Jolanta Sobocińska
ZPiSdN w Mrozach
Wstęp
Program Warsztatów Terapii Zajęciowej przeznaczony jest dla wychowanek Zakładu Poprawczego i Schroniska dla Nieletenich w Mrozach. Jego założeniem jest wzbudzanie zainteresowań plastycznych wychowanek, rozwijanie ich zdolno-ści oraz konstruktywne spędzanie wolnego czasu. Plastyka odgrywa ważną rolę w nauczaniu i wychowaniu podopiecznych. Umożliwia im ujawnienie własnych myśli i uczuć oraz obrazu świata widzianego z ich perspektywy. Rozwija ekspresję i umiejętności artystyczne oraz zdolność do działania i osiągania celu. Wyrabia poczucie ładu, porządku i estetyki, rozbudza zaciekawienie i rozwija wrażliwość.
WTZ służą rozszerzaniu i pogłębianiu wiedzy ucznia, przyczyniają się do rozwoju jego zainteresowań i zdolności, są atrakcyjną i pożyteczną formą spędzania wol-nego czasu. WTZ mają przede wszystkim sprawiać przyjemność i mieć charakter zabawy edukacyjnej. Ważną sprawą jest zapewnienie młodym ludziom stałego do-stępu do sztuki oraz umożliwienie im jak najczęstszego wypowiadania się poprzez własną twórczość. Samodzielne wykonywanie prac plastycznych rozwija możliwo-ści twórcze uczniów, pobudza wyobraźnię, inicjatywę, uczy wiary w siebie. WTZ korzystnie wpływają na ogólny rozwój wychowanek oraz na ich rozwój społeczny.
Cele programu
Do celów programu można zaliczyć:
• rozwijanie zdolności, wrażliwości, wyobraźni i twórczego myślenia;
• poznawanie różnych technik plastycznych;
• rozwijanie samodzielności, odpowiedzialności i umiejętności planowania działań;
• kształtowanie umiejętności współpracy w grupie i pomagania sobie nawzajem;
147 Program terapii zajęciowej
• rozwijanie sprawności manualnej i percepcyjnej;
• doskonalenie umiejętności posługiwania się różnymi narzędziami i materiała-mi plastycznyi materiała-mi;
• rozwijanie twórczej inicjatywy wychowanek, pomysłowości, a przede wszyst-kim wiary we własne siły;
• zapewnienie atmosfery ciepła i życzliwości;
• rozwijanie umiejętności społecznych, nauka prawidłowych zachowań w róż-nych sytuacjach społeczw róż-nych w środowisku otwartym;
• uczenie wykorzystania materiałów już niepotrzebnych (świadomość ekolo-giczna);
• kształtowanie postawy szacunku dla własności innych;
• dostrzeganie potrzeby samokształcenia;
• redukcja napięć emocjonalnych;
• kanalizowanie tych napięć w sposób konstruktywny.
W programie kładzie się duży nacisk na realizację celów operacyjnych – uczest-niczka programu:
• zna i stosuje różne techniki plastyczne;
• organizuje swój warsztat pracy;
• posługuje się podstawowymi narzędziami i materiałami;
• interpretuje swoją własną twórczość;
• dba o porządek na stanowisku pracy;
• współpracuje z innymi uczniami;
• godnie reprezentuje placówkę w środowisku otwartym.
Osiągnięcie założonych celów wymaga zastosowania skutecznych form i me-tod pracy, które będą dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości wy-chowanek. Metody i formy pracy stosowane w realizacji programu mają w jak największym stopniu zaspokoić potrzeby psychofizyczne wychowanek, rozwijać indywidualne zdolności, zainteresowania, pomóc osiągnąć sukces na miarę możli-wości wychowanki. Zadania i stopień trudności dostosowane są indywidualnie do wieku i możliwości podopiecznych.
Struktura programu
WTZ przeznaczone są dla wychowanek gimnazjum i zasadniczej szkoły zawo-dowej. Zajęcia realizowane są w czasie pozalekcyjnym, raz w tygodniu przez 2 go-dziny lub co 2 tygodnie po 2 go2 go-dziny – w formie zajęć florystycznych w Gminnym Centrum Kultury im. Heleny Wielobyckiej w Mrozach.
W zajęciach wykorzystuje się następujące metody i formy realizacji projektu:
• pogadankę;
• metodę zajęć praktycznych według instrukcji krok po kroku;
• pokaz;
148 Rozdział 3. Arteterapia i socjoterapia
• multimedialne środki przekazu – Internet;
• pracę z komputerem;
• obserwację;
• zabawę;
• organizowane wyjścia na zajęcia Akademii Kulturalnej (GCK w Mrozach);
• zajęcia plenerowe;
• organizowane wyjazdy połączone ze szkoleniem w ramach współpracy między placówkami (Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, szkoły, inne placówki).
