Przygotowania do pielgrzymek

Charakter wizyt

Władze kościelne przede wszystkim podkreślały religijny charak-ter każdej z pielgrzymek Jana Pawła II do Polski. Tak też widziała je SPRW. Powołując się na słowa biskupów publikowane w komunika-tach Konferencji Episkopatu Polski (KEP)9, redakcja zwracała uwagę na konieczność duchowego przygotowania się wiernych do każdej piel-grzymki, a przed trzecią zachęcała do uczestnictwa – w ramach przy-gotowań do II Krajowego Kongresu Eucharystycznego – w różnych se-minariach, konferencjach, odczytach czy spotkaniach modlitewnych10. Zwracano uwagę na potrzebę modlitwy. Przykładowo przed pierwszą pielgrzymką 9 marca zapoznano słuchaczy z artykułem wicedyrekto-ra „L’Osservatore Romano” ks. Virgilio Levi, który zachęcał wszyst-kich chrześcijan świata do modlitwy za papieża z okazji zbliżającej się wizyty w Polsce. W innych audycjach nawiązywano do komunikatów ordynariuszy różnych diecezji, którzy podkreślali religijny, duchowy i modlitewny aspekt pielgrzymki11. Informowano o odbywających się w ramach przygotowań duchowych Dniach Kultury Chrześcijańskiej12,

9 AIPN, Archiwum Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego (ASPRW), sygn. IPN Kr 165/ 65, audycja z 10 III 1979, b.p.; AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/ 88, audycja z 5 V 1983 b.p. Zob. też: Komunikat 168 i 192 Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, [w:]: Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000, wstęp i oprac. J. Żaryn, Poznań 2006, s. 210–212 i 276–277.

10 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/113, audycja z 3 V 1987, pełny test: Komunikat 220 Konferencji Plenarnej Epi-skopatu Polski, [w:] Komunikaty Konferencji EpiEpi-skopatu…, s. 320–322.

11 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/65, audycja z 2 IV 1979, b.p., sygn. 165/88, audycja z 9 VI 1983 i 10 VI 1983, b.p.

organizowanych w parafiach dniach skupienia i modlitwy13 czy piel-grzymkach wiernych do sanktuariów krajowych14. W audycjach RW wielokrotnie mówiono o przygotowaniach do pielgrzymki zarówno du-chowieństwa, jak i wiernych w poszczególnych diecezjach. Ci ostatni w listach do polskiej redakcji RW15 opisywali przygotowania w swoich rodzinach i parafiach. Informowano o specjalnych nabożeństwach pro-wadzonych przed przyjazdem papieża. Pisano o rozmodlonych wier-nych, przepełnionych kościołach i odczuwaniu radości nawet większej niż z samego wyboru Jana Pawła II. Jak wynika z listów, Polacy przygo-towywali się przede wszystkim duchowo do wizyty Ojca Świętego po-przez modlitwy indywidualne, rodzinne, a także organizowane regu-larnie msze, nabożeństwa i odmawianie różańca.

Audycje przygotowujące

Organizacja i przygotowania do pielgrzymek stanowiły ważny i stały ele-ment programów RW przed wizytami papieża. Pierwszej pielgrzymce towarzyszyło wielkie oczekiwanie, ogromna radość i szczególne zainte-resowanie. Udzieliło się to również SPRW, która z dużą uwagą śledziła przygotowania do planowanej wizyty papieskiej i skrupulatnie poda-wała wszelkie informacje swoim słuchaczom. 2 marca władze państwo-we oficjalnie wystosowały komunikat w sprawie pielgrzymki Jana Paw-ła II, a SPRW już w wieczornej audycji podaPaw-ła słuchaczom jego treść16. Odczytano zaproszenie do odwiedzenia Polski, które wystosował do pa-pieża przewodniczący Rady Państwa, oraz odpowiedź głowy Kościoła. Nadano pełną treść komunikatu Sekretariatu Episkopatu Polski w spra-wie ramowego programu pielgrzymki, a przed samą wizytą jeszcze raz go powtórzono. Słuchaczy informowano również na przykład o ustale-niach Komitetu Koordynacyjnego przyjęcia Ojca Świętego, które miały ułatwić wiernym udział w uroczystościach pielgrzymkowych17.

