż do późnej jesieni. Wynajmowali domki tylko na okres zimy.
Wiosnąl964 r„ kiedy to ostatecznie zakazano wędrowania, rozpoczął się etap życia osiadłego5.
Tak naprawdę nie istnieje historia pisana Romów. Romowie nie posłu
gują się żadną dokumentacją. Ważne informacje, tradycje przekazywane są ustnie.
Tradycje
Wspołeczeństwie romskim wybierasię zwierzchnika przez nie Romów nazy
wanego królem, któryjestgłowąpolskich Romów.Rozsądza on najważniejsze kwestiesporne, innymisprawamizaś zajmuje się rada starszych danej okolicy.
Ciekawostkąjest, że doroślinieobchodzą imienin aniurodzin6.
W życiu Romów najważniejszymi wydarzeniami są śluby, narodziny i śmierć. Każde z nich jest obchodzone przez Romów w sposób szczególny i właściwy dla danej nacji. Romowie wierzyli i nadal wierzą, iż sowa jest ptakiem zmarłych - czuwa nad zmarłymi7.
Język
W PolsceRomowie na co dzień posługują się językiem romskim, natomiast w szkołach,instytucjach -językiem polskim8.
Zajęcia
Tradycyjnymi zajęciami Romów było kowalstwo, pobielanie naczyń, kotlar- stwo,handelkońmi, łowienie ryb,tresowanie zwierząt. Kobiety romskiezajmo wały sięmiedzyinnymi wychowywaniem dziecii pilnowaniem gospodarstwa.
Do nąjważniejszych dlaRomówzajęćnależą:handel - zakładająwłasnefirmy, wróżbiarstwo (wróżenie z kart, z kuli, z fusów) oraz muzykowanie: taniec, śpiew,występy artystyczne (np. w cyrku), granie na instrumentach, takichjak
170|
skrzypce, gitara, akordeon, harmonia. Obecnie Romowie w Polsce kształcą się i wykonują wszystkie zawody9.
9 http://www.miedzykulturowa.org.pl/cms/zalaczniki/material_dla_nauczyciela_romskie.pdf[data do stępu: 9.02.2011).
10 Tamże.
11 Tamże.
12 Tamże.
Kuchnia
Dawniej kobiety gotowały to, co zdobyły, lub to, co znalazły w lesie, na łące.
Tradycyjna kuchnia romska to [...] zupy owocowe i warzywne, np. wiś
niowa, śliwkowa, buraczana czy szczawiowa [...]. Dawniej gotowano bezpośrednio na rozżarzonych węglach. Przy gotowaniu szczególnie dba się o czystość. W taborach do jedzenia jako pierwsi zasiadali mężczyźni, a potem dzieci i kobiety10 11.
Stroje
Stroje kobiet były wielobarwne. Nosiły długie układane w fałdy spódnice i fartuch. Pod spódnicą do dziś jest noszona halka. Bluzka nie przylega
jąca do ciała, zakrywająca biodra. Atrybutem dawnej Romki była chusta na ramionach i na głowie. Włosy zaplatały w warkocze. Często chodziły boso. Bardzo lubiły złote ozdoby. Uszy kobiet romskich zdobiły kolczyki już od pierwszych tygodni życia. Ubiór u starszych kobiet zachowuje do dziś charakterystyczne cechy. Młode dziewczęta, chociaż nie noszą kolo
rowych strojów, to jednak zachowują odpowiednią długość spódnic [...].
Pozostało zamiłowanie do ozdób. Mężczyźni ubierali się szerokie spodnie i koszulę. [...] Dziś młodzi Romowie ubierają się na sportowo [...] Nie ma specjalnego nakazu czy zakazu dotyczącego stroju mężczyzn11.
Obowiązki
Współcześnie wszystkie dzieci romskie mają obowiązek chodzenia do szkoły, odrabiania lekcji, nauki. Przedtem uczyłysię tylko przy rodzicach. Szczególną uwagęnadal przy wychowaniudzieci kładzie się na szacunekdo osób starszych i opiekuńczość w stosunkudo młodszegorodzeństwa.Od wczesnychlat dziew czynki uczonesąpomagania rodzicom i innym starszym12.
Ćwiczenie 2
Nauczycielwiesza arkuszpapieruna tablicy z napisem „Różnice ipodobieństwa między Polakami a Romami”. Prosi uczniów, by powiedzieli i zapisali na arkuszu, jakie różnice i podobieństwa występują między PolakamiaRomami.
171
Ćwiczenie 3
Nauczyciel pyta uczniów, czywiedzą, co jestprzysmakiem deserowym wkuchni romskiej.Są nim lizaki domowej produkcji. Dlatego też uczestnicy zajęć zrobią takie lizaki. Prowadzący zajęcia zabiera grupę do kuchni i wspólnie przygotowują lizaki.
Do garnka wsypujemy niewielką ilość cukru i karmelizujemy, ciągle mieszającdo uzyskaniawłaściwego koloru. Gorący, skarmelizowany cukier bierzemy nałyżkęlub patyczek i szybko studzimy w zimnej wodzie(jeśli mamy przygotowane patyczki to czynność powtarzamy kilka razy).
Ćwiczenie 4
Dzieci jedzą lizaki,siedzącw ławkach, i słuchają czytanej przez nauczycielabaś
ni Biały płomień.
Uczestnicy zajęćomawiają treść zawartąw baśni -nauczyciel zadaje uczniom pytania:
• Cosię wam najbardziej podobało w baśni?
