Zakończenie

Kolejne miesiące 1979 r. uwypukliły zjawiska zachodzące w polityce wy-znaniowej, które władze w Nowym Sączu wiązały z pontyfikatem Jana Pawła II i jego pielgrzymką do Polski.

Pierwsze z nich stanowiły powołania kapłańskie. Już w latach wcze-śniejszych były ważnym wskaźnikiem pracy duszpasterskiej duchowień-stwa w województwie. Z perspektywy tutejszych władz problem powołań stał się jednym z głównych wyzwań w momencie decyzji o utworzeniu województwa nowosądeckiego. W jego obrębie znalazły się tereny do-tychczasowych powiatów – nowosądeckiego i nowotarskiego, które w ska-li województwa krakowskiego w latach 1957–1975 były głównymi do-starczycielami kandydatów do stanu kapłańskiego80.

Według zestawienia Departamentu IV MSW za lata 1978/1979 i 1979/1980 województwo nowosądeckie zajmowało drugie miejsce pod nowytarg.pl/?page_id=760 (data dostępu: 13.08. 2017); http://www.odkryjmalopolske.pl/aeroklub-nowy-targ. html (data dostępu: 13.08. 2017); Jan Paweł II w Nowym Targu. Wizyta Ojca Świętego w relacji dra Józefa Grzyb-ka, oprac. M. Jagła, Nowy Targ 2011, s. 25, 37.

78Zob. W. Skalski, Pierwsza pielgrzymka Ojca Świętego…; Jan Paweł II pod Tatrami. Pielgrzymki do Polski i na Sło-wację 1979–2002, Nowy Targ 2010.

79ANKr 29/3404/50, Posiedzenia Prezydium Rady Narodowej Miasta Zakopanego i Gminy Tatrzańskiej 1979, Pro-tokół posiedzenia Prezydium Rady Narodowej Miasta Zakopanego i Gminy Tatrzańskiej nr 9/79 z 9 VI 1979 r., b.p.

80IPN Kr 039/38, Korespondencja dotycząca alumnów 1964–1965, Informacja [dotycząca „geografii” powo-łań], Kraków, 11 VIII 1965 r., k. 128; zob. M. Kasprzycki, SB i partia wobec naboru do wyższych seminariów duchownych w latach sześćdziesiątych i pierwszej połowie lat siedemdziesiątych XX w. w województwie krakow-skim, [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, pod red. W. Polaka, A. Czwołka, S. Galij-Skarbinskiej, Toruń 2017, s. 193–194.

względem powołań wynoszących kolejno 46 i 56 osób. Pierwsze bezape-lacyjnie dzierżyło województwo katowickie, gdzie powołano 84, a na-stępnie nawet 138 kandydatów do stanu kapłańskiego. Gdy jednak za podstawę zestawienia wziąć liczbę mieszkańców w województwie, to no-wosądeckie zajmowało pierwsze miejsce – w roku szkolnym 1979/1980 jeden alumn przypadał na 11 tys. mieszkańców 81.

Kolejną kwestią, która urosła do rozmiarów poważnego problemu, wykraczającego poza granice województwa, była praca duszpasterska Kościoła z młodzieżą. Jej skala ujawniła się już podczas wakacji w 1979 r. W stosunku do lat ubiegłych wzrósł udział młodzieży w oazach na tere-nie województwa, organizowanych w ramach duszpasterstwa prowadzo-nego przez Ruch „Światło-Życie” i obie kurie.

Od 26 czerwca do 16 września tr. Wydział Spraw Wewnętrznych82 do-liczył się na terenie województwa nowosądeckiego 132 obozy, w których łącznie uczestniczyły 5063 osoby. Poza tym władze twierdziły, że w okre-sie letnim jeszcze około 2 tys. młodzieży inspirowanej przez „kler” prze-bywało na szlakach bez stałego miejsca obozowania83.

