Sytuacja po zakończeniu pierwszej wizyty w papieża w Gnieźnie

Czerwcowa pielgrzymka Ojca Świętego tak w Gnieźnie, jak i w innych miastach zgromadziła tłumy wiernych. Władze PRL czyniły ogromne wysiłki propagandowe, aby obniżyć jej rangę. Zakazami udzielania urlo-pów, obstrukcją przy przydzielaniu dodatkowych pociągów czy autoka-rów i szeptaną propagandą o prawdopodobnym stratowaniu się pielgrzy-mów i przygotowanych dla nich trumnach starano się odwieść Polaków od planowania spotkania z papieżem. A jednak frekwencja dopisała tak-że w Gnieźnie, choć np. kierownictwo poznańskiego Wydziału Handlu UW temu zaprzeczało, tłumacząc się z wstrzymanych do Gniezna do-staw żywności.

Ogromna liczba wiernych 3 czerwca 1979 r. zgromadziła się, kiedy Pa-pież nawiedzał grób św. Wojciecha. Zaniżając liczby, reżimowe media infor-mowały, że w Gębarzewie k. Gniezna, w miejscu lądowania helikoptera z Oj-cem Świętym, zgromadziło się ok. 280 tys., a na uroczystości głównej ok. 35 tys. oraz ok. 30 tys. wiernych na spotkaniu Jana Pawła II z młodzieżą.

Inne źródła temu zaprzeczały zaniżanym szacunkom władz PRL. Na przykład w meldunkach wschodnioniemieckiej Stasi informowano

37Ojciec Święty przemawia do młodzieży na Wzgórzu Lecha, [w:] Pielgrzymka do Ojczyzny. Przemówienia i homi-lie Ojca Świętego Jana Pawła II, s. 74–76; zob. też Dzień drugi 3 czerwca, niedziela Warszawa – Gniezno Msza św. w uroczystość Zesłania Ducha Świętego. Na wzgórzu Lecha, [w:] Pielgrzymka do Ojczyzny. Przemówienia i homi-lie Ojca Świętego Jana Pawła II, s. 55.

Dekoracja ulic w Gnieźnie podczas pobytu Ojca Świętego, 3-4 VI 1979 r. (Fot. ze zbiorów IPN)

o masowym uczestnictwie rozentuzjazmowanej młodzieży w spotka-niach z papieżem38.

Później doszło do nieporozumień między Kościelnym Komitetem Organizacyjnym Przyjęcia Jana Pawła II a władzami wojewódzkimi w kwestii odpłatności za wykonanie podium w Gębarzewie, m.in. z po-wodu różnic w wartości wystawianych faktur oraz zabrania drewna przez pracowników jednej z firm39.

W opinii władz województwa poznańskiego pierwsza w dziejach pań-stwa polskiego wizyta Ojca Świętego w Gnieźnie spowodowała powszech-ny wzrost religijności, zwłaszcza wśród młodzieży, jak to stwierdzono podczas odprawy rocznej aktywu kierowniczego organów MO i SB wo-jewództwa poznańskiego w grudniu 1979 r.40

5. Podsumowanie

W województwie poznańskim dla władz najważniejszym wydarzeniem w 1979 r. była pielgrzymka papieża odbywająca się 3 czerwca do sank-tuarium św. Wojciecha w Gnieźnie. Komuniści zdawali sobie sprawę, że Jan Paweł II przełamał ogarniającą Polaków niemoc i strach.

