Religia, rasowa ezoteryka i protochronizm: Oriana, Ara a, Prypontyda

Pierwsza nowoczesna mitotwórcza wizja dziejów Ukrainy powstała na gruncie reli-gijnym wśród diaspory ukraińskiej w Ameryce Północnej. Twórca etnocentrycznej doktryny religijnej Runwiry (Ridna Ukrajinśka Nacionalna Wira – Rodzima Ukraiń-ska Wiara Narodowa) Łew Syłenko⁸ zawarł w niej też wykładnię dziejów, przed-stawioną w poemacie religijnym Hist’ z chramu predkiw (Gość z chramu przodków 1969), oraz w gigantycznych rozmiarów traktacie Maha Wira (1979). Większość późniejszych ukraińskich narracji pseudonaukowych w jakimś stopniu powtarza koncepcje Syłenki. Według Syłenki istnieje bezpośrednia ciągłość bytu narodu od Ukrainy czasów kultury trypolskiej, zwanej wtedy Orijaną, poprzez Kimmerów, Scytów i Sarmatów do współczesnych Ukraińców. Nazwa Orijana pochodzi od Ora – praojca Ukraińców, pierwszego oracza. Orijana była wybraną ziemią Boga – Dawcy Bytu. Z Ukrainy-Orijany w różnych okresach wywędrowali też twórcy in-nych ważin-nych cywilizacji: Indowie, Pelazgowie (właściwi założyciele cywilizacji egejskiej), Filistyni, Sumerowie, Hetyci, Irańczycy⁹. Kluczowymi elementami sa-kralnej geogra ii pradziejów Ukrainy jest u Syłenki Dniepr i Kijów. Morze Czarne nie odgrywa istotnej roli samo w sobie, jednak większość ludów starożytnych Nadczarnomorza jest inkorporowana do ukraińskiej historii narodowej i uznana po prostu za Ukraińców: Kimmerowie, Scytowie i Sarmaci. Wrogami Ukrainy są natomiast Grecy, Rzymianie, Bizantyjczycy (Romejowie), a także Chazarowie¹⁰.

7 W. Stoczkowski, Ludzie, bogowie i przybysze z kosmosu, Warszawa 2005, przeł. R. Wiśniewski, s. 87–91. Autor analizuje konceptualne tworzywo oraz kulturowy i społeczny kontekst teorii staro-żytnych astronautów (paleoastronautyki, dänikenizmu) w II połowie XX w., wysnuwając wniosek, że teoria ta jest współczesnym wcieleniem teozo ii, czyli wersją okultyzmu – tradycji umysłowej stojącej w opozycji zarówno wobec humanistycznego racjonalizmu, jak i wobec tradycji judeochrześcijańskiej.

8 Lew Syłenko – ur. w 1921 roku koło Aleksandrii (obecnie obwód kirowohradzki), podczas II wojny światowej jako jeniec znalazł się w Niemczech, po wojnie pozostał na Zachodzie, od 1953 w Kanadzie, twórca monoteistycznej etnocentrycznej doktryny religijnej. Zm. 2008. Szerzej zob.

W. Pawluczuk, dz. cyt., s. 170–172.

9 L. Sylenko, Hist’ z chramu predkiv, wyd. II, 1996, http://www.dazhboh.org/books [5.03.2015], wszędzie. Por. W. Pawluczuk, dz. cyt., s. 173–178.

10 L. Sylenko, dz. cyt. wszędzie.

Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_RC – 7 kor.indd 86

Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_RC – 7 kor.indd 86 2016-11-08 17:49:172016-11-08 17:49:17

87 Od początku lat dziewięćdziesiątych na Ukrainie pojawiło się wiele narracji powielających główne twierdzenia Syłenki. Ich cechą wspólną jest: przypisywanie Ukrainie roli kolebki cywilizacji, zwłaszcza cywilizacji ludów indoeuropejskich, asocjujące się z tym różne warianty mitu aryjskiego, czyli nazywanie pierwotnego rdzennego ludu utożsamianego z Ukraińcami terminami zbliżonymi brzmienio-wo do Ariowie, włączanie kultury trypolskiej oraz starożytnych ludów stepowych Nadczarnomorza do historii narodowej Ukraińców. Niektóre z tych narracji pre-tendują do statusu tekstów naukowych, choć niemal zupełnie nie odwołują się do współczesnego stanu badań i współczesnej metodologii archeologii, historii,

ilologii, antropologii kulturowej i innych stosownych nauk, lub czynią to selek-tywnie i mimetycznie.

