Rola międzynarodowych organizacji w procesie standaryzacji i harmonizacji rachunkowości

Wraz z rozwojem międzynarodowej współpracy gospo­ darczej, otwartymi rynkami regionalnymi oraz tworzeniem międzynarodowych organizacji finansowych, wyłoniła się potrzeba ustanowienia międzynarodowego prawa w zakresie rachunkowości. Od blisko trzydziestu lat czynione są próby standaryzowania zasad rachunkowości w skali międzynaro­ dowej, aby stanowiły one globalny język biznesu; najwięk­ szy postęp w tej dziedzinie przypada na 2000 rok, kiedy to postanowiono, iż taką rolę będą pełnić Międzynarodowe Stan­ dardy Rachunkowości tworzone przez nową zrestrukturyzo­ waną Radę MSR.1 Międzynarodowe Standardy Rachunkowo­

1 A. Jaruga, P. Kabalski, Znowelizowana ustawa o rachunkowości a standar­ dy międzynarodowe, ODiDK, Gdańsk 2001, s. 7.

Polskie prawo bilansowe w warunkach integracji z Unią Europejską 107

ści nie stanowią nadrzędnego prawa w stosunku do ustawo­ dawstwa poszczególnych krajów, lecz są to powszechnie ak­ ceptowane i zalecane zasady sporządzania sprawozdań finan­ sowych jako produktu finalnego rachunkowości jednostek skierowanego do zróżnicowanych odbiorców. Zatem wystę­ puje współcześnie konieczność stworzenia nowej dziedziny rachunkowości, a mianowicie rachunkowości międzynarodo­ wej przygotowującej uniwersalne ogólne zasady rachunko­ wości finansowej możliwe do zaakceptowania przez wszyst­ kie kraje świata.2

Nie wolno zapominać, iż dalsza internacjonalizacja pro­ cesów gospodarczych stała się nieodwracalna, a ich siłę na­ pędową stanowią w głównej mierze dynamicznie rozwijające się wielonarodowe struktury organizacji gospodarczych dą­ żące do znoszenia barier w przepływie kapitału, towarów, usług, zasobów pracy w celu pełniejszej globalizacji. Komi­ sja Unii Europejskiej zadecydowała, iż spółki giełdowe kra­ jów członkowskich zobligowane są do wprowadzenia wszyst­ kich MSR do swojej sprawozdawczości finansowej. Natomiast docelowo przewiduje się utworzenie do 2010 roku wspólne­ go obszaru gospodarczego Unii Europejskiej ze Stanami Zjed­ noczonymi.3 Z tego powodu - w celu zapewnienia pełnej stan­ daryzacji i harmonizacji rachunkowości - powołane zostały międzynarodowe organizacje, służące budowie standardów i ich upowszechnianiu. Organizacje te (przedstawione na schemacie nr 1) można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

1) środowiska zawodowe rachunkowców,

2) ponadnarodowe organizacje, w których znajdują się komisje do spraw harmonizacji i upowszechniania standary­

2 S. T. Surdykowska, Rachunkowość międzynarodowa, Zakamycze, Kraków 1999, s. 37.

3 K. Winiarska, Rachunkowość przedsiębiorstw w procesie integracji z Unią Europejską, Wyższa Szkoła Integracji Europejskiej, Szczecin 2000, s. 7.

108 Alicja Dziuba-Burczyk

zowanej rachunkowości. Organizacje te popierając harmoniza­ cję uważają, że ożywi ona działalność gospodarczą i ugrun­ tuje pozycję ekonomiczną ich członków.4

Schemat nr 1. Międzynarodowe organizacje w procesie standaryzacji i harmoniza­ cji rachunkowości

Źródło: opracowanie własne.