W 1980 r., kiedy powstała Solidarność, w dokumentach KW MO SB z terenu województwa poznańskiego pisano, że odbywa się „Dalsza ak-tywizacja elementów antysocjalistycznych […]. Próby wykorzystywania do tych celów bazy kościoła [sic!]”41. Dalej stwierdzano, że na terenie wo-jewództwa następuje „wykorzystywanie aktualnej sytuacji przez Kościół dla poszerzenia wpływów i oddziaływania na społeczeństwo, rozwoju stanu posiadania i umacniania się organizacyjnego. Preferowanie

38B. Schaefer, Wschodnioniemiecka Stasi, Kościół katolicki i „Solidarność” w latach 1978–1989, [w:] Świat wobec Solidarności 1980–1989, red. P. Jaworski, Ł. Kamiński, Warszawa 2013, s. 143; R. Reczek, Lokalne władze partyj-no-państwowe wobec pobytu Jana Pawła II w Gnieźnie, s. 87–109; ks. W. Raczkowski, Ojciec Święty w Gnieźnie, „Przewodnik Katolicki” 1979, nr 25.

39AIPNPo, 52/7, m.in. Pismo Przedsiębiorstwa Budownictwa Komunalnego nr 2 w Poznaniu do Kurii Metro-politalnej w Gnieźnie, 17 IX 1979 r., k. 26; Pismo Kurii MetroMetro-politalnej do Poznańskiego Przedsiębiorstwa Kon-strukcji Stalowych i Urządzeń Przemysłowych „Mostostal” w Poznaniu, 26 XI 1979 r., k. 37; Pismo Dyrektora Wy-działu finansowego UW w Poznaniu do Józefa Gabjana wiceministra Finansów w Warszawie, 9 X 1979 r. k. 29.

40T. Rochatka, Władze a obchody uroczystości ku czci Świętego Wojciecha w Gnieźnie, [w:] Władze wobec Kościo-łów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w latach 1980–1989, pod red. K. Białeckiego, Poznań 2011, s. 194.

41AIPN BU, 1585/16801, Analiza sytuacji społeczno-politycznej woj. poznańskiego, podpisana przez Komendan-ta Wojewódzkiego MO w Poznaniu płk. mgr Henryka Zaszkiewicza, 6 XI 1980 r., k. 8.

w programach duszpasterskich negacji materialistycznego światopoglą-du”42. Funkcjonariusze planowali w związku z tym „ograniczenie wpły-wów kościoła [sic!] na młodzież i niedopuszczenie do rozwijania dzia-łalności antysocjalistycznej w oparciu o bazę Kościoła”43.

Reasumując przeprowadzoną powyżej analizę stosunku władz woje-wództwa poznańskiego wobec pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie 3 czerwca 1979 r., można zauważyć przynajmniej dwie płaszczyzny działań. Pierwsza była oficjalna, kiedy to realizowano niezbędne zadania organizacyjne związane z oficjalnym przygotowaniem organizacyjnym tego wydarzenia.

Drugą prowadzili urzędnicy administracji rządowej, wojewódzkiej i miejskiej, a także funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa. W tym za-kresie realizowano dotychczasową politykę komunistycznych szykan wo-bec Kościołów i związków wyznaniowych. Działo się to nadal w ramach realizacji ideologii marksistowskiej i dążenia do ateizacji Polaków.

Mimo wielu przeszkód, pielgrzymi przybyli do Gniezna, przybyła też młodzież. Wysiłki komunistów zmierzające do o laicyzacji polskiego spo-łeczeństwa i usunięcia Kościoła z przestrzeni publicznej zostały drastycz-nie zahamowane. Zaczynała się nowa epoka w stosunkach między pań-stwem, a Kościołem w Polsce.

Abstract

The communist authorities in Poland in the face of the first visit of Pope John Paul II in Gniezno in 1979

John Paul II made his first pilgrimage to his home country on 2–10 June 1979. The day after his arrival to Poland, he embarked on a symbolic trip to Gniezno to visit the grave of St. Adalbert, the first saint patron of Poland, a supporter of independent state structures in Poland and guardian of European unity.

The national security authorities coordinated the organization of the pilgrimage as part of an operation code-named “Summer’79”. National security, the management of administration bureaus and state-owned

42Tamże, k. 8.

companies were all mobilized to routinely secure the pilgrimage of the top representative of the Holy See. On the other hand, the authorities strived to limit the number of pilgrims planning to meet the Pope. The-refore, rumours about lethal accidents were disseminated and efforts were made to avoid religious symbols in the city’s public space, the pil-grims’ access to water was limited, etc. This did not daunt the thousands of worshippers.