Jednym z głównych współczesnych twórców i propagatorów dyskursu jest Jurij Szyłow¹¹. Jest on autorem kilkudziesięciu publikacji po rosyjsku i ukraiń-sku, między innymi Kosmiczeskije tajny kurganow (Moskwa 1990), Prarodina arijew: Istorija, obriady i mify (Kijów 1995), Praistorija Rusi-Ukrajiny VII tys. do n.e. – I tys. n.e. (Kijów 1998), Gandharwa – arijskij spasitiel: wiediczeskoje nasliedije Podnieprowia (Moskwa 1998, Kijów 2000), „Welesowa knyha” ta aktualnist’ pra-dawnich uczeń (Kijów 2001), Dżereła wytokiw ukrajinśkoji etnokultury XIX tys. do n.e. – II tys. n.e. (Kijów 2002 ), Prasłow’janśka Aratta (Kijów 2003), Istoki sławian-skoj ciwilizacii (Kijów 2004)¹². Szyłow zaczynał swoją karierę jako profesjonalny akademicki archeolog, jednak w latach dziewięćdziesiątych rozstał się z uznawa-nymi instytucjami naukowymi. Był członkiem Rosyjskiego Ruchu Zjednoczeniowe-go (Rossijskoje Objeditielnoje Dwiżenije) stawiająceZjednoczeniowe-go sobie za cel zjednoczenie państw wschodniosłowiańskich we wspólnej przestrzeni gospodarczej i sojuszu wojskowym. Prace Szyłowa są promowane przez kijowską Międzyregionalną Aka-demię Zarządzania Kadrami (MAUP) – prywatną szkołę wyższą znaną z prorosyj-skich i antysemickich publikacji. Szyłow występuje też jako członek kilku między-narodowych organizacji mających w nazwie frazę „akademia nauk”, uznawanych jednak w środowisku naukowym za hochsztaplerskie¹³.

Główna teza Szyłowa brzmi, że praojczyzną cywilizacji światowej była Arat-ta – państwo stworzone na terenie obecnej Ukrainy przez Trypolan – wspólnych przodków Ukraińców, Białorusinów i Rosjan. Na stepowych obrzeżach Aratty wytworzył się lud Ariów, a z niego Orijowie i Borusowie (Borystenidzi), którzy

11 Jurij Szyłow – ur. w 1949 roku w obwodzie zaporoskim, ukończył studia archeologiczne na Uni-wersytecie Moskiewskim, 1971–1998 pracownik Instytutu Archeologii AN USRR/NANU, nie uzyskał stopnia doktora (odpowiednika polskiej habilitacji). Od 2001 związany z Międzyregionalną Akademią Zarządzania Kadrami (MAUP), także współzałożyciel niepublicznego Muzeum „Aratta-Ukraina” we wsi Trypole. Z autobiogra ią i własną prezentacją działalności można zapoznać się na stronie internetowej Jurij Sylov. Vlasna storinka, www.shylov.org.ua [25.10.2015]. Zob. też. T. Stryjek, dz. cyt., s. 403–404.

12 K. Haluško, Bytyj šljach vid archeolohiï do nacyzmu, abo jaki «teoriï» my obhovorjujemo, w: No-vitni mify…, s. 13.

13 V. Otroščenko, dz. cyt., s. 58–60.

Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_RC – 7 kor.indd 87

Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_RC – 7 kor.indd 87 2016-11-08 17:49:172016-11-08 17:49:17

88

wywędrowali do Indii, a następnie wrócili na Ukrainę pod nazwą Słowian. Pierw-szymi słowiańskimi wielkimi organizmami państwowymi była Kimmeria i Scytia.