13 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/88, audycja z 10 VI 1983 b.p.

14 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/88, audycja z 22 IV 1987 b.p.

15 Od wyboru Jana Pawła II wzrosła ilość listów wysyłanych do SPRW, w 1979 r. redakcja trzymała 4707 listów. W 1983 r. do SPRW trafiło 9368 listów od słuchaczy i ok. 12 tys. wypowiedzi na temat przygotowania na spotka-nie z papieżem. Dla porównania w roku 1980 otrzymano 17 554 listy i 4500 odpowiedzi na konkurs dotyczący podróży papieża, w 1981 r. odebrano rekordową liczbę listów – 18 076, w 1982 r. – ze względu na trwający stan wojenny i cenzurę tylko 6311. Zob. L. Grzebień, dz. cyt., s. 80, 215, 227, 233, 239.

16 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/65, audycja z 2 III 1979, b.p.

Przed drugą i trzecią pielgrzymką przygotowania słuchaczy nabra-ły innego, ukierunkowanego charakteru, poprzez serię tematycznych audycji. W ramach przygotowania słuchaczy do drugiej wizyty papie-skiej 13 maja 1983 r. rozpoczęto cykl wieczornych audycji18 ks. Czesła-wa Drążka pt. „Czytając listy naszych słuchaczy”19. Jak podkreślił autor audycji, wśród wielu poruszanych wątków w korespondencji szczegól-nie dużo słuchacze pisali o nadchodzącej pielgrzymce. Było to rówszczegól-nież wynikiem prośby, jaką redakcja SPRW skierowała do słuchaczy, aby nad-syłali swoje refleksje i informacje dotyczące przeżyć związanych z Jubile-uszem 600-lecia Jasnej Góry, Jubileuszowym Rokiem Odkupienia oraz nadchodzącą podróżą papieża do Polski20. W audycji odnoszono się do różnych wątków poruszanych przez słuchaczy w listach. Przed przyjaz-dem papieża nadano również dwie audycje z refleksjami Stanisława Gry-giela – filozofa, ucznia i przyjaciela kardynała Wojtyły – pt. „Czekając na Piotra i jego słowo”21.

Przygotowanie słuchaczy przed trzecią pielgrzymką było dużo solid-niejsze niż wcześniej. Jak zauważył o. Grzebień, sekcja polska „starała się o należyte przygotowanie słuchaczy do wizyty”22. Służyć temu miał cykl aż 20 audycji, m.in. wywiady na temat zbliżającej się pielgrzymki z Jerzym Turowiczem23, bp. Janem Śrutwą24, ks. Alojzym Orszulikiem, ks. Wacławem Kuflewskim25. Szczególnie ważne były obszerne regular-ne audycje (10 audycji) ks. Andrzeja Koprowskiego pt. „Potrójregular-ne ocze-kiwanie”, nadawane od 7 maja do 3 czerwca. Były to pogadanki porusza-jące kwestie sakramentów świętych, wiary, człowieczeństwa, kultury czy próba diagnozy polskiego społeczeństwa z refleksjami o przewidywanym wpływie nadchodzącej wizyty papieża na te kwestie. Trzecia pielgrzym-ka do Polski powiązana była z II Krajowym Kongresem

Eucharystycz-18 Od 2 maja wydłużono czas trwania audycji wieczornej z 15 do 20 minut. Zob. L. Grzebień, dz. cyt., s. 235.

19 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/88 audycja z 13 V 1983 b.p.

20 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/88 audycja z 13 V 1983 b.p.

21 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/88, audycja z 13 i 14 VI 1983, b.p.

22 L. Grzebień, dz. cyt., s. 262.

23 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/113 audycja z 6 V 1987, b.p.

