Relacje Komitetu z Radą Praw Człowieka

Rada Praw Człowieka została powołana w 2006 r. jako organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego²⁹³ i zastąpiła Komisję Praw Człowieka, która była powszechnie krytykowana za niską skuteczność i małą wiarygodność²⁹⁴. Rada, podobnie jak wcześniej Komisja, jest głównym organem ochrony i promocji praw człowieka stojącym na czele systemu ochrony praw człowieka opartego na Karcie NZ. W skład Rady wchodzi 47 państw członkowskich ONZ wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na okres 3 lat.

O ile w przypadku Komisji Praw Człowieka praktycznie jedynym mechanizmem umożliwiającym ewentualną współpracę z organami traktatowymi były procedury specjalne, o tyle Rada Praw Człowieka została wyposażona w instrument, który stwarza o wiele większe możliwości wykorzystania przez nią dorobku komitetów. Jest nim Powszechny Przegląd Okresowy (Universal Periodic Review – UPR), który służy przeprowadzaniu przez Radę cyklicznej kontroli stanu przestrzegania praw człowieka w państwach członkowskich ONZ. Polega on na dokonywaniu przez Radę co 4 lata oceny stanu przestrzegania praw człowieka w danym państwie na podstawie krótkiego sprawozdania rządu, sprawozdania sporządzonego przez OHCHR oraz informacji dostarczonych przez inne podmioty, w tym przez organizacje pozarządowe. W rezultacie przeprowadzonego przeglądu, który podobnie jak procedura badania sprawozdań przez organy traktatowe, oprócz analizy dokumentów zakłada również przeprowadzenie dialogu podczas sesji z delegacją państwa, członkowie Grupy

293

Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 60/251 z dn. 15 marca 2006 r.

294

Szerzej: C. Márquez Carrasco, I. Nifosi Sutton, From the Commission on Human Rights to the Human

Rights Council (w:) International Human Rights Law in Global Context, red. F. Gomez Isa, K. de Feyter,

82 Roboczej ds. Powszechnego Przeglądu Okresowego (zwanej dalej „grupą roboczą”) wystosowują rekomendacje pod adresem państwa²⁹⁵.

Co istotne, jak podkreślono w rezolucji Zgromadzenia Ogólnego 60/251 określającej główne zasady UPR, mechanizm ten ma mieć charakter uzupełniający, nie zaś dublować czy konkurować z kontrolą dokonywaną przez organy traktatowe. Założenie to jest widoczne już w odniesieniu do samej dokumentacji będącej przedmiotem analizy grupy roboczej – oprócz sprawozdania rządu bada ona sprawozdanie sporządzone przez OHCHR, które zawiera tematyczne zestawienie ustaleń organów traktatowych (głównie uwag końcowych) oraz specjalnych sprawozdawców dotyczących stanu przestrzegania praw człowieka w danym państwie²⁹⁶.

Umieszczenie tego dokumentu w materiałach będących podstawą badania dokonywanego w ramach UPR znajduje odzwierciedlenie w uwagach grupy roboczej. Analizując wyniki tej procedury w stosunku do wybranych państw z różnych grup regionalnych, można stwierdzić, że członkowie grupy roboczej stosunkowo często odwołują się do uwag końcowych Komitetu CEDAW, zarówno zadając pytania w procesie dialogu z państwem, jak i wystosowując rekomendacje pod jego adresem. Przedmiotem pytań jest zazwyczaj stan realizacji zaleceń wystosowanych przez Komitet, np. w odniesieniu do przeciwdziałania przemocy domowej²⁹⁷, handlu kobietami, zwiększenia uczestnictwa kobiet w życiu publicznym²⁹⁸, czy przeciwdziałania szkodliwym stereotypom²⁹⁹. Co więcej, wzmocnienie realizacji zaleceń Komitetu w danej materii jest również przedmiotem rekomendacji wystosowywanych przez członków grupy roboczej pod adresem państwa, które podlega przeglądowi³⁰⁰. Niejednokrotnie w ramach UPR wystosowywane są ponadto zalecenia

295

Szerzej: M. Górzyńska, Powszechny przegląd okresowy – nadzieje i rzeczywistość. Kilka refleksji w

związku z zakończeniem pierwszych sesji grupy roboczej Rady Praw Człowieka ds. powszechnego przeglądu okresowego (w:) Współczesne problemy praw człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego, red. T. Jasudowicz, M. Balcerzak, J. Kapelańska-Pręgowska, Toruń 2009.

