Tomasz Kobierski, Piotr Błanek
ZP w Tarnowie
Wstęp
Program realizowany jest od 2008 roku (dwa razy w roku – w okresie ferii zimowych i wakacji). Celem nadrzędnym programu jest zdobywanie przez wycho-wanków Zakładu Poprawczego w Tarnowie umiejętności aktywnego spędzania wolnego czasu. Ważnym aspektem jest również nauka konkretnych umiejętności praktycznych, np. jazdy na nartach, pływania na desce windsurfingowej, żeglowa-nia. Kontakt z przyrodą w połączeniu z treningiem kompetencji społecznych i zdo-bywaniem nowych umiejętności ma być dla wychowanków wskazówką, jak można funkcjonować po opuszczeniu placówki. Program obozów wpisuje się w główny nurt i cel pracy zakładu. Najważniejszym kryterium decydującym o możliwości wyjazdu wychowanka na obóz jest jego nienaganne zachowanie w zakładzie co najmniej przez rok (szkolny) poprzedzający wyjazd. Uczestnictwo w obozie jest przede wszystkim nagrodą i szansą dla każdego z podopiecznych. W tym czasie mają większą swobodę funkcjonowania w porównaniu z warunkami zakładowy-mi. Odpoczywają, uczą się nowych umiejętności, są obdarowywani dużą dozą za-ufania. Zaufanie ma na celu sprawdzenie, czy wychowankowie objęci mniejszym nadzorem, w warunkach zbliżonych do wolności, są w stanie prawidłowo funk-cjonować. Poprzez kontakt z miejscową ludnością rozwijają swoje kompetencje społeczne. W tym czasie zmieniają się również postrzeganie i odbiór społeczny naszych podopiecznych, często błędne, bo oparte na stereotypowym postrzeganiu wychowanków zakładów poprawczych.
51 Program wychowawczy obozu rekreacyjno-sportowego
Cele programu
Realizacja programu służy następującym celom wychowawczym:
• nauka aktywnego spędzania czasu wolnego z zachowaniem ogólnie przyjętych zasad i reguł społecznych;
• zdobywanie umiejętności społecznych przydatnych w życiu (organizacja za-kwaterowania, przebywanie w pensjonatach i ośrodkach wypoczynkowych, kontakty z miejscową ludnością przy załatwianiu prozaicznych spraw itp.);
• zdobywanie nowych umiejętności związanych ze sportem i rekreacją (jazda na nartach, nauka bezpiecznego pływania, pływanie na desce surfingowej, nauka pływania kajakiem, deska snowboardowa);
• nauka przetrwania w lesie (survival), orientacji w terenie, zachowania w wo-dzie, umiejętnego korzystania z kompasu, latarki, mapy itp.;
• nauka wędkowania;
• posługiwanie się kijami nordic-walking;
• nauka obcowania z przyrodą – piesze wędrówki;
• bezpieczne korzystanie z kąpielisk oraz akwenów otwartych;
• wykonywanie fotografii, filmów z przebiegu zajęć na obozach, a także obróbka komputerowa tych materiałów po przyjeździe do zakładu;
• zachęcanie innych wychowanków nieuczestniczących w obozie do poprawy zachowania i korzystania z możliwości, jakie oferuje ZP w Tarnowie.
Fot. 1. Nauka żeglowania
52 Rozdział 1. Formy aktywnego spędzania czasu wolnego…
Fot. 2. Wyjazd na narty
Struktura programu
Obóz odbywa się w miejscowościach rekreacyjno-wypoczynkowych w Polsce i trwa 5 dni. Grupa wychowanków uczestniczących liczy od 5 do 8 osób i znaj-duje się pod opieką 2 pracowników pedagogicznych. O pobycie wychowanków poza zakładem informowani są rodzice lub opiekunowie prawni przed wyjazdem.
Każdy obóz ma opracowany szczegółowy program na poszczególne dni. Wycho-wankowie zapoznają się z opracowanym regulaminem obozu oraz deklarują jego przestrzeganie. Podczas pobytu wychowanków zaopatruje się w sprzęt rekreacyj-no-sportowy, taki jak: narty, buty narciarskie, deska snowboardowa, buty tury-styczne, torby podróżne, plecaki. W czasie trwania wypoczynku są za nie odpo-wiedzialni, uczą się szacunku do powierzonego im mienia. Wszelkie zachowania negatywne na obozie powodują brak możliwości uczestniczenia w obozie w na-stępnych latach.