Poza tym zauważalny był wzrost aktywności wiernych w sprawach bu-downictwa sakralnego. „Zarówno duchowieństwo, jak też z jego inspira-cji poszczególne grupy społeczne wzmogły aktywność w kierunku wy-wierania presji na władze, odnośnie uwzględnienia żądań dotychczas nie zrealizowanych”84. O ile w całym 1979 r. do WdsW przybyło 39 delegacji

81Nieco innymi danymi dysponowała nowosądecka SB. Według informacji przedstawionej przez płk. Józefa Schillera w listopadzie 1979 r. w roku szkolnym 1979/1980 z terenu województwa do seminariów diecezjalnych i zakonnych wstąpiło 47 osób. Być może rozbieżności te wynikały z faktu, że SB w Nowym Sączu nie potrafi-ła ustalić wszystkich alumnów, którzy podjęli naukę w WSD w innych częściach kraju, natomiast Departament IV MSW miał dane zbiorcze z całego kraju. Zob. ANNS 31/205/4967, Informacje Wydziału Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sączu dotyczące kleru i polityki wyznaniowej 1977–1978, Informacja dotycząca naboru alumnów do WSD z terenu województwa nowosądeckiego w roku szkolnym 1979/1980, Nowy Sącz, 12 XI 1979 r., s. 499; ANNS 31/205/4968, Informacje Wydziału Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sączu dotyczące kleru i polityki wyznaniowej 1980 r., Nabór alumnów do wyższych seminariów duchownych w roku szkolnym 1979/1980, Warszawa 1980, b.p.

82We wrześniu 1979 r. przekształcony w Wydział Spraw Społeczno-Administracyjnych.

83ANNS 31/205/4967, Informacja o nielegalnych obozach przebywających na terenie woj. nowosądeckiego za okres od 3 IX – 16 IX 1979 r. [w dokumencie znalazły się zbiorcze dane od 26 VI tr.], Nowy Sącz, 17 IX 1979 r., s. 363–367; ANNS 31/205/4967, Telex do Wydziału Organizacyjnego KC PZPR zawierający informa-cję o nielegalnych obozach organizowanych przez kler na terenie woj. nowosądeckiego, Nowy Sącz, 16 VIII 1979 r., s. 347–351.

84ANNS 31/205/4966, Ocena sytuacji w zakresie realizacji polityki wyznaniowej w okresie przedwyborczym, [Nowy Sącz, III 1980 r.], b.p.

wiernych, to w okresie od 1 stycznia do 10 lutego 1980 r. w WdsW sta-wiło się 20 delegacji, które generalnie domagały się podjęcia decyzji w sprawach budownictwa sakralnego85.

Pod koniec 1979 r. podsumowano (prawdopodobnie na posiedzeniu Zespołu Wojewódzkiego) sytuację w województwie na odcinku wyzna-niowym po pielgrzymce papieża. Hasłowo wymieniono najbardziej cha-rakterystyczne zjawiska:

– […] odprawianie co miesiąc specjalnych nabożeństw w intencji Jana Pawła II […],

– zwiększenie religijności ludności i manifestowanie postaw dewocyjnych […], – wzrastająca ilość słuchaczy Radia Watykan […],

– rozszerzenie pracy Kościoła z młodzieżą i jej integracja na bazie doświadczeń ruchu oazowego […],

– zmniejszyła się ilość samowoli budowalnych odnośnie realizacji nowych obiek-tów sakralnych i kościelnych natomiast niezmalała ilość samowoli w zakresie rozbudowy, remontów i modernizacji obiektów […],

– w wypowiedziach księży obserwuje się tendencję do odcinania się od jakich-kolwiek form współpracy z władzami i wysuwanie postulatów nieuwzględniają-cych aktualnej sytuacji […],

– coraz częstsze są wypadki nadużywania ambony dla celów niezwiązanych z dusz-pasterstwem86.

Na koniec pesymistycznie stwierdzono:

obecnie istnieją coraz trudniejsze warunki realizacji polityki wyznaniowej ze względu na brak jakiejkolwiek inicjatywy jednostek podstawowych w zakresie nadsyłania informacji o zaistniałych zdarzeniach, zaś zalecenia Wydziału do Spraw Wyznań w tych sprawach są wykonywane opieszale, mało wnikliwie, bez osobistego zaangażowania. Jest to między innymi wynikiem osłabienia w ostat-nim okresie pracy terenowych Zespołów polityczno-administracyjnych87.

