NORMANÓW
Zaprawdę, w nawróceniu na wiarę świętą ludów słowiańskich jak i innych plemion od samego początku poważną przeszkodę stanowiła owa burza wojen, która srożyła się prawie na całym świecie97 w następstwie awanturniczych wypraw Normanów. Zresztą wojsko normańskie składało się ze zbieraniny najdzielniejszych Duńczyków. Szwedów i Norwegów. Oni to, znajdując się właśnie pod jedną władzą, podporządkowali sobie trybutarnie najpierw Słowian, którzy posiadali swe siedziby w ich zasięgu, potem dawali się we znaki innym sąsiednim państwom, zarówno na lądzie, jak i na morzu.
Do ich powodzenia w niemałym stopniu przyczynił się ów podział cesarstwa rzymskiego, które — jak wyżej powiedzia-
96 Legenda o dziewiątowiecznej chrystianizacji Rugii i o przekształceniu się czci św. Wita w pogański kult Świętowita powstała dopiero w XII w. i była wyrazem aspiracji politycznych klasztoru nowokorbejskiego. Por. J. O s i ę g ł o w s k i, Początki słowiańskiej Rugii (por. przyp. 43), s. 254 nn. Ostatnie zdanie Helmolda dowodzi, że słowa te pisał przed 1168 r., to jest przed zdobyciem Arkony przez Duńczyków (por. c. 108).
97 Por. Wergiliusz, Eneida, X 569: Sic toto Aeneas desaevit in aequore victor, oraz Georgiki I 511: saevit toto Mars impius orbe.
no98 — uległo najpierw wyczerpaniu przez wojny wewnętrzne po czasach Starszego Ludwika, a potem podzieliło się na cztery części i było rządzone przez tyluż drobnych królów. 99- Wiadomo mianowicie, że w owym czasie Normanowie wpadając przez Loarę spalili Tours, przez Sekwanę obiegli Paryż; wiadomo też, że król Karol100 wiedziony strachem nadał im na siedzibę ziemię, która znalazłszy się w posiadaniu Normanów przyjęła nazwę Normandii101. Następnie Lotaryngia została przez nich spustoszona 102, a Fryzja podbita. Nasz zaś Ludwik, mianowicie król Germanii, tak powściągnął Normanów, zarówno traktatami, jak i wojnami, że chociaż całą Francję spustoszyli, jego państwu zupełnie nie dali się we znaki.
Po jego śmierci
rządziła dzika, nieokiełznana barbaria.
Albowiem Czesi, Serbowie, Susłowie 103 i inni Słowianie, których on sobie trybutarnie podporządkował, 104-strząsnęli wtedy jarzmo niewoli -104. Wówczas to również Saksonia została spustoszona przez Duńczyków, czyli Normanów, a książę Brun został zabity wraz z dwunastoma hrabiami, zaś biskupom Teodorykowi i Markwardowi obcięto członki105. Na-
98 C. 4.
99 Adam I 28 (30), 38 (40).
100 Karol Łysy, król zachodniofrankijski 843 - 877.
101 „która ... Normandii" — dodatek Helmolda. 102 850.
103 Plemię serbskie w pobliżu ujścia Sali do Łaby.
104 Dodatek Helmolda.
105 Zarówno do powstania Słowian, jak i najazdu Normanów (pozostających pomiędzy sobą być może w związku przyczynowym) doszło w 880 r. Brun — książę Saksonii 866 - 880.
stępnie Fryzja została spustoszona, a miasto Utrecht wycięte w pień. W tym to czasie piraci spalili Kolonię i Trewir, z pałacu akwizgrańskiego urządzili sobie stajnię dla koni. Z obawy przed barbarzyńcami Moguncja zaczęła opasywać się murami -99. Młodziutki Karol, syn Ludwika
106, powracając w owym czasie z Rzymu z wielkim wojskiem, osaczył Normanów nad rzeką Mozą 107. Zacieśniając pierścień oblężenia coraz bardziej, wreszcie piętnastego dnia skłonił ich do poddania się. Dostawszy w swe ręce tyranów duńskich nie wywarł na nich surowej zemsty, jak to wypadało zrobić wobec nieprzyjaciół Boga, lecz na długotrwałą klęskę i ciężką zgubę Kościoła oszczędził bezbożnych przyjąwszy od nich przysięgę i zawarłszy z nimi przymierze. Pozwolił też hojnie obdarowanym przez siebie odejść. Atoli oni, kpiąc z niedołęstwa króla młodzieniaszka, skoro tylko wydostali się na zgubną wolność, znowu skupieni w jedną armię za-dali takie klęski, że okrucieństwo ich przeszło wszelkie granice. 108- Cóż więcej [o tych wydarzeniach mówić]?
Powalono miasta z ich mieszkańcami i biskupów wraz z całą owczarnią równocześnie pogrzebano, podpalono wspaniałe świątynie wraz z tłumem wiernych-108. Z tego to powodu na sejmie postawiono
Teodoryk bp Minden 853 - 880. Markward bp Hildesheimu 866 - 880. Bitwa ta odbiła się szerokim echem w późniejszej literaturze niemieckiej, por. J. Strzelczyk, Męczennicy ebstorfscy — dzieje kształtowania się jednej legendy zachodniosłowiańskiej, Sl. Occ.