„Wspólnotowi” (obszczinnije) Słowianie przeciwstawiali się państwom właścicieli niewolników: Grecji, Rzymowi, Bizancjum i Chazarii. Po rozpadzie Aratty i wspól-noty Trypolan, Rosjanie wyruszyli do Anatolii, gdzie założyli Troję, stamtąd do Italii, gdzie byli znani jako Etruskowie, stamtąd do Skandynawii, skąd jako Waregowie wrócili do Rosji, zataczając koło¹⁴. Tezy te są podawane w otoczeniu rasistowskich i antysemickich idei, bliskich do neonazizmu¹⁵.

Drugim głównym klasykiem nurtu jest Jurij Kanyhin¹⁶. Jego sztandarowe dzieło Szljach Arijiw (Szlak Ariów) zostało wydane po raz pierwszy w 1995 roku i od tamtego czasu miało kilkanaście wznowień. Autor ten publikacje swe określa jako „powieści-eseje religijne”, twierdząc, że tylko przekazuje wiedzę, którą otrzy-mał od tybetańskich mędrców¹⁷.

Wykład dziejów Ukrainy i ludzkości według Kanyhina wygląda następująco¹⁸: w epoce lodowcowej na dalekiej Północy, w „Arktydzie”, powstała zmutowana rasa szczególnie kreatywna i uzdolniona: Ariowie. Następnie przenieśli się oni na południe. W 5508 roku p.n.e. Rama-Prometeusz, aryjski mesjasz powołany przez Niebo, zaczął nauczać w Kijowie. Tam zapoczątkował kult Słońca i Bogini--Matki, zakazał krwawych o iar, zapoczątkował rolnictwo, obróbkę brązu, cera-mikę i udomowienie konia. Bezpośrednimi dziedzicami Ramy byli twórcy cywi-lizacji trypolskiej. Ukrainę Ariowie nazwali Ramawartą (Krajem Ramy). Ariowie

14 Rekapitulację wizji dziejów Szyłowa zob.: T. Stryjek, dz. cyt., s. 404–408, oraz: L. Zaliznjak, Ukraïnoheneza v tumani mifolohiï, w: Novitni mify… s. 41–47.

15 Zob. K. Haluško, dz. cyt., 13–14, 25–27; V. Otroščenko, dz. cyt., s. 58–60; L. Zaliznjak, dz. cyt.

s. 41–47.

16 Jurij Kanyhin – ur. 1935 w obwodzie ługańskim, ukończył ekonomię na Uniwersytecie Mo-skiewskim, doktor habilitowany, pracował w instytucjach naukowych w azjatyckiej części RFSRR, m.in. jako sekretarz naukowy prezydium Oddziału Syberyjskiego AN ZSRR. Od 1976 mieszka w Ki-jowie. Pracował w Instytucie Cybernetyki. Według informacji podawanych w 2002 roku był kierow-nikiem Laboratorium Intelektu Socjalnego Centrum Badań Potencjału Naukowego i Historii Nauki im. H.M. Dobrowa NANU. Zob. T. Stryjek, dz. cyt., s. 392.

17 Ju. Kanyhin, Šljach ariïv. Ukraïna v duchovnij istoriï ljudstva, Kyı̈v 2002, s. 2–8, 19–28. Kanyhin twierdzi, że w 1972 roku w Ułan-Ude poznał tybetańskiego lamę o imieniu Samden, aresztowane-go w 1945 w Mandżurii przez NKWD i wywiezionearesztowane-go do ZSRR, Ow lama przekazał mu prawdziwą wiedzę o historii ludzkości i zainspirował do badań i publikacji. Wątek ten jest charakterystyczny dla narracji okultystycznych, wręcz należy do konwencji gatunku. O ile autor tekstu głównego nurtu kultury stara się przedstawić jako oryginalny, o tyle ezoteryk usuwa się w cień i stara się udowodnić przede wszystkim swoją wierność anonimowej tradycji, podkreśla bezosobowy charakter swego dzieła, twierdzi, że miał w ręku dokumenty przechowywane w tajemniczym miejscu napisane w ta-jemniczym języku, albo spisał nauki tajemniczych guru. Zob. W. Stoczkowski, dz. cyt., s. 169–175.