Wymienione metody są realizowane w formie pracy indywidualnej oraz gru-powej. W zajęciach wykorzystuje się następujące środki oraz materiały dydak-tyczne: farby plakatowe, akwarelowe i akrylowe, farba w sprayu, kredki świecowe, woskowe, ołówkowe, pastele, flamastry, ołówki, czarny tusz, papier kolorowy, blo-ki rysunkowe i techniczne, papier ksero, papier brystol, arkusze szarego papie-ru, papier samoprzylepny, tektura, tłoczona tektura, bibuła gładka i marszczona, orzechy, jarzębina, kasztany, żołędzie, szyszki, kamyki, piórka, muszelki, dzika róża, mech, gałązki drzew, kwiaty, liście, trawa, piasek, wykałaczki, patyki, butelki plastikowe, koronki, firanki, pończochy lub rajstopy, wata, folia, ścinki tkanin, ko-raliki, tasiemka, wstążki, wełna, pudełka, waciki, pojemnik plastikowy, metalowy lub szklany, nasiona, ziarna, pestki, guziki, igła, nici, drobny makaron, stare gazety, serwetki, pędzle, kubeczki, nożyczki, klej silikonowy, pistolet żelowy, lakier bez-barwny, szablony, zszywacz biurowy, gumki recepturki, drucik, zaostrzony paty-czek, łyżki drewniane.
Podczas WTZ stosuje się następujące techniki plastyczne:
• malarstwo − farby plakatowe, akwarelowe, pasta do zębów, malowanie nitką;
• rysunek − kredki, ołówki, flamastry, kreda, tusz, świeca;
• decoupage − technika serwetkowa;
• wiklina papierowa − wykorzystanie surowców wtórnych;
• wycinanki, wydzieranki, wyklejanki, wydrapywanki;
• małe formy graficzne − stemplowanie, odciskanie;
• collage;
• praca na materiale naturalnym − kompozycje roślinne, piaskowe itp.;
• mandale;
• obrysowywanie kształtów i wypełnianie ich różnymi materiałami.
Komponenty tematyczne programu ujęto w zestawieniu 1.
149 Program terapii zajęciowej
Zestawienie 1. Tematyka programu
Tematyka Termin Liczba godzin
Zajęcia z wikliny papierowej
wrzesień 2
Jesienne dekoracje do placówki 2
Zajęcia florystyczne
październik
4
Zajęcia z decoupage 2
Przygotowanie kartek na Dzień Nauczyciela 2
Zajęcia florystyczne
listopad 4
Zajęcia z wikliny papierowej 4
Zajęcia florystyczne
grudzień
4
Wykonanie dekoracji bożonarodzeniowych do placówki 2
Wykonanie upominków dla bliskich 4
Zajęcia z wikliny papierowej / decoupage
styczeń
4
Zajęcia florystyczne 4
Przygotowanie prac na aukcję WOŚP –
Zajęcia z wikliny papierowej
Zajęcia z decoupage 2
Bibułkarstwo 2
Zajęcia florystyczne
kwiecień 4
Dekoracje i kartki wielkanocne 4
Zajęcia florystyczne
maj
4 Wykonanie upominków dla nauczycieli na zakończenie
roku 4
Zajęcia z wikliny papierowej / decoupage
czerwiec 4
Bibułkarstwo 4
150 Rozdział 3. Arteterapia i socjoterapia
Ewaluacja programu
Podczas WTZ oceniana jest aktywność wychowanek, ich samodzielność, po-mysłowość oraz przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Praca posz-czególnych podopiecznych podlega bieżącej ocenie wyrażanej w formie pochwał słownych, udzielanych podczas wykonywania danej pracy oraz po jej zakończeniu.
Ważne jest, aby to była ocena pozytywna, ponieważ ma ona na celu zachęcenie wy-chowanek do dalszego działania oraz stworzenie bezstresowej atmosfery. Istotne jest tutaj wskazanie dobrych stron dzieła i zastosowanych rozwiązań, np. oryginal-ność, ciekawa kolorystyka, piękna kompozycja. Każda uczestniczka ma możliwość wypowiedzenia się na temat wykonanej przez siebie pracy oraz przedyskutowania z terapeutą i resztą grupy wartości swojego dzieła. Taka forma oceny ma na celu przygotowanie wychowanek do samodzielnego i swobodnego wyrażania myśli.