28/29 (1971), s. 225 - 261.
106 Karol III Gruby, król niemiecki 876 - 888.
107 Moza (Mass), dopływ Renu. Do opisanych tu wydarzeń doszło w 882 r.
108 prawie dosłownie z Adama I 38 (40).
Karola w stan oskarżenia i dla głupoty jego 109- złożono z tronu, przy czym za następcę przybrał Arnulfa, swego bratanka -109. Ten zebrawszy wojsko wkroczył w dzierżawy 110- Duńczyków i w wielu ciężkich wojnach prawie doszczętnie ich zniweczył. Wojną przy tym kierowały niebiosa; zaprawdę bowiem, na sto tysięcy pogan poległych w bitwie znaleziono zwłoki zaledwie jednego chrześcijanina. W ten sposób usunięto dokuczliwą plagę Normanów, a Pan pomścił się za krew sług swoich lejącą się już od lat siedemdziesięciu -110. To wszystko111 działo się w czasach arcybiskupa Adelgara112, który był następcą św. Rimberta i trzecim pasterzem po św.
Anskarze.
113- Po śmierci Adelgara wstąpił na stolec biskupi Hoger114, po nim zaś Reinward115. Na tronie zaś królewskim po Arnulfie zasiadł Ludwik Dziecię 116. Na tym Ludwiku kończy się ród Wielkiego Karola. Ów, w krótkim czasie usunięty z tronu, miał za swego następcę księcia Franków Konrada -113117.
109 Adam I 40 (42). Arnulf król niemiecki 887 - 899.
110 Adam II 47 (49). Zwycięstwo Arnulfa koło Löwen nad Dyle w 891 r.
111 W rkpsie kopenhaskim dopisek z XV w.: Arnulfus imperator longa infirmitate tabefactus nulla medicine [arte] potuit iuvari, quoniam [raczej: quin] a pediculis consumeretur (wiadomość z trzynastowiecznej kroniki Marcina z Opawy).
112 Lub Adalgara (arcybp hamburski 889 /H a u c k, KG II 817:
888/ — 909).
113 Skrót relacji Adama I 50 /52/ (koniec) — 53 /55/ (pocz.).
114 Arcybp hamburski 909 - 916 (Haue k, KG II 817: 911 -917).
115 Lub Reginward, arcybp hamburski, zm. 1 X 918 po niecałym roku rządów (H a u c k, KG III 1005).
116 Król niemiecki 900-911.
117 Konrad I, książę Frankonii, 911 - 918 król niemiecki.
8. NAJAZD WĘGRÓW
A za rządów Konrada dokonali Węgrzy dokuczliwego najazdu 118. Spustoszyli oni nie tylko naszą Saksonię i inne prowincje z tej strony Renu, lecz nawet za Renem leżące kraje, Lotaryngię i Francję 119. Wtedy to barbarzyńcy palili kościoły, łamali krzyże i szydzili z nich, kapłanów męczyli przed ołtarzami, a kler pomieszany z ludem albo zabijali, albo uprowadzali w niewolę. Siady tej wściekłości przetrwały aż do naszych czasów. Również Duńczycy korzystając z pomocy Słowian pustoszą najpierw Nordalbingów 120, następnie Sasów załabskich 121, napawają też Saksonię wielkim przerażeniem. U Duńczyków w tym czasie królował Worm 122, jakaś okrutna, że się tak wyrażę, glista, człowiek wyjątkowo wrogo usposobiony do chrześcijan. On to usiłował wytępić chrześcijaństwo zaprowadzone w Danii, kapłanów wypędził ze swych granic, wielu zaś z nich pozbawił w okrutny sposób życia. Atoli król Henryk, syn Konrada 123, już
118 Z wyjątkiem pierwszego zdania cały ten rozdział został niemal dosłownie przepisany z dzieła Adama I 53 (55), 55 (57) - 62 (64), II 1. 119 Najazd 912-915.
120 W rkpsie kopenhaskim dopisek z XV w.: Hic patet tercio idem (zob. przyp. 59).
121 „Załabskich" z punktu widzenia Helmolda, to jest mieszkających na południe od dolnej Łaby. Dla Adama z Bremy
„załabskimi" Sasami byli Nordalbingowie,
122 Gorm II Stary 899 - 936 (?) — jednoczyciel Danii i założyciel najstarszej dynastii królewskiej. Gra słów. niem. Wurm — robak.
