W przededniu pielgrzymki

Po utworzeniu województwa nowosądeckiego sprawy wyznaniowe odgry-wały ważne miejsce w polityce tutejszych władz, choć trzeba przyznać, że wypowiedzi Kosteckiego z pierwszych miesięcy 1979 r. na ten temat nie były spójne. Na spotkaniu z kadrą kierowniczą Urzędu Wojewódzkiego w styczniu tr. twierdził, że polityka wyznaniowa stanowiła jedną z trud-niejszych dziedzin aktywności władz (wskazywał przede wszystkim na trudności w zakresie budownictwa sakralnego i duszpasterstwa wakacyj-nego prowadzowakacyj-nego w ramach oaz13). Słabością było nieskoordynowanie działań ze strony wydziałów UW, które podejmowały decyzje „sprzeczne z interesem państwa i partii”14.

Kilka tygodni później, omawiając sytuację społeczno-ekonomiczną oraz zadania na rok 1979 na naradzie z pracownikami politycznymi KW, Kostecki odniósł się także do zapowiedzianej na czerwiec pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Ogólnikowo scharakteryzował stosunki państwo – Ko-ściół w PRL na szczeblu krajowym i wojewódzkim. Twierdził, że sytuacja w tym zakresie była w zasadzie dobra, wskazał jednak na kilka przykładów – w ocenie tutejszych władz – szkodliwych działań Kościoła. Określił tak-że najważniejsze zadania w zakresie polityki wyznaniowej, stojące przed aparatem władzy w województwie, także na szczeblu podstawowym (w mia-stach i gminach). Należały do nich:

– działania zmierzające do lojalizacji duchowieństwa poprzez organizowanie spo-tkań z osobami duchownymi, utrzymywanie kontaktów przez wykorzystywanie spraw wnoszonych do urzędów przez osoby duchowne, angażowanie do dzia-łań społecznych na rzecz środowiska i zwalczania ujemnych zjawisk społecznych, – podjęcie działań zmierzających do ograniczenia naboru do seminariów

du-13Na terenie województwa prężnie działało duszpasterstwo wakacyjne organizowane przez obie jednostki ko-ścielne (diecezję tarnowską i archidiecezję krakowską), ale największe zagrożenie dla komunistów w kontek-ście laickiego czy wręcz ateistycznego wychowania młodzieży stanowiła tu aktywność ks. Franciszka Blach-nickiego, prowadzona w ramach Ruchu „Światło-Życie”. Zob. R. Derewenda, Dzieło wiary. Historia Ruchu Światło-Życie 1950-1985, Kraków 2010; M. Nowosadko, Podhalańskie oazy: przestrzeń wolności, „Biuletyn IPN” 2010, nr 1–2, s. 80–86.

14ANNS 31/205/3517, Kancelaria I Sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu. Wystąpienia i notatki I sekretarza 1979, [Uwagi] do końcowego wystąpienia na spotkaniu Sekr[etarza] KW PZPR z kadrą kierowniczą Urzędu

chownych, szczególnie zaś podjęcie pracy ze szkołami średnimi, POP tam dzia-łającymi [jak podkreślał Kostecki, władzom chodziło o ustalenie, „kto zamie-rza iść do WSD, kto sprzyja kandydatom, oraz o ustalenie przyczyn podejmo-wania takich decyzji” – M.K.],

– kontynuowanie działań zmierzających do ograniczenia nielegalnych obozów prowadzonych przez Kościół, tzw. oaz […],

– czuwanie nad wszystkimi sprawami związanymi z budownictwem kościelnym i sakralnym, szczególnie zaś zwracanie uwagi na rozpoczynanie wszelkich prac remontowo-budowlanych przez osoby duchowne, wydawanie zezwoleń budo-walnych dla osób duchownych [dodał, że] szybka i wczesna informacja o ta-kich zjawiskach pozwala nam rozwiązać je metodami politycznymi,

– rozeznanie w jaki sposób Kościół pracuje z dziećmi i młodzieżą oraz podej-mowanie przeciwdziałań […],

– [zwrócenie uwagi na] niepokojące zjawisko wykorzystywania przez kler ludzi na stanowiskach oraz w urzędach i instytucjach do realizacji własnych celów.