Typowy dla okultyzmu jest też mit Tybetu jako repozytorium utajonej wiedzy prawdziwej – zob.

tamże, s. 101–104; R. Sala Rose, Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu, Warszawa 2006, przeł.

Z. Jakubowska, A. Rurarz, sv. Tybet.

18 Rekapitulacja wywodów Kanyhina, zob. T. Stryjek, dz. cyt., s. 392–400; K. Haluško, dz. cyt., s. 14–23; D.A. Gorun, dz. cyt., s. 186–187.

Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_RC – 7 kor.indd 88

Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_RC – 7 kor.indd 88 2016-11-08 17:49:172016-11-08 17:49:17

89 wywędrowali na wschód, do Azji Srodkowej i dalej do Indii, ale potem nastąpiły wędrówki powrotne. W konsekwencji wytworzyły się dwa najważniejsze centra kultury aryjskiej: Siedmiorzecze w Azji Srodkowej i Północna Prypontyda¹⁹, czy-li nadczarnomorskie ziemie Ukrainy wraz z Kubaniem i Przedkaukaziem, gdzie powstało rolnictwo, ceramika, pismo, religia monoteistyczna i idea trójcy świętej (wyrażona w tryzubie), budownictwo trzypiętrowych domów, forty ikacje i pro-fesjonalne wojsko (drużyna). Centrum Prypontydy było państwo Aratta vel Oran-tania. Ariowie – pojęcie to stopniowo przestało być kategorią etniczną, a stało się kulturową – rozprzestrzeniali się potem po świecie w kolejnych falach. Pierwszą falą byli Kimmerowie, potomkowie biblijnego Gomera, syna Jafeta. Założyli oni cywilizację trypolską²⁰. Od nich pochodzą Trojańczycy, Etruskowie-Tarsenowie²¹, Celtowie i Kreteńczycy. Druga fala to Scytowie, synowie Magoga, którzy ufundo-wali religię Mitry. Trzecia – Sarmaci, synowie Madaja, bezpośredni przodkowie Słowian. Czwarta – Jonowie, synowie Jawana. Historia ludzkości to walka dobra ze złem. Dobro reprezentowali „prawi Ariowie”, twórcy kultury trypolskiej, i ludy od nich pochodzące, w tym Antowie – bezpośredni potomkowie i depozytariusze oryginalnego dorobku kulturowego pierwszych Ariów Aratty. Zło zaś – „lewi Ario-wie”, czyli Atlantydzi, Sumerowie, Goci, niemieccy naziści oraz istniejące na tere-nie Ukrainy „terrorystyczne państwa właścicieli tere-niewolników”, to znaczy państwo Scytów królewskich (pozostali Scytowie byli „prawi”) i Chazaria.

W narracji Kanyhina przewijają się tezy protochronistyczne – przypisywanie Praukrainie i Praukraińcom pierwszeństwa w kluczowych osiągnięciach ludz-kości: Homer to nie jednostkowy autor, lecz imię zbiorowe oznaczające lud Go-merów-Kimmerów; Iliada i Odyseja zatem to zapisy pamięci historycznej Pra-ukraińców, a ich akcja rozgrywa się na Nadczarnomorzu²²; pismo alfabetyczne

19 Prypontyda to hybrydowa ukraińsko-grecka wersja terminu „Nadczarnomorze”.

20 Niekonsekwencja jest jedną z najważniejszych cech tego typu tekstów – Kanyhin najpierw pisze (Ju. Kanyhin, dz. cyt., s. 38), że cywilizacja trypolska została założona bezpośrednio przez Ra-mę-Prometeusza, a kilka stron dalej (tamże, s. 49) – że założyli ją Kimmerowie po powrocie z Indii i Azji Srodkowej. Podobnie Tuwał, praojciec Ukraińców (imię zaczerpnięte z Księgi Rodzaju), raz miał żyć kilkanaście tysięcy lat przed naszą erą (a więc wcześniej niż kanyhinowski Rama-Prometeusz!) innym razem – kilka tysięcy lat p.n.e. itd. (por. tamże, s. 71–76).