123 Henryk I z saskiej dynastii Ludolfingów, 919-936 król niemiecki. Zob. G. L a b u d a, Henryk I, SSS II 201. „Syn Konrada"
to błędny dodatek Helmolda. Henryk I był synem księcia saskiego Ottona (zm. 912).
od dzieciństwa pełen bojaźni Bożej i całą wiarę po-kładający w Jego miłosierdziu, odniósł nad Węgrami świetne zwycięstwa 124, zaś Czechów i Serbów, ujarz-mionych już przez innych królów, jak i resztę ludów słowiańskich, rozgromił w jednej bitwie tak strasznie, że reszta ich — a pozostało ich zaledwie niewielu — obiecała z własnej woli królowi trybut, a Bogu przyjęcie chrztu 125. Następnie z wojskiem wkroczył do Danii i przeraził króla Worma pierwszym atakiem do tego stopnia, że ten obiecał wykonać otrzymane rozkazy i pokornie błagał o pokój. W ten sposób zwycięski król Henryk ustalił granice królestwa w miejscowości Szlezwik, która teraz nazywa się Haithabu; tam też ustanowił margrabiego i polecił założyć kolonię saską 126.
Wtedy to świątobliwy arcybiskup Unni, który wstąpił na katedrę po Reinwardzie, widząc, że dzięki miłosierdziu Boskiemu i męstwu króla Henryka złamano całkowicie upór Duńczyków i Słowian, a tym
124 Najważniejsze 15 III 933.
125 Bitwa pod Łączynem 4 IX 929. Wbrew opinii Adama i Helmolda w bitwie tej nie brali udziału Czesi ani Serbowie.
Dokładny opis bitwy u Widukinda (Rerum gestarum Saxonicarum libri III), I 36. Niekompletny przekład tej relacji: G. L a b u d a, Słowiańszczyzna pierwotna. Wybór tekstów, Warszawa 1954, s. 284 - 287. Serbów, a dokładnie jedno z ich plemion — Głomaczów, pokonał Henryk I już w 928 r. W tymże roku zajął podstępem główny gród Stodoran Brenne. Po zwycięstwie pod Łączynem Henryk I ruszył na Czechów i zmusił ich do płacenia trybutu. Por. G.
L a b u d a, Fragmenty, I 251 nn.; Die Slawen in Deutschland, Berlin 1970, s. 272 nn.
126 Wyprawy przeciw Danii odbył Henryk I w latach 931 i 934.
samym drzwi wiary otworzyły się dla pogan na oścież 127, postanowił osobiście przemierzyć cały obszar swej diecezji. Tak więc w towarzystwie wielu zakonników przybył do Duńczyków, gdzie wówczas panował okrutny Worm. Jego co prawda nie zdołał ugiąć wskutek wrodzonej mu dzikości, lecz nawrócił jego syna Haralda128 i uczynił takim wyznawcą Chrystusa, że ten — choć jeszcze sam sakramentu chrztu nie przyjął — obiecał wyznawać publicznie chrześcijaństwo, które ojciec jego miał w największej nienawiści. Ustanowiwszy więc kapłanów w poszczególnych kościołach Danii, święty Boży miał polecić Haraldowi mnogą rzeszę wiernych.
Korzystając też z jego pomocy i w towarzystwie jego ludzi dotarł do wnętrza wszystkich wysp duńskich, głosząc słowo Boże i umacniając w wierze tych wiernych, których tam znalazł w niewoli. Następnie idąc w ślad wielkiego kaznodziei, Anskara, podróżując po Morzu Bałtyckim nie bez mozołu dotarł do Birki, 129- głównego miasta Szwecji
-129, dokąd to od śmierci świętego Anskara nikt z nauczycieli nie ośmielił się przybyć przez lat siedemdziesiąt, z jednym wyjątkiem, jak czytamy, Rimberta.
Birka zaś jest bardzo sławnym miastem Gotów 130, położonym w środku Szwecji; oblewa ją jedna zatoka Morza Bałtyckiego tworząc pożądany port, dokąd zwykle przybywają uroczyście wszystkie okręty Duń-
127 Por. Dzieje Apost. 14, 27.
128 Późniejszy król Harald Sinozęby ok. 936 (945) — przed 988 (986?). Zob. G. L a b u d a, Harald Gormsson, SSS II 195 -196.
129 Dodatek Helmolda.
130 Czyli Szwedów.
czyków, Norwegów, Słowian i Sembów 131, jak również innych ludów Scytii w celu załatwienia rozmaitych spraw handlowych. W tym więc porcie wylądował wyznawca Boży; wystąpił on z wezwaniem do ludów z mocy niezwykłego dla nich posłannictwa. Chociaż Szwedzi i Goci z powodu rozmaitych niebezpieczeństw, które niosły z sobą owe czasy, i z powodu okrutnej surowości królów zupełnie zapomnieli o religii chrześcijańskiej, wszakże za łaską i przyczyną Bożą zostali ponownie przywołani do wiary świętej przez świętego ojca Unna. Wypełniwszy więc zadanie swego posłannictwa, gdy już ewangelista Boży gotował się do powrotu, zmożony chorobą złożył brzemię strudzonego ciała pod Birką. Umarł zaś roku Pańskiego Wcielenia 936 osiągnąwszy dobre miejsce w wyścigu życiowym. Na stolec arcybiskupi wstąpił po nim czcigodny Adeldag 132.