• Czy chcieli byścieprzeżyć taką historię?
•Cozrobilibyście zpierścieniem, gdybyście taki dostali?
• Czy baśnie cygańskie mająwiele wspólnego zbaśniami polskimi?
Temat drugi: Polacy i Romowie,czyli stereotypy w naszym życiu Nauczyciel wita uczniówi zapoznajeich z tematemlekcji.
Dzisiaj zastanowimy się nad tym,jak myślimy oinnychnarodach i jak inni my
śląonas.
Ćwiczenie 513
13 Treśććwiczeniaopracowano na podstawie: D. Demel, Wielakulturowolć nacodzień - materiały dla nauczycieli,Fundacja KulturyChrześcijańskiej „Znak” - Villa Decius, Kraków 2006.
Stereotyp Roma i Polaka.
1. Nauczyciel prosi uczniów opodawanie skojarzeń ze słowem „Rom”,z któ rymi najczęściej możemy się spotkać. Jeden z uczniów zapisujena planszy podawane propozycje. W tej częścićwiczenia opinie są tylko zapisywane i po zostawiane bezkomentarza.
2. W drugiejczęści ćwiczenia nauczyciel prosi uczniówopodawanieskojarzeń ze słowem „Polak”,którenajczęściej wygłaszają obcokrajowcy. Skojarzeniate są zapisywane na drugiej planszy również bez komentarza.
3. Uczniowie porównują skojarzenia dotyczące Romów i Polaków. Uczniowie zastanawiają się nad następującymi zagadnieniami:
• Które opinie są negatywne, obraźliwe?
• Które skojarzenia pojawiają się na jednej i drugiej planszy?
• Które opinie są fałszywe, nieprawdzie?
172
• Jakie jestźródłopowstawania negatywnych i nieprawdziwych opinii?
• Jakie pozytywne skojarzenia możnajeszcze dopisać do każdej grupy?
• Czy podaneskojarzeniasąprawdziwe? Czydotyczą wszystkich przedstawi
cieli danego narodu?
4. Nauczyciel prosiuczniów,o podzieleniesię swoimiemocjami, które towarzy szyły im w trakciećwiczenia:
• Jak się czułeś, gdywidziałeśzapisane negatywne skojarzenia na temat naro du, do którego należysz?
• Czyzdarzyło się,że ktoś tak o tobiepowiedział? Jak sięwtedyczułeś?
Ćwiczenie 6
Nauczyciel wiesza na tablicy plakat z wpisanymnaśrodkuhasłem „stereotyp” -uczniowie nakartkach samoprzylepnych mają wypisywać swoje propozycje zdefi niowania tego terminu. Ustaleniei podanie definicji pojęcia „stereotyp”.
Stereotyp - uproszczony, schematycznyobrazosób, grup,stosunków społecz
nych, powstałych napodstawie niepełnej lub fałszywej wiedzy o świecie, utrwalonej jednak przez tradycję i trudnydo zmiany.
Ćwiczenie 7 Skąd się biorą stereotypy i uprzedzenia?
1. Nauczyciel prosi uczniów o podanie powodów powstawania stereotypów iuprzedzeń. Najważniejsze przyczynyzgłaszane przez uczniów są zapisywane na kolejnej planszy, np. brak wiedzy, nieznajomość ichobyczajów,tradycji, hermetycznystyl życia, negatywny wizerunek Cygana utrwalony w języku, przysłowiach, opowiadaniach, ocenianiepo wyglądzie zewnętrznym, uogól
nianie jednokrotnego doświadczenia.
2. Uczniowie dyskutują na tematpowstawaniastereotypów.
Ćwiczenie 8 Przełamywanie stereotypów.
1. W ramach podsumowania zajęć uczniowie zastanawiają się, co robić, aby przełamywaćuprzedzenia wobec przedstawicieli innych narodów.
2. Uczniowie dzielą sięna 4- lub 5-osobowe grupy.
3. W grupach uczniowie wymyślają sposoby „przełamywania stereotypów”, np. rozmowa z przedstawicielami innego narodu,poszukiwanie informacji, dostrzeganie różnickulturowych, dostrzeganie cech pozytywnych, a niekon centrowaniesię na negatywnych, wrażliwośćnaróżnorodność kultur.
4. Przedstawiciele uczniów prezentują wynikipracykażdej grupy.
Zakończenie- Nauczyciel prosiuczniów o podzielenie się swoimi doświad czeniami z zajęć:
Jak czułeśsię w czasie lekcji?
Czydowiedziałeś się czegoś nowego?
1173
M Załączniki
Załącznik1. Ilustracje związane z kulturąromską
■ Bibliografia
Bartosz A.,Niebój sięCygana, Pogranicze, Warszawa2004.
Bartosz A., Stanęły wozykolorowe,Muzeum Okręgowe, Tarnów 1996.
DemelD., Wielokulturowość na codzień - materiały dla nauczycieli, FundacjaKultu
ry Chrześcijańskiej „Znak” - Villa Decius, Kraków 2006.
Encyklopedia popularnaPWN,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa 1993.
Ficowski J., Cyganie na polskichdrogach,WL, Kraków1985.
Ficowski J., Gałązka z Drzewa Słońca - baśniecygańskie, Młodzieżowa Agencja Wy
dawnicza, Warszawa 1989.
Kruszewski K.(red.), Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, WydawnictwoNa
ukowe PWN, Warszawa 1992.
Gabriela Piechaczek-Ogierman