W wystąpieniu Kosteckiego nie zabrakło także odniesień do plano-wanej pielgrzymki do Polski Jana Pawła II. Choć wówczas nie zapadła jeszcze decyzja, jakie miejsce w województwie odwiedzi papież, Kostec-ki zwrócił uwagę, że aktyw partyjny w podejmowanych działaniach po-winien realizować następujące cele:

– przeciwdziałanie objawom fanatyzmu religijnego,

– zmniejszenie ilości osób biorących udział w imprezach kościelnych, nie powin-no tam być członków Partii,

– zwrócenie uwagi aby w tych dniach nie zostały wykorzystane środki lokomo-cji zakładów pracy itp. […]

– zapewnienie w czasie pobytu w kraju Papieża wysokiej dyscypliny społecznej oraz dyscypliny pracy. Będzie nacisk na udzielenie w tym okresie urlopów. Trze-ba tak działać, aby zapewnić pełną realizację zadań i rytmikę produkcji. Podob-na będzie sytuacja w szkołach, gdzie może wystąpić duża absencja15.

Program przeciwdziałania negatywnym skutkom pielgrzymki Jana Paw-ła II do Polski dla panowania komunistów w Polsce został opracowany w KC PZPR. Terenowe ogniwa partii, szczególnie tam, gdzie głowa Kościoła ka-tolickiego miała się pojawić podczas uroczystości religijnych, otrzymały

15ANNS 31/205/3516, Tezy do wystąpienia I sekretarza KW PZPR na naradzie pracowników politycznych, [III (?) 1979 r.], b.p.

wytyczne ścisłego realizowania założeń centrali, dostosowanych do lokal-nych warunków16. Aby zapewnić kompleksową koordynację działań wszyst-kich zaangażowanych w zabezpieczenie wizyty papieża w Nowym Targu, po-wołany został Wojewódzki Sztab Polityczny, którym kierował Kostecki17.

Wśród wielu sloganów, jakie pojawiały się w organizowanej z dużym natężeniem kampanii propagandowej władz, znalazło się hasło „jedno-ści moralno-politycznej narodu”. Miało ono stanowić główne motto w pro-cesie kształtowania świadomości społecznej Polaków jako antidotum na zagrożenia związane z pierwszą pielgrzymką Jana Pawła II do Polski.

Gdy lokalne władze były już pewne, że papież odwiedzi województwo nowosądeckie, a ściślej Podhale (do rozstrzygnięcia pozostawał wybór miejsca, bo w grę wchodził Ludźmierz bądź Nowy Targ), w pracy propa-gandowej i politycznej zamierzały wykorzystać program wielu stałych i rocznicowych wydarzeń, zaplanowanych na 1979 r. Były wśród nich: 1 maja, 9 maja, Dzień Matki, Międzynarodowy Dzień Dziecka, Święto Lu-dowe, 22 lipca – XXXV rocznica ustanowienia Polski Ludowej, XL rocz-nica agresji niemieckiej na Polskę oraz przypadająca w październiku XXXV rocznica utworzenia MO i aparatu bezpieczeństwa. Wokół tych imprez lo-kalne władze komunistyczne, także pod szyldem Frontu Jedności Narodu, miały budować wizję Polski dostatniej i zjednoczonej w budowie socjali-zmu. Istotnym elementem wykorzystywanym w każdym mieście i gminie miała być propaganda wizualna (transparenty, plakaty, napisy)18.

Gdy ostatecznie zapadła decyzja o tym, że papież przybędzie do No-wego Targu 8 czerwca, gdzie na lotnisku o godz. 10.30 odprawi nabo-żeństwo, PZPR rozpoczęła intensywną pracę polityczno-propagandową, której ważnym ogniwem były terenowe instancje partyjne (miejskie, miejsko-gminne, gminne, zakładowe). To one bezpośrednio na spotka-niach z aktywem partyjnym, mieszkańcami miast, miasteczek i wsi oraz

16Pismo Wydziału Organizacyjnego KC PZPR skierowane do wszystkich I sekretarzy komitetów wojewódzkich PZPR z 15 V 1979 r., [w:] Wizyta Jana Pawła II w Polsce…, s. 189–191; Załącznik do informacji o działaniach ideowo-wy-chowawczych z 15 V 1979 r. rozesłanej do komitetów wojewódzkich PZPR, [w:] Wizyta Jana Pawła II w Polsce…, s. 215–219; Materiały Wydziału Pracy Ideowo-Wychowawczej KC PZPR rozesłany zapewne do komitetów woje-wódzkich PZPR, [w:] Wizyta Jana Pawła II w Polsce…, s. 220–225.