Podczas pracy wychowawczej na obozach wykorzystywane są następujące me-tody:
• wpływ osobisty (metoda przykładu własnego, metoda doradzania wychowaw-czego);
53 Program wychowawczy obozu rekreacyjno-sportowego
• oddziaływanie sytuacyjne (metoda organizowania doświadczeń uczących wy-chowanka, metoda uświadamiania skutków zachowań, metoda organizowania sportu i rekreacji);
• wpływ elementów kultury (metoda aktywizująca pracę wychowanków).
Efekty realizacji programu
W całym okresie funkcjonowania programu dało się zauważyć osiąganie na-stępujących efektów:
• poprawa zachowania wychowanków, którzy uczestniczyli w obozie, oraz tych, którzy mają szansę wyjechać w przyszłości na obóz;
• poprawa wizerunku i odbioru społecznego osób przebywających w zakładzie poprawczym przez miejscową ludność;
• zdobycie przez wychowanków umiejętności praktycznych (jazda na nartach, pływanie kajakiem, pływanie stylem grzbietowym oraz dowolnym w jeziorze, pływanie na desce windsurfingowej, wspinaczka);
• przygotowanie wychowanków do usamodzielnienia;
• zapoznanie wychowanków z formami pożytecznego spędzania czasu wolnego;
• zdobycie przez podopiecznych wiedzy i umiejętności niezbędnych do bez-piecznego korzystania z kąpielisk;
• zainteresowanie wychowanków sportem i rekreacją;
• podejmowanie przez podopiecznych pracy w grupie w celu osiągnięcia suk-cesu.
„Poznaj swój kraj, poznaj najbliższą okolicę”
Krzysztof Kubiak
ZP w Trzemesznie
Wstęp
We współczesnym świecie coraz większą wagę przykłada się do poszukiwania i stosowania treściwych form i metod nauczania, które przy niewielkich nakładach środków i sił mogą przynosić maksymalne korzyści pedagogiczne. Jako formę wychowawczą można wykorzystać każdy rodzaj aktywności fizycznej młodzieży.
Jedną z nich jest turystyka, którą łączy się z krajoznawstwem. Uznaje się, że krajo-znawstwo i turystyka powinny stale towarzyszyć procesowi wychowania i kształ-cenia młodego pokolenia. Zasady krajoznawstwa zakładają poszukiwanie autenty-zmu, życzliwe kontaktowanie się z ludźmi, poszukiwanie głębokich kulturalnych i patriotycznych przeżyć, nieschematycznych form wypoczynku i kontaktu z przy-rodą. Turystyka pomaga w zdobywaniu i wzbogacaniu wiedzy oraz nabyciu wielu pozytywnych umiejętności. Ma wpływ na wychowanie patriotyczne młodzieży, pomaga przezwyciężyć brak wrażliwości na piękno przyrody i sztuki. Wzbudza potrzebę dbałości o sprawność fizyczną i psychiczną. Poprzez turystykę rozbudza się i kształtuje potrzeby kulturalne, wyrabia twórcze i aktywne postawy. Turystyka jest nie tylko pożytecznym hobby ludzi wędrujących z notesem, mapą i plecakiem po kraju. Należy bowiem upatrywać w niej działalności, która ułatwia wychowanie i nauczanie społeczeństwa. Turystyka kształtuje zmysły oraz uczy odpowiedniego obserwowania zjawisk i faktów, analizowania ich, znajdowania różnic i zależności, jak również ustalania ich przyczyn.
Wychowankowie biorący udział w projekcie poznają krótką historię swojego kraju, jego położenie geograficzne. Dowiadują się, jaki istnieje w Polsce ustrój po-lityczny. Poznają najważniejsze zabytki i folklor. Otrzymują także informacje na temat ważnych osób ze świata polityki, kultury, sztuki, które tworzą historię Pol-ski. Wychowankowie czerpią jednak przede wszystkim wiele informacji na temat regionu, w którym znajduje się zakład poprawczy, najbliższych miejscowości oraz Szlaku Piastowskiego. Ta turystyczna trasa jest najstarszą tego typu trasą w Polsce.
Leży na obszarze Wielkopolski, części Kujaw i Pałuk. Łączy najważniejsze obiekty
55
„Poznaj swój kraj, poznaj najbliższą okolicę”
i zabytki historii związanej z powstaniem państwa polskiego. Początkowo wiodła ona z Poznania przez Gniezno, Mogilno, Kruszwicę do Inowrocławia. To właśnie na obszarach wokół Gniezna Piastowie rozpoczęli budowę państwa.
W związku z tym, iż zakład poprawczy znajduje się w Trzemesznie – miejsco-wości leżącej na Szlaku Piastowskim, 18 km od Gniezna (pierwszej stolicy Polski) – wychowankowie zakładu zwiedzają miasto, zdobywają informacje o jego historii, poznają najważniejszych mieszkańców oraz zabytki. Kolejnym celem założonym w projekcie jest poznanie miejscowości, z których pochodzą wychowankowie. Po-zwala to na aktywizację podopiecznych, którzy zachęcani są przez prowadzącego zajęcia do wypowiadania się na temat miejsca swojego zamieszkania. Ponadto ma to na celu zbliżenie wychowanków przez poznanie siebie nawzajem i środowisk, z których się wywodzą.
