Paulina Trzaska, Magdalena Szułakiewicz, Tomasz Nieroda, Barbara Kujawska, Renata Franczak-Zielińska
ZP w Tarnowie
Wstęp
Dla każdego człowieka, a w szczególności osoby chorej czy niepełnosprawnej, kontakt ze zwierzęciem jest ogromnie ważny. Posiadanie zwierząt redukuje lęk, napięcie, stres. Sprawiają one, że człowiek czuje się potrzebny i ważny dla kogoś.
Każde zwierzę to istota żywa, delikatna i ciepła, którą można dotykać, głaskać, przytulać, brać na ręce i kolana. Współcześni psychologowie, terapeuci, a także lekarze są zgodni co do dobroczynnego wpływu zwierząt na funkcjonowanie i roz-wój psychospołeczny dzieci i młodzieży. Dzięki kontaktowi ze zwierzętami rozwi-jają się w nich takie cechy, jak odpowiedzialność i opiekuńczość oraz szacunek dla żywych istot. Coraz częściej wykorzystuje się je zatem w terapii i resocjalizacji.
Zooterapia, zwana także animaloterapią, jest metodą oddziaływania na czło-wieka, jego psychikę i ciało, poprzez kontakt ze zwierzętami. Terapię tę stosuje się głównie w przypadku dzieci, które mają różnego rodzaju problemy psychiczne czy emocjonalne. Zooterapia pozwala zauważyć istotne zmiany w zachowaniu dzie-ci − nabierają one pewności siebie, są bardziej otwarte, łatwiej też nawiązują relacje społeczne. Te właśnie założenia przyświecają realizacji programu „Animals”.
W programie biorą udział niepełnosprawni intelektualnie wychowankowie Zakładu Poprawczego w Tarnowie, wymagający terapii związanej z wyciszeniem i realizacją potrzeby przynależności emocjonalnej oraz z kształtowaniem empatii w stosunku do istot żyjących. Są to wychowankowie wykazujący potrzebę ucze-nia się pozytywnych relacji opartych na wzajemnym szacunku, mający trudności w nawiązywaniu pozytywnych relacji społecznych. Udział w programie pozwala im na zwiększenie kompetencji społecznych i emocjonalnych, przyczyniając się do ich lepszego funkcjonowania w warunkach wolnościowych.
Główną ideą przyświecającą działaniom objętym programem jest zapewnie-nie wychowankom placówki możliwie jak najbardziej wszechstronnego kontak-tu ze zwierzętami, uczenie ich odpowiedzialności i troski poprzez wolontaryjną
102 Rozdział 2. Animaloterapia
pracę na rzecz zwierząt, a także wykorzystanie terapeutycznej roli zwierząt przez bezpośredni, fizyczny kontakt ze zwierzęciem – dotyk, głaskanie, przytulanie, wyprowadzanie na spacer itp. Poszczególne działania realizowane są podczas sprawowania przez wychowanków codziennej opieki nad psem przebywającym na terenie Zakładu Poprawczego w Tarnowie, jak również poprzez wolontariat pełniony przez nich w Ośrodku Jeździeckim Komorów oraz w tarnowskim Azylu dla Psów i Kotów.
Zajęcia o charakterze wolontariatu odbywają się cyklicznie, 2 razy w miesiącu, wymiennie w grupach 3-osobowych, a opieka nad psem i innymi zwierzętami przebywającymi na terenie zakładu – w systemie ciągłym. Pozostałe formy dzia-łań realizowane są doraźnie, według bieżących potrzeb. Są to m.in.: indywidualne rozmowy z wychowankami prowadzone przez psychologów i innych realizatorów programu, przygotowywanie gazetek tematycznych dokumentujących pracę pod-opiecznych, poszerzanie ich wiedzy z zakresu środowiska przyrodniczego.
