Województwo nowosądeckie

Województwo nowosądeckie zostało utworzone w wyniku reformy admi-nistracyjnej2, która 1 czerwca 1975 r. wprowadziła 49 jednostek admini-stracyjnych szczebla wojewódzkiego3. Liczyło ono 14 miast (największe to Nowy Sącz, Gorlice, Zakopane, Nowy Targ, Rabka, Krynica i Lima-nowa) i 54 gminy (w 1979 r. było 41 gmin). Dla potrzeb admi nis tracyjnych przyjęto podział na 5 jednostek miejskich, 9 miejsko-gminnych i 41 gminnych4.

Wprawdzie na terenie województwa znajdowało się kilka ważnych obiektów gospodarczych (Nowotarskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Podhale”, Fabryka Maszyn Wiertniczych i Górniczych „Glinik” w Gorli-cach, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Nowym Sączu, Sądeckie Zakłady Elektro-Węglowe), jednak dominowało tutaj rolnictwo, a istot-nym walorem województwa była rozwijająca się turystyka i liczne uzdro-wiska. W 1979 r. województwo liczyło niewiele ponad 616 tys., z czego 2/3 mieszkańców żyło na terenach wiejskich5.

Aby oddać istotę problemów w polityce społecznej i gospodarczej, ja-kie w ocenie władz występowały na tym terenie, warto przytoczyć wypo-wiedzi I sekretarza KW PZPR Henryka Kosteckiego. W 1976 r. na jednej z narad aktywu partyjnego pokusił się o ocenę Podhala. Występowało tu szersze niż w innych częściach województwa „podziemie gospodarcze” (nielegalny ubój, garbowanie skór, handel obcymi walutami, złotem sre-brem). Wiele negatywnych zjawisk (przemyt) wiązało się z dynamicznie rozwijającą się turystyką. Silne kontakty z zagranicą i pomoc materialna

2Wprowadziła ją ustawa z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Polski oraz zmianie usta-wy o radach narodousta-wych. Dz. U. nr 16, poz. 91.

3Losy województwa nowosądeckiego ważyły się do samego końca. W pierwotnej wersji opracowanej przez spe-cjalny zespół partyjno-rządowy liczba województw wynosiła 50, późniejsze korekty projektu zmniejszyły tę licz-bę do 47. Wśród skreślonych jednostek znalazły się woj. chełmskie, chojnickie i nowosądeckie. Po kolejnych roz-mowach chełmskie i nowosądeckie uwzględniono w ostatecznej wersji nowego podziału administracyjnego PRL. L. Olejnik, Reforma podziału administracyjnego Polski w 1975 r. (z szerszym uwzględnieniem zmian w regionie łódzkim), „Rocznik Łódzki” 1995, t. 42, s. 163–164.

4Do takiego rozwiązania swoją organizację na terenie województwa dostosowała PZPR (komitety: miejskie, miej-sko-gminne, gminne). Zob. Rocznik statystyczny województwa nowosądeckiego za 1979 r. Nowy Sącz 1979, s. 41–42; ANNS 31/205/4703, Wykaz władz partyjnych woj. nowosądeckiego 1975–1988, Wykaz zmian w podziale admi-nistracyjnym województwa nowosądeckiego wprowadzonych po 1 VI 1975 r., b.d., b.p.

5 Rocznik statystyczny województwa nowosądeckiego…, s. 40; ANNS 31/205/3516, Kancelaria I Sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu. Wystąpienia i notatki I sekretarza 1979, Informacja o województwie nowosądeckim, [1979 r.], b.p.

rodzin miała wpływ na postawy mieszkańców (kult „dulara”). Niekorzyst-nym dla władz zjawiskiem było także niedostateczne oddziaływanie pro-pagandowe telewizji na tym terenie z powodu słabego sygnału6. Z kolei podczas narady z prokuratorami Kostecki podzielił się uwagami na temat całego województwa. W jego przekonaniu był to teren niełatwy, jeśli cho-dzi o utrzymanie ładu i porządku. Jako negatywne zjawiska wymienił: „cho-dzia- „dzia-łalność ludzi łatwych zarobków («niebieskie ptaszki»)”, handel obcą walutą, nielegalne garbarstwo i kuśnierstwo, nielegalny ubój, nielegalne pędzenie śliwowicy, wykup i próby wywozu ludowych dzieł sztuki7. Warto dodać jeszcze uwagę na temat mieszkańców województwa wypowiedzianą przez Stanisława Kutę już po pielgrzymce, która w pewnym stopniu dopełniała krytyczną ocenę zjawisk społecznych. Uważał on, że występował tu „zako-rzeniony w mentalności […] brak poszanowania norm prawnych”8.