Swoistym podsumowaniem sytuacji, jaka w zakresie polityki wyzna-niowej wytworzyła się w województwie na przestrzeni kilku miesięcy po czerwcowej pielgrzymce papieża, była narada zorganizowana 4 kwietnia

85Tamże.

86ANNS 31/205/4966, Informacja o sytuacji w zakresie realizacji polityki wyznaniowej na terenie województwa nowosądeckiego po wizycie Papieża, Nowy Sącz, 22 XII 1979 r., b.p.

1980 r. przez Wydział Administracyjny KW PZPR. Wśród uczestników, poza decydentami wchodzącymi w skład Zespołu Wojewódzkiego, byli m.in. zastępca kierownika UdsW Aleksander Merker, sekretarze instan-cji partyjnych stopnia podstawowego, naczelnicy miast i gmin oraz kie-rownicy podstawowych jednostek MO88.

W swoim wystąpieniu kierownik Wydziału Administracyjnego Sta-nisław Kuta wskazał, że po pielgrzymce Jana Pawła II „wśród wszystkich problemów na czołowe miejsce […] wysuwa się problem wychowania dzieci i młodzieży”89. Następnie wymienił przykłady inicjatywy ducho-wieństwa w pracy z młodzieżą. Uważał, że był to ten obszar, w którym Kościół katolicki najwyraźniej się uaktywnił i wzmógł pracę duszpaster-ską90. Stanowiło to poważne zagrożenie dla intensywnie prowadzonej w okresie rządów Edwarda Gierka polityki laicyzacyjnej młodego poko-lenia. Na tym polu – także w kontekście pracy politycznej z nauczyciela-mi – władze nowosądeckie dostrzegały słabość własnych przedsięwzięć. „Nasze oddziaływanie wychowawcze na młode pokolenie nie jest

najlep-sze” – konstatował w listopadzie 1979 r. Kostecki. I dodawał: „Trzeba mieć tę świadomość, ponieważ wynikiem oddziaływania kleru na środowisko uczniowskie jest stosunkowo duża ilość młodzieży wstępującej do semi-nariów duchownych i wielu nauczycieli im w tym pomaga”91.

W dalszym wystąpieniu Kuta mówił zaś o wzroście religijności miesz-kańców województwa i coraz śmielszym poczynaniu Kościoła. W jego przekonaniu „masowy udział wiernych w uroczystościach oraz treść wy-stąpień Papieża wykorzystywana jest obecnie […] do eskalacji żądań i wytworzenia szczególnego klimatu wokół Kościoła i rozwiązania jego problemów”92. Stwierdził, że było to szczególnie odczuwalne w woje-wództwie nowosądeckim. Zauważał:

88ANNS 31/205/4966, Narada w dniu 4 IV 1980 r., b.p.

89ANNS 31/205/4966, Ocena realizacji polityki wyznaniowej w województwie oraz wytyczenie dalszych kierun-ków działań w tym zakresie, [wystąpienie S. Kuty na naradzie w dn. 4 IV 1980 r.], b.p.

90Tamże.

91ANNS 31/205/3265, Protokoły posiedzeń egzekutywy KW PZPR w Nowym Sączu 8 XI – 28 XI 1979, Protokół nr 22/79 z posiedzenia Egzekutywy KW PZPR w Nowym Sączu w dniu 28 XI 1979 r., k. 144.

92ANNS 31/205/4966, Ocena realizacji polityki wyznaniowej w województwie oraz wytyczenie dalszych kierun-ków działań w tym zakresie, [wystąpienie S. Kuty na naradzie w dn. 4 IV 1980 r.], b.p.