Cele programu
Głównym celem programu jest ułatwienie readaptacji społecznej wychowan-ków, wspomaganie i ukierunkowanie ich rozwoju psychofizycznego oraz psycho- emocjonalnego, rozwijanie wiedzy na temat przyrody i zwierząt, a także umacnia-nie pozytywnego wizerunku podopiecznych zakładu poprawczego w środowisku lokalnym. Spośród celów szczegółowych należy wymienić:
• readaptację społeczną wychowanków;
• poprawę stanu psychofizycznego, zmniejszenie poczucia izolacji emocjonal-nej, opuszczenia, osamotnienia;
• dostarczenie pozytywnych wzmocnień;
• poszerzenie wiedzy ogólnej na temat otaczającej przyrody i zwierząt, a także obowiązującego w Polsce prawa związanego z ochroną zwierząt;
• rozwijanie umiejętności współdziałania i komunikowania z rówieśnikami i dorosłymi;
• stymulowanie rozwoju sfery emocjonalnej – ćwiczenie ekspresji emocjonalnej, wykształcanie empatii;
• rozwijanie poczucia odpowiedzialności za słabsze i bezbronne istoty;
• uczenie systematyczności oraz obowiązkowości;
• praktyczne sprawdzenie i wykorzystanie wiadomości oraz umiejętności zdo-bytych w trakcie nauki zawodu poprzez wykonywanie prac na rzecz tarnow-skiego Azylu oraz Ośrodka Jeździeckiego Komorów;
• promowanie postawy świadczenia pracy na rzecz innych, pełnienia wolonta-riatu;
• promowanie aktywności fizycznej oraz pracy na rzecz innych jako formy spę-dzania wolnego czasu;
103 Program edukacyjno-terapeutyczny „Animals”
• poprawę wizerunku wychowanków zakładu poprawczego w lokalnym środo-wisku;
• promowanie wizerunku zakładu poprawczego jako placówki kształtującej i wspierającej młodego człowieka w rozwoju zgodnym z właściwymi standar-dami zachowań społecznych.
Struktura programu
Wiodącymi metodami stosowanymi podczas realizacji programu są metody aktywizujące, oparte na bezpośrednim doświadczaniu rzeczywistości, działaniach wymagających zaangażowania się w pracę grupy, praktycznym wykorzystaniu zdobytych umiejętności w nowych sytuacjach zadaniowych i swobodnym dziele-niu się pomysłami i doświadczeniami.
Program realizowany jest poprzez:
• zajęcia praktyczne o charakterze kontaktowym w Azylu: wyprowadzanie psów na spacer, czynności porządkowe i pielęgnacyjne, karmienie zwierząt itp.;
• zajęcia o charakterze wolontariatu w Ośrodku Jeździeckim Komorów: czynno-ści porządkowe, pielęgnacja i opieka nad zwierzętami, a także karmienie ich, próby jazdy konnej;
• opieka ciągła nad psem i innymi zwierzętami przebywającym na terenie pla-cówki;
• spotkania z wychowankami poszerzające wiedzę na temat otaczającej przyro-dy poprzez prezentowanie filmów i literatury (książki, czasopisma) o tematyce przyrodniczej;
• indywidualne spotkania z psychologiem na temat programu;
• przygotowanie tematycznych gazetek ściennych dotyczących realizacji
progra-• mu;promowanie idei wolontariatu wśród pozostałych wychowanków;
• zapoznanie wychowanków z ustawą o ochronie zwierząt.
Efekty realizacji programu
Program realizowany jest cyklicznie od kilku lat. Wychowankowie podejmują szereg działań mających na celu poprawę warunków, w jakich przebywają zwie-rzęta. Podopieczni świadczą na rzecz Azylu oraz ośrodka jeździeckiego wiele prac porządkowych, co pozwala z jednej strony poprawić warunki bytowania umiesz-czonych tam zwierząt, a z drugiej – ukazać wychowankom moc sprawczą każdego z nich („ja też mogę konkretnie pomóc”, „moje indywidualne działanie sprawia, że coś zmienia się na lepsze”). U wychowanków włączonych w program obser-wuje się większą wrażliwość na los bezdomnych zwierząt wymagających pomocy
104 Rozdział 2. Animaloterapia
oraz przejawianie poczucia odpowiedzialności za drugą istotę. Podczas pełnienia wolontariatu wychowankowie nabywają praktyczne umiejętności z zakresu opieki i obsługi zwierząt (pielęgnacja, higiena, karmienie i pojenie, odpowiedzialność za zwierzę, którym się opiekują). Niewątpliwie realizacja poszczególnych zadań w ra-mach programu ułatwia readaptację społeczną wychowanków, wspomaga i ukie-runkowuje ich rozwój psychofizyczny, zmniejsza izolację uczuciową, poczucie osamotnienia, dostarcza pozytywnych doznań i wzmocnień emocjonalnych oraz rozwija wiedzę na temat przyrody i zwierząt.