W kontekście polityki wyznaniowej prowadzonej w latach 1975–1980 najważniejsze decyzje wypracowywane i podejmowane były przez nie-formalny Zespół Wojewódzki, czyli gremium kierujące najważniejszy-mi ogniwanajważniejszy-mi władzy. Należeli do niego: I sekretarz KW PZPR Henryk Kostecki, wojewoda Lech Bafia, zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. SB ppłk/płk Józef Schiller, dyrektor Wydziału ds. Wyznań Urzę-du Wojewódzkiego Bolesław Leśniak, zastępca kierownika Wydziału Organizacyjnego ds. Administracyjnych, a następnie kierownik Wy-działu Administracyjnego KW PZPR Stanisław Kuta oraz naczelnik Wydziału IV SB KW MO mjr/ppłk Stanisław Polak9. Należy także pa-miętać o komendancie wojewódzkim MO płk. Stanisławie Radziejew-skim i jego zastępcy ds. MO mjr./ppłk. Bogusławie Strzeleckim (zwłasz-cza jeśli chodzi o zabezpieczenie pielgrzymki Jana Pawła II w Nowym Targu).

6ANNS 31/205/3509, Kancelaria I Sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu. Referaty i wystąpienia 1976, Co moż-na powiedzieć o Nowym Targu, b.d., b.p.

7ANNS 31/205/3910, Kancelaria I Sekretarza KW PZPR w Nowym Sączu. Referaty i wystąpienia 1976, Wystąpie-nie końcowe na naradzie prokuratorskiej, b.d., b.p.

8ANNS 31/205/4966, Informacje Wydziału Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sączu dotyczące kleru za 1980 r., Ocena realizacji polityki wyznaniowej w województwie oraz wytyczenie dalszych kierunków działań w tym

zakresie [wystąpienie S. Kuty na naradzie w dn. 4 IV 1980 r.], b.p.

9Był to terenowy odpowiednik Komisji ds. Kleru powołanej w 1971 r. przy Wydziale Administracyjnym KC PZPR. Zob. R. Gryz, Polityka wyznaniowa ekipy Edwarda Gierka, [w:] Władze wobec Kościołów i związków wy-znaniowych w Wielkopolsce w latach 1970–1980, Studia i materiały poznańskiego IPN, pod red. K. Białeckiego, t. XII, Poznań 2010, s. 15.

Organizacja Kościoła katolickiego na terenie województwa wygląda-ła następująco: diecezja tarnowska liczywygląda-ła tutaj 12 dekanatów, 126 parafii, w tym siedem zakonnych, zlokalizowanych było 189 kościołów i sto ka-plic; archidiecezja krakowska na terenie województwa miała zorganizo-wanych sześć dekanatów, 63 parafie, w tym 12 zakonnych, znajdowały się tu 83 kościoły i 127 kaplic10.

W 1977 r. na terenie województwa przebywało na stałe 618 księży die-cezjalnych i zakonnych, do tego dochodziło nawet około 300 duchow-nych, którzy prowadzili tam pracę duszpasterską w okresie letnim. Po-nadto znajdowało się tam 136 placówek zakonnych żeńskich (1012 sióstr zakonnych)11.

Dyrektor Wydziału ds. Wyznań, w kontekście polityki wyznaniowej, przekonywał:

wszystkie wymienione wskaźniki […] osiągają na naszym terenie wielkości znacznie wyższe niż w innych województwach […]. Stwarza to określone trud-ności w realizacji polityki wyznaniowej. Ponadto, specyfika województwa wy-maga uwzględnienia również następujących elementów:

– brak większych ośrodków przemysłowych – tradycyjna, fanatyczna religijność ludności,

– wynikające ze specyfiki terenu trudności w oddziaływaniu ideologicznym, – brak silnych grup wyznaniowych innych Kościołów,

– rygorystyczne i bezkrytyczne podporządkowanie duchowieństwa hierarchii ko-ścielnej,

– napływ dużej ilości turystów i wczasowiczów, znacznie zwiększający dochody duchowieństwa12.

10ANNS 31/205/4962, Informacje Wydz. Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sączu dotyczące kleru za 1976 r., Informacja Wydziału ds. Wyznań dotycząca organizacji archidiecezji krakowskiej na terenie woj. nowosądeckie-go (załącznik nr 1 do pisma Wz-020/3/76), [Nowy Sącz], 29 listopad 1976 r., s. 361; ANNS 31/205/4962, Infor-macja Wydziału ds. Wyznań dotycząca organizacji diecezji tarnowskiej na terenie woj. nowosądeckiego (załącz-nik do pisma Wz-020/3/76), [Nowy Sącz], 29 XI 1976 r., s. 373.

11ANNS 31/205/4967, Informacje Wydz. Administracyjnego KW PZPR w Nowym Sącz dotyczące kleru i poli-tyki wyznaniowej 1977–1979, Ocena sytuacji w zakresie polipoli-tyki wyznaniowej na terenie województwa, Nowy Sącz, 23 II 1977 r., s. 679–681.