17W. Skalski, Pierwsza pielgrzymka Ojca Świętego…, s. 47.

18ANNS31/205/3517, Wystąpienie I sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu na naradzie aktywu partyjnego, Nowy Sącz, [28 (?) IV 1979 r.], b.p.; IPN Kr 038/3/DVD, Operacja „Lato-79”, t. 11, Informacja z narady aktywu wo-jewódzkiego w Nowym Sączu pod przewodnictwem I sekretarza KW PZPR Henryka Kosteckiego w dniu 14 V 1979 r., Nowy Sącz, 14 V 1979 r., k. 39–40.

załogami zakładów pracy miały podejmować wypracowane przez par-tyjnych ideologów tematy wpisujące się w politykę propagandową PZPR. W przygotowanych wytycznych przekonywano, że pierwszoplanową sprawą było „zapewnienie ładu, porządku, bezpieczeństwa i właściwej dyscypliny społecznej”. Zwracano uwagę na konieczność zapewnienia ryt-micznej pracy zakładów, urzędów, instytucji, jednostek gastronomii i handlu oraz szkół. Ważnym elementem działań w zakresie porządku miało być „zabezpieczenie opustoszałych wsi oraz osiedli”, szczególnie w rejonie Nowego Targu, skąd spodziewano się największej frekwencji na mszy. Naczelnicy miast i gmin wraz sekretarzami właściwych instan-cji partyjnych (pełniącymi jednocześnie funkcje przewodniczących rad narodowych) otrzymali zalecenia, aby odbyć rozmowy z duchownymi, ale „tylko tam, gdzie istnieje do tego dobra atmosfera”. W ich trakcie należało podjąć sprawy rozwoju społeczno-gospodarczego, „osiągnięć i dorobku Polski w okresie 35-lecia istnienia”, a w kontekście pielgrzymki Jana Pawła II wskazywać, że „ma ona się przyczynić do dalszego umoc-nienia jedności moralno-politycznej narodu polskiego”19.

Efekty pracy terenowych instancji PZPR (miejskich, miejsko-gminnych i gminnych) zostały opisane w sprawozdaniach z sytuacji na podległym te-renie w okresie pielgrzymki Jana Pawła II do Polski, w których szczególnie uwzględniono okres przygotowań i trwania uroczystości w Nowym Targu. W dokumentach przesłanych do KW PZPR odpowiadano na takie kwestie

jak: atmosfera społeczna; sposób pracy ideowej z aktywem partyjnym; pod-jęte przez instancje partyjne działania wobec społeczeństwa w zakresie pra-cy ideowej i propagandowej przed wizytą papieża; zainteresowanie piel-grzymką wśród mieszkańców; nastroje wśród członków partii; przebieg rozmów z proboszczami; postawa duchowieństwa; skala zaangażowania mieszkańców w przygotowania do pielgrzymki; liczba uczestników uroczy-stości w Nowym Targu, Krakowie i Częstochowie; opinie pielgrzymów o or-ganizacji uroczystości w Nowym Targu; organizacja powrotu z mszy w No-wym Targu; sytuacja w szkołach, urzędach, instytucjach i zakładach pracy; wystąpienie zjawisk negatywnych; aktywność środowisk opozycyjnych; plany pracy ideowo-wychowawczej i politycznej instancji partyjnej z grupami

19IPN Kr 038/3/DVD, t. 11, SO Lato-79, Materiały pomocnicze do referowania na spotkaniach rejonowych spraw związanych z przyjazdem do Polski Papieża, b.d., k. 16–23.

społecznymi po zakończeniu pielgrzymki; zabezpieczenie miasta/gminy w dniu uroczystości w Nowym Targu20.

Analiza tych sprawozdań pozwala wskazać kilka istotnych elementów, dających obraz sytuacji panującej w województwie, szczególnie w kontek-ście pobytu papieża w Nowym Targu. Poniżej zostaną omówione niektó-re z nich.