24 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/113 audycja z 12 V 1987, b.p.

nym26 i 50-leciem Kongresu Eucharystycznego27. W tym kontekście nada-no audycje przygotowujące ks. Czesława Drążka. Nawiązywały one do nakreślonego przez Episkopat programu, w którego myśl – jak informo-wała watykańska rozgłośnia – trzy ostatnie niedziele przez przybyciem papieża do Polski miały być poświęcone następującym zagadnieniom: trzeźwości, dobroczynności i pojednaniu28. Na tych zagadnieniach oparł swoje refleksje ks. Drążek29. Kwestie te (obok praw człowieka, praw pra-cy, solidarności, pokoju) przewijały się również w papieskim nauczaniu. Ponadto zapoznano słuchaczy z historią kongresów eucharystycznych30. Oczekiwania

Ciekawą lekturę stanowi korespondencja przychodząca od słuchaczy. Nadawcy listów bardzo chętnie dzielili się swoimi oczekiwaniami i re-fleksjami na temat tego, co przyniesie dana pielgrzymka. Szczególnie widać to w przypadku drugiej i trzeciej pielgrzymki. Druga wizyta była zdecydowanie inna niż ta z 1979 r., inne też były oczekiwania i nadzie-je wobec niej. Jak zauważyła nadzie-jedna ze słuchaczek, pierwsza pielgrzymka odbywała się: „w pełni radości i szczęścia, ta będzie po wielu bolesnych przeżyciach, zarówno Ojca Świętego jak i naszego narodu”31. Wiązano z nią wielkie nadzieje. Określenia „nadzieja”, „umocnienie”, „wyzwolenie” to jedne z najczęściej używanych w listach słów. Oczekiwano, że papież utwierdzi Polaków w wierze i ją wzmocni32, podniesie moralnie33, od-rodzi religijnie34. Słuchacz z Krakowa tak wyrażał swoje refleksje: „Tak jak pierwsza pielgrzymka była bierzmowaniem Narodu, tak ufamy, że ta będzie Jego komunią z Chrystusem; Chrystusem zmartwychwstałym, Chrystusem – Zwycięzcą nad śmiercią, grzechem i złem, mówiącym do nas, jak do apostołów, «Pokój wam»”35. Spodziewano się również zmian

26 P. Raina, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo polskie w świetle dokumentów 1945–1989, t. 3: Lata 1975–89, Poznań 1996, s. 546.

27 A. Dudek, R. Gryz, Komuniści i Kościół w Polsce (1945 – 1989), Kraków 2006, s. 427.

28 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/113, audycja z 22 V 1987, b.p.

29 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/113, audycje z 22 V, 29 V i 4 VI 1987, b.p.

30 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/113, audycja z 23 IV 1987, b.p.

31 AIPN, Korespondencja przychodząca do Radia Watykan od słuchaczy (osób prywatnych, instytucji, stowarzy-szeń, organizacji polonijnych) 1983 do 1983 (KPdRWoS), sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 3753.

32 Np. AIPN, KPdRWoS 1983 do 1983, sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 4153.

33 Np. AIPN, KPdRWoS 1983 do 1983, sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 4149.

34 Np. AIPN, KPdRWoS 1983 do 1983, sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 3816.

społeczno-politycznych. Słuchacz z Gościeradza argumentował to nastę-pująco: „Nic dziwnego, w obecnej trudnej sytuacji w naszym kraju oczeki-wania przywrócenia podstawowych praw człowieka są całkowicie zrozu-miałe”36. Inny słuchacz pisał, że ma nadzieję, iż rok 1983 „będzie dla Polski rokiem przełomowym, że przyniesie oczekiwane rozwiązanie naszej sytu-acji”, a w dalszej części, że pielgrzymka „wywrze zasadnicze piętno na dal-sze losy nadal-szego narodu”37. Słuchaczka z Bystrej Śląskiej wierzyła, że dru-ga pielgrzymka – tak jak za czasów pierwszej – przyczyni się do „powstania narodu z klęczek” i sprawi, że „odwróci się nowa karta w dziejach naszego narodu”38. Wierzono, że pielgrzymka napełni naród siłą i pokojem39, zjed-noczy go i przyniesie miłość i zgodę. W pielgrzymce widziano nadzieję na ratunek dla społeczeństwa. Jeden ze słuchaczy pisał: „Łączymy Jego wizytę z ukrytymi nadziejami na odnowę naszego społeczeństwa – a wyzwolenie go z niewoli pijaństwa, narkomanii i innych plag, na zjednoczenie rozbi-tych rodzin – podzielonych zdań i przekonań, jak ratować Ojczyznę z kry-zysu materialnego, a przede wszystkim moralnego”40.