Oprócz wycieczek do wymienionych miejsc organizuje się wyjazdy rowerowe na terenie gminy Trzemeszno. Wychowankowie w ramach projektu zamieszczają zdjęcia z wycieczek na gazetce ściennej. Ponadto wybrane zdjęcia pojawiają się na stronie internetowej zakładu poprawczego. Jedną z części projektu jest zapisanie grupy wychowanków do Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i współpraca z tą organizacją na różnych płaszczyznach. Ponadto projekt zakłada współpracę z gospodarstwem agroturystycznym w Gaju. Co roku wychowankowie Zakładu Poprawczego w Trzemesznie przygotowują gospodarstwo do otwarcia se-zonu letniego, pomagając w ten sposób społeczności lokalnej.
Program kierowany jest do wychowanków Zakładu Poprawczego w Trzemesz-nie. To placówka o wzmożonym nadzorze wychowawczym. W zakładzie naukę i zajęcia prowadzi się przede wszystkim na terenie placówki. W uzasadnionych przypadkach, gdy wychowanek wykazuje poprawę zachowania, organizowane mogą być zajęcia poza zakładem. Odbywają się one jednak wyłącznie pod stałym i bezpośrednio sprawowanym nadzorem pracowników zakładu.
Wychowankowie biorący udział w projekcie dobierani są po uprzednich badaniach psychologicznych. W programie uczestniczą czteroosobowe grupy wychowanków.
Cele programu
Turystyka pozwala osiągać cele wychowawcze, takie jak wzajemne zrozumie-nie, pomoc i współpraca koleżeńska, bez zastosowania dyscypliny i przymusu.
Kształtuje w młodych ludziach silną wolę, umiejętność przetrwania trudów i nie-wygód. W naturalny sposób wzrasta w nich poczucie odpowiedzialności. To właś-nie turystyka ma za zadaTo właś-nie wyrabiać: silną wolę, samodzielność, zaradność, wy-trwałość, przedsiębiorczość, sprawiedliwość, grupową solidarność, umiejętność pokonywania przeciwieństw i trudności, gospodarność, (samo)dyscyplinę, samo-kontrolę, godność osobistą, sumienność, otwartość, optymizm, odwagę, gotowość do poświęceń, życzliwy stosunek do innych, tolerancję dla cudzych upodobań
56 Rozdział 1. Formy aktywnego spędzania czasu wolnego…
i przyzwyczajeń, punktualność, uprzejmość, umiejętność wyrzeczeń, uznawanie woli większości oraz umiejętność współżycia w zespole. Podstawowym celem tu-rystyki jest kształtowanie osobowości.
W aspekcie resocjalizacji aktywność krajoznawczo–turystyczna opiera się na:
rozwijaniu poczucia wiary w siebie, zwróceniu uwagi młodego człowieka na kon-kretne wartości, kształtowaniu odpowiedniego stosunku do siebie, pracy, nauki i rówieśników, wzbudzeniu motywacji do pokonywania trudności oraz ukazaniu dobrych stron życia w społeczeństwie. Aspekty te oparte są na normach, które obowiązują w resocjalizacji.
Na wycieczce realizowane jest wychowanie moralne, fizyczne, umysłowe i este-tyczne za pomocą nauki, techniki i sztuki. Wycieczki zaspokajają różnorodne po-trzeby młodych ludzi. Kształtują stosunek do świata wartości, do społeczeństwa, do drugiego człowieka, do świata kultury i przyrody, a także do samego siebie.
Zdobywanie wiedzy w trakcie wycieczek daje okazję do rozwoju różnorodnych zainteresowań, przygotowuje do racjonalnego i kulturalnego spędzania wolnego czasu – uznaje się, że wiąże naukę z realnym życiem. Istotną zaletą tego rodzaju zajęć jest wpajanie młodemu człowiekowi szacunku do dziedzictwa kultury naro-dowej, a także kultur innych narodów.
Na szczególną uwagę zasługuje aspekt sprawnościowy i rekreacyjny wycieczek.
Ruch na świeżym powietrzu wpływa dodatnio na rozwój organizmu ludzkiego.
Wycieczki zapobiegają hipokinezji − chorobie wynikającej z niedostatku ruchu, na którą coraz częściej zapada młodzież, zwłaszcza ta spędzająca wiele godzin dzien-nie przy komputerach. Ważnym zadadzien-niem, jakie spełnia turystyka, jest uświa-domienie młodym ludziom, że wspólnoty, takie jak rodzina, środowisko lokalne i ojczyzna, stanowią wielką wartość w życiu człowieka i że każdy ma wobec tych wspólnot określone obowiązki.