Po wizycie Kościół podjął w szerokim zakresie działalność zmierzającą do wszech-stronnego ożywienia życia religijnego, zarówno przez bezpośrednią działalność w świątyniach i punktach katechetycznych, jak również przez tworzenie tzw. „do-mowego kościoła” w rodzinach katolickich. Rodziny te mają nie tylko doskona-lić swoje postawy religijne ale przede wszystkim podejmować działalność wśród obojętnych religijnie i niewierzących krewnych, sąsiadów i znajomych. Jednym z przejawów tej działalności jest szeroko rozpropagowana akcja poświęcania krzyży, nawiedzania obrazem itd.93

Sądził, że w intensywnej pracy duszpasterskiej Kościół katolicki osiąg-nął pewne rezultaty, „co przejawia się między innymi w ożywieniu życia religijnego, wzroście postaw dewocyjnych często ostentacyjnie manife-stowanych (moda na noszenie emblematów religijnych, ozdabianie wi-zerunkami Papieża domów i mieszkań), wzroście świadczeń material-nych na rzecz Kościoła, wzroście zainteresowań stanem duchownym oraz wzroście prestiżu kleru”94.

W swoim wystąpieniu Kuta kierował także do obecnych na naradzie sekretarzy i naczelników miast i gmin konkretne zalecenia, odnoszące się pracy na odcinku wyznaniowym. Jednak pogłębiający się kryzys go-spodarczy w PRL doprowadził w lipcu 1980 r. do wybuchu masowych strajków, w których efekcie na horyzoncie pojawił się nowy przeciwnik reżimu komunistycznego – niezależny od władz ruch związkowy. Sytu-acja ta wymusiła na komunistach konieczność zrewidowania dotychcza-sowej polityki wobec Kościoła katolickiego i zmianę taktyki w kolejnych miesiącach95.

Abstract

Socio-political and economic aspects of the pilgrimage of John Paul II to Nowy Targ in June 1979t

ytuł w języku angielskim]

The article discusses the preparations and the course of the visit of John Paul II in Nowy Targ on June 8, 1979. The reactions of the communist authorities to this event were taken into account and attempts were made

93Tamże.

94Tamże.

to present the consequences of the pilgrimages of the Pope according to the communists in Nowy Sącz.

On the occasion of the Pope’s arrival in Nowy Targ, the authorities characterized the region as an area with a strong position of the Catholic Church and an ardent faith of the inhabitants. The communists counted on the mobilization of the faithful and therefore tried to minimize the scope of the celebrations in Nowy Targ, as well as their later conse-quences.

Keywords: John Paul II, Nowy Targ city, Nowy Sącz voivodeship, June 8 1979, pilgrimage, communist authorities, Catholic church.

Bibliografia

Źródła archiwalne

AAN [Archiwum Akt Nowych w Warszawie] IX/887, Wydział Admini-stracyjny KC PZPR. Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w 1979 r. AAN 2/1587/127/103, Charakterystyka sytuacji wyznaniowej w

woje-wództwach w 1980 r.

ANNS [Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Nowym Sączu] 31/205/810, Protokoły posiedzeń Sekretariatu KW PZPR w Nowym Są-czu 1 II-26 II 1979.

ANNS 31/205/1301, Protokoły posiedzeń egzekutywy KG PZPR w Bu-kowinie Tatrzańskiej 1979–1980.

ANNS 31/205/2290, Egzekutywa KM PZPR w Nowym Targu. Ocena działalności KZ PZPR w NZPS „Podhale” za okres 1977–1979.

ANNS 31/205/2702, Protokoły posiedzeń egzekutywy KZ PZPR w NZPS „Podhale” 1979 r.

ANNS 31/205/3509, Kancelaria I Sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu. Referaty i wystąpienia 1976.

ANNS 31/205/3510, Kancelaria I Sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu. Referaty i wystąpienia 1976.

ANNS 31/205/3516, Kancelaria I Sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu. Wystąpienia i notatki I sekretarza 1979.

ANNS 31/205/3517, Kancelaria I Sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu. Wystąpienia i notatki I sekretarza 1979.

ANNS 31/205/4703, Wykaz władz partyjnych woj. nowosądeckiego 1975–1988.

ANNS 31/205/4910, Wydział Ekonomiczny KW PZPR w Nowym Sączu. Informacje dotyczące przemysłu 1979–1981.

ANNS 31/205/4962, Informacje Wydz. Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sączu dotyczące kleru za 1976 r.

ANNS 31/205/4965, Informacje Wydziału Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sączu dotyczące kleru 1979.

ANNS 31/205/4966, Informacje Wydziału Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sączu dotyczące kleru za 1980 r.