Oczekiwania i refleksje to także treść listów z 1987 r. Korespondencji z tego okresu jest zdecydowanie mniej niż w przypadku drugiej wizyty, ina-czej rozkładają się akcenty. Piszący wskazywali szczególnie na odnowę mo-ralną41 jako oczekiwany skutek pielgrzymki. Wśród trapiących problemów zwraca uwagę kwestia trzeźwości. Słuchacz z Częstochowy oczekiwał, że dzię-ki pielgrzymce nastąpi odnowa moralna narodu, m.in. właśnie w tym aspek-cie. Jak podał, w jego regionie na statystycznego mieszkańca przypadało 28 li-trów wódki42. Problem nadużywania alkoholu został zauważony również w społeczeństwie. W badaniu opinii publicznej dotyczącym wizyty papie-skiej na pytanie o efekty przyjazdu papieża 19 procent odpowiadających (a więc prawie 1/5 ankietowanych) podała, że rezultatem pielgrzymki bę-dzie zmniejszenie pijaństwa43. Problem dostrzegały również władze, które

36 AIPN, KPdRWoS 1983 do 1983, sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 3420.

37 AIPN, KPdRWoS 1983 do 1983, sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 4373.

38 AIPN, KPdRWoS 1983 do 1983, sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 4287.

39 Np. AIPN, KPdRWoS 1983 do 1983, sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 3967.

40 AIPN, KPdRWoS 1983 do 1983, sygn. IPN Kr 165/254, dokument nr 3792.

41 Np. AIPN, KPdRWoS 1986 do 1987, sygn. IPN Kr 165/259, dokument nr 2983, 2982, 3559.

42 AIPN, KPdRWoS 1986 do 1987, sygn. IPN Kr 165/259, dokument nr 2983.

43 Protokół z trzeciego posiedzenia prezydium zespołu trzeciej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski odbytego po jej za-kończeniu (22 VI 1987), [w:] P. Raina, Wizyty Apostolskie Jana Pawła II w Polsce. Rozmowy przygotowawcze Wa-tykan – PRL – Episkopat, Warszawa 1997, s. 292.

widziały w Kościele partnera w rozwiązywaniu tego problemu (gen. Jó-zef Baryła, sekretarz KC PZPR, na spotkaniu strony rządowej i kościelnej, podsumowującym zakończoną wizytę papieską, odnosząc się do homilii papieża i dotychczasowych działań państwa, zaproponował współdziała-nie Kościoła i rządu w sprawie ograniczania patologii społecznych, złych nałogów i obyczajów, stwierdzając np., że ustawa antyalkoholowa będzie przez rząd konsekwentnie realizowana, ale potrzebna jest tu współpraca ambony i że „pijanych wszędzie widać na ulicach”44).

Swoje oczekiwania wobec wizyty papieża miał zarówno Episkopat Pol-ski, jak i władze państwowe. Rozmowy w sprawie pielgrzymek toczyły się m.in. na forum Komisji Wspólnej przedstawicieli rządu i Episkopatu, a ich wyniki ogłaszano w komunikatach. Biskupi prezentowali także stanowisko Kościoła, publikując komunikaty z posiedzeń Episkopatu. SPRW utrzymy-wała stały kontakt z Biurem Episkopatu Polski, które przekazywało telek-sami wspomniane komunikaty, a także komunikaty ze spotkań przedsta-wicieli rządu i Episkopatu. Informacje te wykorzystywano w programach radiowych. Przed pierwszą pielgrzymką biskupi wyrazili nadzieję, że wizy-ta apostolska wpłynie na stosunki państwo – Kościół, przyczyniając się do „stworzenia nowego klimatu w procesie pełnej normalizacji”45. Podobnie stwierdzenia padły na spotkaniu Edwarda Gierka i prymasa Wyszyńskie-go, o którym informowało RW. Rozmówcy zgodnie przyznali, że pierw-sza pielgrzymka ma doniosłe, historyczne znaczenie. Różniono się jednak w szczegółach. I sekretarz stwierdził, że wizyta papieska w 1979 r. będzie służyć „jedności Polaków, wzrostowi pozycji Polski w świecie i dalszemu rozwojowi pomyślnych stosunków pomiędzy Państwem i Kościołem dla wszechstronnego dobra narodu”46. Z kolei prymas Polski mówił o znacze-niu pracy polskiego Kościoła. Ponadto zachęcał do przyjęcia papieża przez Polaków z kulturą i powagą, a także podziękował władzom państwowym za pomoc w przygotowaniu wizyty apostolskiej47.