Struktura programu
W realizacji programu wykorzystywane są następujące formy przekazu i środki:
• mapa administracyjna Polski;
• godło Polski;
• hymn Polski;
• plan miasta i gminy Trzemeszno;
• herb Trzemeszna oraz herby miejscowości, z których pochodzą wychowanko-wie wybrani do projektu;
• prezentacja multimedialna przedstawiająca Trzemeszno, Szlak Piastowski, miasta, z których pochodzą wychowankowie biorący udział w projekcie;
• podania i opowiadania;
• literatura fachowa: geograficzna, krajoznawcza, historyczna, mapy, przewod-niki, albumy, źródła internetowe;
57
„Poznaj swój kraj, poznaj najbliższą okolicę”
• komputer;
• odtwarzacz DVD, aparat fotograficzny, telewizor, projektor multimedialny.
Zajęcia w ramach projektu mają wpływ na poszerzenie wiadomości z następu-jących dziedzin:
• historia:
− poszukiwanie informacji na temat architektury miejskiej;
− pogłębianie wiedzy z historii Polski;
− kształtowanie tożsamości państwowej i regionalnej.
• przyroda:
− poszukiwanie informacji na temat spotkanych podczas wycieczek obiek-tów i zjawisk przyrodniczych.
• informatyka:
− sposoby zgrywania zdjęć z wycieczki do komputera;
− znajdywanie potrzebnych informacji dotyczących omawianej miejscowo-ści na stronach internetowych;
− przygotowanie zdjęć do publikacji;
− przygotowanie prezentacji multimedialnej podsumowującej zrealizowane wycieczki.
• plastyka:
− estetyczne przygotowanie miejsca na gazetkę z wykorzystaniem różnora-kich materiałów plastycznych;
− dobór odpowiednich kolorów i wzorów dla elementów dekoracyjnych.
W ramach przygotowań do wycieczek przekazuje się wychowankom kompen-dium wiedzy z zakresu edukacji patriotycznej. Czyni się to podczas zajęć lekcyj-nych. Na takich zajęciach zachęca się także wychowanków do wyrażania swojej opinii i opowiadania o swoich doświadczeniach związanych z tematyką lekcji:
• krótkie przypomnienie historii Polski, godła, hymnu, położenia geograficzne-go; poznanie legend o powstaniu państwa, położenia większych miast, miej-scowości ważnych historycznie;
• przedstawienie historii Trzemeszna, jego herbu, ważnych osobistości, istot-nych dla historii tego miasta budynków; „Spacer po Trzemesznie” – prezenta-cja multimedialna; zapoznanie wychowanków ze Szlakiem Piastowskim;
• „Wycieczka Szlakiem Piastów” – Biskupin: historia, osadnictwo, rekonstrukcja.
W ramach projektu odbywają się m.in. wycieczki do:
• Gniezna – zwiedzanie katedry, rynku, kościoła św. Trójcy, Muzeum Początków Państwa Polskiego lub Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej (październik, 5 godzin);
• Mogilna – zwiedzanie klasztoru i kościoła pobenedyktyńskiego, wirydarza, późnogotyckiego kościoła farnego pw. św. Jakuba, ratusza neogotyckiego, dworca kolejowego z XIX wieku, kamienic z XIX wieku, cmentarza na brzegu jeziora, parku miejskiego, hali widowiskowo-sportowej. W drodze powrotnej do zakładu – wieży widokowej w Dusznie (listopad, 5 godzin);
58 Rozdział 1. Formy aktywnego spędzania czasu wolnego…
• Inowrocławia – zwiedzanie: tężni solankowej, parku solankowego, kościoła pw. Najświętszej Marii Panny, ze szczególnym zwróceniem uwagi na rzeźbę zwaną uśmiechniętą Madonną z XIV wieku oraz na znajdujące się na zewnętrz-nych ścianach maski; spacer ulicami Królowej Jadwigi i Solankową – oglądanie zabytkowych domów (styczeń, 5 godzin).
W ramach programu organizowane są także całodniowe wycieczki 12-godzin-ne, np. do Poznania, gdzie zaplanowany jest spacer nad Jeziorem Maltańskim;
zwiedzanie Starego Rynku; w zależności od możliwości czasowych: makieta daw-nego Poznania, Galeria Miejska Arsenał, Muzeum Bambrów Poznańskich, Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego, Muzeum Instrumentów Muzycznych, Muzeum Powstania Poznańskiego, Centrum Wycieczkowe Lech.