296

Zob. np. Kompilacja sporządzona przez OHCHR w sprawie Polski, 27 marca 2008 r., A/HRC/WG.6/1/POL/2.

297

Sprawozdanie Grupy roboczej ds. Powszechnego Przeglądu Okresowego w sprawie Gwinei, 6 maja 2010 r., A/HRC/WG.6/8/L.3, pkt 35, 37.

298

Sprawozdanie Grupy roboczej ds. Powszechnego Przeglądu Okresowego w sprawie Armenii, 14 maja 2010 r., A/HRC/WG.6/8/L.8, pkt 63, 68.

299

Sprawozdanie Grupy roboczej ds. Powszechnego Przeglądu Okresowego w sprawie Hiszpanii, 7 maja 2010 r., A/HRC/WG.6/8/L.5, pkt 33, 72.

300

Sprawozdanie Grupy roboczej ds. Powszechnego Przeglądu Okresowego w sprawie Gwinei, 6 maja 2010 r., A/HRC/WG.6/8/L.3, pkt 71.30, 71.49.

83 przystąpienia do Protokołu Fakultatywnego³⁰¹ lub też wycofania zastrzeżeń do Konwencji³⁰². Warto nadmienić, że uwagi końcowe Komitetu są także często przywoływane przez organizacje pozarządowe, których komentarze są uwzględniane w oficjalnej dokumentacji UPR³⁰³.

UPR daje nie tylko okazję do kontroli realizacji zaleceń Komitetu, ale i do podjęcia przez państwa dobrowolnych zobowiązań w zakresie przestrzegania praw człowieka (tzw. voluntary commitments), co stanowi niewątpliwie ważny bodziec do weryfikacji przez społeczność międzynarodową stanu realizacji tych deklaracji, np. przy okazji kolejnego UPR. W odniesieniu do Konwencji zobowiązania te dotyczą najczęściej przystąpienia do Protokołu Fakultatywnego lub wycofania zastrzeżeń do Konwencji³⁰⁴.

Widać zatem wyraźnie, że procedura UPR stwarza ważny, dodatkowy instrument nie tylko monitorowania stanu przestrzegania Konwencji CEDAW, ale i wdrażania przez państwa-strony konkretnych zaleceń Komitetu. Jest to bardzo istotny krok w procesie zacieśniania współpracy pomiędzy Komitetem a Radą Praw Człowieka. Sam Komitet również zdaje się dostrzegać potencjał tkwiący w UPR i w swoich uwagach końcowych odwołuje się, choć na razie w sposób incydentalny, do zobowiązań podjętych przez państwa w ramach tej procedury. Najczęściej jest to przypomnienie złożonej przez dane państwo deklaracji utworzenia krajowej instytucji praw człowieka (NHRI)³⁰⁵, ale może to też być zobowiązanie dotyczące bezpośrednio materii objętej Konwencją, takie jak np. deklaracja podjęcia skutecznych działań na rzecz likwidacji przemocy wobec kobiet³⁰⁶.

Warto nadmienić, że Komitet i Rada Praw Człowieka nawiązują również wzajemnie do swoich uchwał w wydawanych przez siebie oświadczeniach. Przykładowo Komitet odwołał się do rezolucji wydanej przez Radę w swoim

301

Sprawozdanie Grupy roboczej ds. Powszechnego Przeglądu Okresowego w sprawie Grenady, 14 maja 2010 r., A/HRC/WG.6/8/L.11, pkt 71.2.

302

Sprawozdanie Grupy roboczej ds. Powszechnego Przeglądu Okresowego w sprawie Szwajcarii, 28 maja 2008 r., A/HRC/8/41, pkt 57.21.

303

Zob. np. Sprawozdanie z 8 sesji Rady Praw Człowieka, 1 września 2008 r., A/HRC/8/52, pkt 478, 631, 813.

304

Ibidem, pkt 240, 497.