W ramach oceniania osiągnięć przewiduje się udział wychowanek w wystawach i konkursach prac plastycznych, podczas których mogą one otrzymać dyplomy oraz nagrody rzeczowe.
Wychowanki prezentują swoje umiejętności w takich formach, jak: wystawy prac plastyczno-technicznych z okazji imprez okolicznościowych, świąt Bożego Narodzenia, świąt Wielkiejnocy, walentynek i innych; konkursy plastyczne zakła-dowe, gminne, powiatowe, ogólnopolskie; zajęcia pokazowe; szkolenia zewnętrzne prowadzone przez wychowanki z danych technik plastycznych (wiklina papiero-wa).Ewaluacji zajęć dokonuje się na podstawie:
• opinii uczestników zajęć (ankieta anonimowa);
• analizy osiągnięć uzyskanych na indywidualnych oraz grupowych zajęciach;
• dyskusji podsumowującej z biorącymi udział w programie wychowankami, polegającej na ustaleniu, co się udało, a czego nie udało się zrealizować pod-czas zajęć i jaka była tego przyczyna;
• dyskusji i wymiany spostrzeżeń z wychowawcami oraz dyrektorem na temat przebiegu zajęć terapeutycznych oraz ich wpływu na zainteresowania, umie-jętności plastyczne i zmianę zachowania wychowanek;
• analizy udziału wychowanek w konkursach;
• prezentacji prac i dokonań grupy;
• oceny frekwencji na zajęciach oraz analizy udziału wychowanek w zajęciach pokazowych dla pracowników i wychowanek ZPiSdN w Laskowcu oraz innych instytucji.
Efektem pracy wychowanek jest prezentacja zdobytych umiejętności i wiado-mości na wystawach i w konkursach plastycznych oraz systematyczne uczestnic- two w Akademii Kulturalnej w GCK w Mrozach.
151 Program terapii zajęciowej
Zakończenie
Terapia zajęciowa ma walory kształcące, wychowawcze i praktyczne. Doskona-li oko i rękę, wyrabia smak estetyczny, przyzwyczaja do wysiłku, uczy wytrwałości i znajduje zastosowanie w życiu. Program terapii spełnia oczekiwania wychowa-nek zainteresowanych tego typu zajęciami. Dopuszcza się elastyczność w doborze tematów i liczby godzin przeznaczonych na realizację zarówno poszczególnych działów, jak i tematów. Możliwa jest rezygnacja z niektórych tematów bez większej szkody dla koncepcji programu. Jednocześnie zakłada się możliwość wydłużenia realizacji tematów, jeśli oczekiwania terapeuty i wychowanek nie zostaną spełnio-ne w zaplanowanym czasie. Opisaspełnio-ne zajęcia spotykają się z dużym zainteresowa-niem podopiecznych. Rezultat zajęć w postaci gotowych wyrobów, przedmiotów użytkowych, ozdób itp. jest potwierdzeniem ich zaangażowania i wysiłku. Często przedmioty te są prezentowane na różnego rodzaju wystawach, są wystawiane na aukcjach, np. WOŚP, a także stanowią upominki dla odwiedzających nas gości lub członków rodzin. Jest to forma autoterapii dla niektórych podopiecznych, którzy budują w jej toku wiarę we własne możliwości.
Dużą zaletą programu jest to, że przeszkolone w określonych technikach pla-stycznych wychowanki zaczęły uczyć inne wychowanki, aż w końcu eksperymen-talnie przeprowadziły warsztaty wyjazdowe dla uczniów oraz kadry zaprzyjaźnio-nego z nami gimnazjum. Takie warsztaty wyjazdowe odbyły się później jeszcze kilkakrotnie w różnych szkołach. Wychowanki zawsze były ciepło przyjmowane i godnie reprezentowały placówkę w środowisku otwartym. Dokumentacja foto-graficzna z tych wydarzeń została zamieszczona na stronie internetowej placówki oraz w formie gazetek wystawiona na korytarzach placówki. Zdjęcia oraz wiado-mości na ten temat znalazły się na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedli-wości jako przykład dobrej praktyki. W ramach opisywanego programu uczest-niczymy także w zajęciach Akademii Kulturalnej w GCK w Mrozach w zajęciach florystycznych, podczas których nasze wychowanki mają szansę rozwijać swoje zainteresowania i talenty, mogą porozmawiać o swojej twórczości z wykwalifiko-waną i doświadczoną florystką. Ich prace są zamieszczane na stronie internetowej GCK w Mrozach. Są lubiane przez innych uczestników Akademii Kulturalnej.