The visit of John Paul II to St. Adalbert’s grave in Gniezno proved extre-mely fateful: the Pope made history with his address to maintain Europe’s spiritual unity. In Gniezno, a special dialogue with the young was also commenced, later on continued by John Paul II throughout his pontificate. Keywords: The communist, St. Adalbert, the patron, the guardian, opera-tion code-named “Summer’79”, limit, disseminated, rumours

Bibliografia

Źródła archiwalne

Archiwum IPN w Warszawie. Archiwum IPN w Poznaniu.

Relacje

Relacja rodziny Zbierańskich z Gniezna, zebrana przez Sebastiana Zbierańskiego OMI (w zasobie OBBH w Poznaniu, lipiec 2017 r.). Ks. M. Aleksandrowicz, ks. K. Śmigiel, Jan Paweł II u grobu św. Woj-ciecha. Informator historyczny, Gniezno 1979.

Źródła publikowane

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. III 1975–1990, pod red. P. Piotrowskiego, Warszawa 2008, s. 241–245.

Dzień drugi 3 czerwca, niedziela Warszawa–Gniezno Msza św. w uro-czystość Zesłania Ducha Świętego. Na wzgórzu Lecha, [w:] Pielgrzym-ka do Ojczyzny. Przemówienia i homilie Ojca Świętego Jana Pawła II, wstęp, diariusz i aneksy A i Z. Szubowie, fot. barwne R. Rzepec-ki, Warszawa 1980, s. 51–55.

Homilia Ojca Świętego podczas Mszy Świętej w Gnieźnie, [w:] Piel-grzymka do Ojczyzny. Przemówienia i homilie Ojca Świętego Jana Pawła II, s. 65–71.

Ojciec Święty przemawia do młodzieży na Wzgórzu Lecha, [w:] Piel-grzymka do Ojczyzny. Przemówienia i homilie Ojca Świętego Jana Pawła II, s. 74–76.

Raczkowski W., Ojciec Święty w Gnieźnie, „Przewodnik Katolicki” 1979, nr 25.

Opracowania

Kaliski B., Archidiecezja gnieźnieńska w czasach komunizmu 1945– 1980, Warszawa 2012.

Reczek R., Lokalne władze partyjno-państwowe wobec pobytu Jana Pawła II, [w:] Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych

w Wielkopolsce w latach 1979–1980, pod red. K. Białeckiego, Poznań 2010, s. 87–109.

Reczek R., Reakcje społeczeństwa lubuskiego wobec wyrobu papieża Polaka i jego pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny w dokumentach SB województwa zielonogórskiego, [w:] Władze wobec Kościołów i związ-ków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1970–1980, pod red. E. Wojcieszyk, Poznań 2014, s. 95.

Rochatka T., Władze a obchody uroczystości ku czci Świętego Woj-ciecha w Gnieźnie, [w:] Władze wobec Kościołów i związków wyzna-niowych w Wielkopolsce w latach 1980–1989, pod red. K. Białeckie-go, Poznań 2011, s. 194.

Schaefer B., Wschodnioniemiecka Stasi, Kościół katolicki i „Solidar-ność” w latach 1978–1989, [w:] Świat wobec Solidarności 1980–1989, red. P. Jaworski, Ł. Kamiński, Warszawa 2013, s. 143.

Strony internetowe

Informacje PAP http://dd.neon24.pl/post/123103,i-pielgrzymka-jana-pawla-ii-do-polski-2-10-czerwca-1979 (dostęp: 9 VI 2017); Wspomnienia Leszka Biernackiego http://www.wszechnica.solidar-nosc.org.pl/?page_id=14791(dostęp: 9 VI 2017).