ANNS 31/205/4967, Informacje Wydz. Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sącz dotyczące kleru i polityki wyznaniowej 1977–1979. ANNS 31/205/4968, Informacje Wydziału Administracyjnego KW PZPR

w Nowym Sączu dotyczące kleru i polityki wyznaniowej 1980 r.

ANKr [Archiwum Narodowe w Krakowie] 29/3404/50, Posiedzenia Pre-zydium Rady Narodowej Miasta Zakopanego i Gminy Tatrzańskiej 1979. IPN Kr [Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Krakowie] 038/3/DVD, Operacja „Lato-79”, t. 4, 7, 8, 11, 29, 31.

IPN Kr 039/38, Korespondencja dotycząca alumnów 1964–1965.

Źródła drukowane

Jan Paweł II w Nowym Targu. Wizyta Ojca Świętego w relacji dra Józefa Grzybka, oprac. M. Jagła, Nowy Targ 2011.

Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, oprac. R. Łatka, Kraków 2012.

Wizyta Jana Pawła II w Polsce 1979. Dokumenty KC PZPR i MSW, wstęp i oprac. A. Friszke, M. Zaremba, Warszawa 2005.

Opracowania

Biela A., Psychologiczne aspekty pielgrzymki Jana Pawła II do Polski w dniach od 2 do 10 czerwca 1979 r. „Śląskie Studia Historyczno-Teolo-giczne” 1980, t. XIII.

Derewenda R., Dzieło wiary. Historia Ruchu Światło-Życie 1950–1985, Kraków 2010.

Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003. Gryz R., Polityka wyznaniowa ekipy Edwarda Gierka, [w:] Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w latach 1970–1980 (Studia i materiały poznańskiego IPN, t. XII), red. K. Białecki, Poznań 2010. Jan Paweł II pod Tatrami. Pielgrzymki do Polski i na Słowację 1979–2002, Nowy Targ 2010.

Kasprzycki M., SB i partia wobec naboru do wyższych seminariów du-chownych w latach sześćdziesiątych i pierwszej połowie lat siedemdzie-siątych XX w. w województwie krakowskim, [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, red. W. Polak, A. Czwołek, S. Galij-Skarbińska, Toruń 2017.

Łatka R., Krakowski etap I pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny z perspek-tywy władz PRL. Próba syntetycznego spojrzenia, „Res Historica” 2016, nr 42. Majchrzak G., Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w świetle materiałów MSW, „Dzieje Najnowsze” 2002, nr 1,

Maniewska K., Kościół katolicki w Bydgoszczy wobec prób laicyzacji i dez-integracji społeczeństwa w okresie rządów Edwarda Gierka (1970–1980), Warszawa 2007.

Musiał F., Operacja „Lato-79”. Zadania Służby Bezpieczeństwa w czasie pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski, „Zeszyty Historyczne Wi-N-u” 2012, nr 35.

Nowosadko M., Podhalańskie oazy: przestrzeń wolności, „Biuletyn IPN” 2010, nr 1–2.

Olejnik L., Reforma podziału administracyjnego Polski w 1975 r. (z szerszym uwzględnieniem zmian w regionie łódzkim), „Rocznik Łódzki” 1995, t. 42. Rocznik statystyczny województwa nowosądeckiego za 1979 r. Nowy Sącz 1979.

Skalski W., „Solidarność” w Nowotarskich Zakładach Przemysłu Skórza-nego „Podhale” w Nowym Targu 1980–1981, Kraków 2005.

Skalski W., Czerwiec 1976 roku w Nowotarskich Zakładach Przemysłu Skórzanego „Podhale”, „Sowiniec” 2003, nr 1.

Skalski W., Pierwsza pielgrzymka Ojca Świętego Jana Pawła II do Polski. Jan Paweł II w Nowym Targu – 8 czerwca 1979 r. – w dokumentach Służ-by Bezpieczeństwa PRL, Kraków 2008.

Staszel J., Moje wspomnienia związane z wizytą Ojca Świętego Jana Paw-ła II na lotnisku w Nowym Targu w 1979 r., „Podhalanin. Pismo Górali Polskich” 2009, nr 3–4.