21 Tamże, s. 165–166. Idea ta bazuje na podobieństwie brzmieniowym etnonimu Ruś, Rusowie i autoetnonimu Etrusków: Rasenna lub Rasna (które notabene podnosił już Nikołoz Marr). Kanyhin wykorzystuje tu hipotezę nauki akademickiej, że część ludów Nadczarnomorza mogła wziąć udział w wędrówkach Ludów Morza – migracjach, które zdestabilizowały wschodnią część basenu Morza Sródziemnego w XIII–XII w. p.n.e. (por. J. Chochorowski, Koczownicy Wielkiego Stepu. Z mroków pre-historii do debiutu na arenie dziejowej, w: Koczownicy Ukrainy, red. tenże, Katowice 1996, s. 20). Je-den z Ludów Morza w tekstach egipskich był nazywany Teresz, co daje podstawy do hipotetycznego identy ikowania go z Etruskami (gr. Tyrrhenoi, Tyrsenoi). Jednocześnie Kanyhin zapożycza koncept słoweńskiej teorii weneckiej, tj. próbę odczytywania zapisów starożytnego języka weneckiego (in-doeuropejskiego, najprawdopodobniej z grupy iliryjskiej) oraz etruskiego (o niewyjaśnionej do dziś a iliacji) poprzez współczesny język słoweński (por. S. Klemencič, dz. cyt.).

22 Ju. Kanyhim, dz. cyt., s. 79–80.

Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_RC – 7 kor.indd 89

Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_RC – 7 kor.indd 89 2016-11-08 17:49:172016-11-08 17:49:17

90

zostało wynalezione w Praukrainie-Aratcie i stamtąd przeniesione do basenu Morza Sródziemnego²³; Kartaginę założyli Tarsenowie, czyli Rusicze, przy czym

„Hannibal był bardzo podobny do Słowianina, a obyczajami do naszego waleczne-go Swiatosława”²⁴; Hyksosi, którzy podbili Egipt w XVII w. p.n.e. byli Trypolanami i założyli dynastię władców o „zaporoskich imionach Szyszak”²⁵; imperium Attyli polegało na wojskach słowiańskich, a sam Attyla był pół-Ukraińcem, siostrzeń-cem kniazia Kija, założyciela Kijowa²⁶. Jezus Chrystus miał korzenie w Galicji, był bowiem Galilejczykiem-Galatem, czyli potomkiem Tywerców-Haliczan, jednego z ludów Praukrainy-Aratty, którego jedna część wywędrowała, dając początek Cel-tom (ich część jako Galaci tra iła przez Bałkany do Palestyny), a część pozostała w praojczyźnie – stąd Halicz i Galicja²⁷.

Znamienne dla Kanyhina i podobnych autorów jest odwracanie wektora relacji centrum–peryferie w opisie historycznych relacji cywilizacji i państw Morza Sród-ziemnego z regionem nadczarnomorskim. Osiągnięcia starożytnej Grecji i Rzymu są deprecjonowane, i choć Kanyhin uznaje Jonów także za lud pochodzący z Aratty, to stara się wszelkimi sposobami umniejszyć oryginalność i rolę cywilizacji Gre-cji – oprócz odebrania jej Homera odbiera jej też kolonizację Nadczarnomorza:

Olbia okazuje się nie kolonią grecką, lecz trojańską (co miał w mistyczny sposób wiedzieć Iwan Kotlarewski, tworząc poemat Eneida)²⁸.

2.2. Etniczna historia Dawnej Ukrainy –