305

Uwagi końcowe do VI sprawozdania Japonii z dn. 7 sierpnia 2009 r., CEDAW/C/JPN/CO/6, pkt 24; Uwagi końcowe do III sprawozdania Szwajcarii z dn. 7 sierpnia 2009 r., CEDAW/C/CHE/CO/3, pkt 45; Uwagi końcowe do połączonego wstępnego, II i III sprawozdania Botswany z dn. 5 lutego 2010 r., CEDAW/C/BOT/CO/3, pkt 17; Uwagi końcowe do wstępnego sprawozdania Zjednoczonych Emiratów Arabskich z dn. 5 lutego 2010 r., CEDAW/C/ARE/CO/1, pkt 20.

306

Uwagi końcowe do połączonego V i VI sprawozdania Finlandii z dn. 15 lipca 2008 r., CEDAW/C/FIN/CO/6, pkt 50.

84 oświadczeniu okolicznościowym dotyczącym sytuacji kobiet na Bliskim Wschodzie³⁰⁷. Rada odwołuje się natomiast w swoich rezolucjach do Konwencji, czego przykładem może być rezolucja w sprawie sytuacji praw człowieka w Birmie³⁰⁸. Przewodniczący Komitetu bierze również udział w sesjach Rady³⁰⁹.

Kwestia zacieśnienia współpracy organów traktatowych z Radą jest stałym przedmiotem obrad spotkań przewodniczących komitetów i spotkań międzykomitetowych, na które zapraszani są przedstawiciele Rady Praw Człowieka³¹⁰. Komitet dostrzega także znaczenie wzmocnienia współpracy z Radą w kontekście potencjalnej reformy traktatowego systemu ochrony praw człowieka, co zaakcentował w wystosowanym w tej kwestii oświadczeniu³¹¹.

O intencji podążania w kierunku zacieśnienia relacji z Radą świadczy również rozważany przez Komitet od dłuższego czasu projekt stworzenia specjalnego mechanizmu, który umożliwiałby wzmocnienie monitorowania procesu nowelizowania przez państwa ustaw, które dyskryminują kobiety. Jest on odpowiedzią na przedstawioną w 2005 r. przez Komisję Statusu Kobiet propozycję powołania specjalnego sprawozdawcy ds. dyskryminującego ustawodawstwa. W 2009 r. Komitet przedstawił dwie alternatywne propozycje dla tej inicjatywy. Pierwsza z nich zakłada utworzenie w ramach Komitetu stałej grupy roboczej, której zadanie polegałoby na prowadzeniu follow-up stanu realizacji przez państwa uwag końcowych dotyczących dyskryminujących kobiety przepisów prawnych. Druga propozycja zakłada stworzenie specjalnego mechanizmu, który opierałby się na ścisłej współpracy w tej materii Komitetu z Radą Praw Człowieka oraz Komisją Statusu Kobiet, co umożliwiłoby również monitorowanie sytuacji w państwach, które nie są stroną Konwencji. Niestety, sprawozdanie Komitetu nie przedstawia bliższych szczegółów ani analizy prawnej takiego rozwiązania, a on sam nie opowiedział się na razie za wyborem konkretnej opcji³¹².

307

Decyzja 36/II, Sprawozdanie z 36 sesji Komitetu, która odbyła się w dn. 7 - 25 sierpnia 2006 r., A/61/38.

308

Rezolucja 8/14 z dn. 18 czerwca 2008 r.

309

Zob. np. Sprawozdanie z 34 sesji Komitetu, która odbyła się w dn. 16 stycznia – 3 lutego 2006 r., A/61/38, pkt 362.

310

Przykładowo w 2009 r. podczas spotkania przewodniczących komitetów odbyło się spotkanie z A. Van Meeuwen, przewodniczącym Rady Praw Człowieka; Sprawozdanie z 21 spotkania przewodniczących komitetów, które odbyło się w 2009 r., A/64/280, pkt 4-6.

311

Sprawozdanie z 34 sesji Komitetu, która odbyła się w dn. 16 stycznia – 3 lutego 2006 r., A/61/38, Aneks I, pkt 6.

312

Sprawozdanie z 42 sesji Komitetu, która odbyła się w dn. 20 października – 7 listopada 2008 r., A/63/38, pkt 37.

85