Druga pielgrzymka niosła ze sobą jeszcze większe oczekiwania ze strony społeczeństwa, Kościoła oraz państwa. Społeczeństwo, doświad-czone stanem wojennym, pozbawione nadziei na zmiany, sfrustrowane

44 Tamże, s. 290.

45 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/65, audycja z 23 III 1979, b.p.

46 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/66, audycja z 29 V 1979, b.p.

trudną codziennością, oczekiwało słów pociechy, prawdy i nadziei48. Epi-skopat, świadomy sytuacji społeczno-politycznej, widział w pielgrzymce szansą na zjednoczenie Polaków 49 oraz na umocnienie „w wierności za-sadom Ewangelii i wypływającym z nich prawom człowieka”50, a także m.in. na odwołanie stanu wojennego51. Jak podało RW, odczytując peł-ną treść komunikatu KEP, biskupi nazwali nadchodzącą wizytę papie-ża „pielgrzymką narodowej nadziei”52. Z kolei władze państwowe lan-sowały tezę, że przybycie papieża przyczyni się do normalizacji życia społecznego w kraju i stosunków między państwem a Kościołem. RW relacjonowało, że podczas spotkania w 1983 r. prymasa Glempa i gen. Jaruzelskiego wyrażono przekonanie o tym, że będzie ona służyła „do-bru Kościoła i Ojczyzny”53.

Rok 1987 to przełomowy okres w stosunkach państwowo-kościelnych, ponieważ władze państwowe podjęły decyzję o trwałej normalizacji sto-sunków54, dzięki czemu możliwy stał się dialog między tymi podmio-tami55. Kwestia uregulowania statusu prawnego Kościoła w PRL (nad którym pracowała Komisja Wspólna i potem osobna Komisja Mie-szana) przewijała się na falach RW przy okazji tematu nadchodzącej trzeciej wizyty Jana Pawła II do Polski. W kwietniu 1987 r. w watykań-skim dzienniku radiowym poinformowano o postępie prac w Komisji Wspólnej. W komunikacie komisji wyrażono nadzieje, że nadchodzą-ca pielgrzymka oprócz wpływu religijnego „przyczyni się do podnie-sienia moralności społecznej i umocnienia porozumienia narodowego”56. Poinformowano też o kierunku dalszych prac nad statusem prawnym Ko-ścioła katolickiego57. Na początku maja RW szeroko omówiło komunikat z 220. posiedzenia KEP, podkreślając w nim m.in. sprawę przygotowań

48 J. Żaryn, Jan Paweł II a stan wojenny, [w:] Pielgrzymka nadziei. II wizyta Jana Pawła II w ojczyźnie. Materiały pokonferencyjne, Warszawa 2014, s.106.

49 Komunikat z 185 konferencji Episkopatu Polski 8 VI 1982, [w:] P. Raina, Wizyty Apostolskie Jana Pawła II…, s. 126.

50 Pismo Prymasa Polski kard. Glempa do Jana Pawła II (Warszawa, 19 III 1983), [w:] P. Raina, Wizyty apostol-skie Jana Pawła II…, s. 149.

51 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/88, audycja z 5 V 1983, b.p.; Komunikat konferencji plenarnej Episkopatu Pol-ski o przygotowaniu do przyjęcia w kraju Papieża Jana Pawła II, [w:] P. Raina, Kościół w PRL, s. 400.

52 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/88, audycja z 5 V 1983, b.p.

53 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/88, audycja z 6 VI 1983, b.p.

54 P. Raina, Kościół w PRL, s. 535.

55 A. Dudek, R. Gryz, dz. cyt., s. 427.

56 AIPN, ASPRW, sygn. IPN Kr 165/112, audycja z 8 IV 1987, b.p.

do kongresu eucharystycznego i wizyty papieża oraz kwestię wznowienia stosunków PRL – Stolica Apostolska58.