4 Rachunkowość Międzynarodowa, pod. red. L. Bednarskiego, J. Gierusza, PWE, Warszawa 2001, s. 134.

Polskie prawo bilansowe w warunkach integracji z Unią Europejską 109

Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunko­ wości (IASC— International Accounting Standards Com­ mittee) z siedzibą w Londynie jest główną, profesjonalną or­

ganizacją środowisk zajmujących się rachunkowością. Utwo­ rzony 29 czerwca 1973 roku przez zawodowe stowarzysze­ nia rachunkowości jako prywatna, niezależna organizacja skupia stowarzyszenia: Australii, Kanady, Francji, Niemiec, Japonii, Meksyku, Holandii, Wielkiej Brytanii i Irlandii, Sta­ nów Zjednoczonych.5 W 2000 roku do tej organizacji należa­ ły aż 153 stowarzyszenia ekspertów rachunkowości z 112 kra­ jów świata (w tym Polski).6 Organizacja pracuje nad standar­ dami dla wszystkich krajów bez względu na położenie geo­ graficzne, czy też gospodarcze.

Standardy rachunkowości są to wzorce, ogólnie sformu­ łowane wytyczne, wskazania, zalecenia, czyli powszechnie akceptowane zasady sporządzania sprawozdań finansowych. Standardy te nie stanowią norm nadrzędnych w stosunku do przepisów prawa w żadnym kraju ich stosowania. Na zasa­ dzie dobrowolności są one uwzględniane przy kreowaniu kra­ jowych przepisów o rachunkowości w poszczególnych kra­ jach, w celu zapewnienia porównywalności i przejrzystości

sprawozdań finansowych. W miarę globalizacji gospodarki standardy są systematycznie doskonalone. Szczególne zna­ czenie miał rok 2000 na drodze rozwoju standardów, bowiem dokonano wówczas restrukturyzacji komitetu.7

W maju 2000 roku zatwierdzono nową konstytucję, w której świetle Komitet Międzynarodowych Standardów Ra­ chunkowości stanowi niezależną jednostkę zarządzaną przez 19 Mężów Zaufania z różnych regionów świata i o różnym

5 G. T. Bailey, K. Wild, Międzynarodowe Standardy Rachunkowości w prak­ tyce, FRRwP, Warszawa 2000, s. 25.

6 A. Jaruga, P. Kabalski, Znowelizowana ustawa..., op. cit., s. 10.

110 Alicja Dziuba-Вurczyk

doświadczeniu zawodowym. Mężowie Zaufania zobligowani są do mianowania 14 członków Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB International Accounting Standards Board), 12 członków Stałego Komitetu ds. Inter­ pretacji (SIC - Standing Interpretations Committee), oraz 30 członków Komisji Doradczej ds. Standardów (SAC - Stan­ dards Advisory Council).8 Prace nad mianowaniem pierwszych członków rozpoczęto w 2001 roku. Działalność Komitetu pro­ wadzona jest przez Radę MSR.

Główne zadania Komitetu Międzynarodowych Standar­ dów Rachunkowości:

• opracowanie w publicznym interesie jednego zestawu globalnych standardów o wysokiej jakości, zrozumiałych, dających się instytucjonalnie umacniać, które mają być sto­ sowane w sprawozdawczości finansowej w celu wspomaga­ nia uczestników światowych rynków kapitałowych i innych użytkowników w podejmowaniu ekonomicznych decyzji;

• promowanie i rygorystyczne stosowanie tych standar­ dów, doprowadzenie dzięki zbieżności krajowych standardów i MSR do wysokiej jakości rozwiązań;

• włączenie krajowych komitetów ustalających standar­ dy w krajach członkowskich do procesu decyzyjnego Rady MSR.

Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości9

Rada w pełni odpowiada za wszystkie sprawy meryto­ ryczne Komitetu łącznie z przygotowywaniem i wydawaniem MSR i ich projektów oraz za ostateczne zatwierdzanie inter­ pretacji SIC. Aby sprostać powyższym zadaniom rada publi­

8 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001, op. cit., s. 17-21.

Polskie prawo bilansowe w warunkach integracji z Unią Europejską

kuje projekty standardów, projekty przedwstępne, dokumen­ ty dyskusyjne w celu uzyskania cennych uwag praktycznych w powszechnej opinii. Posiada ona pełne prawo decydowa­ nia o programie prac merytorycznych komitetu (ISAC) i o mia­ nowaniu osób odpowiedzialnych za poszczególne przedsię­ wzięcia. Organizuje swoje prace. Ustala procedury analizo­ wania nadesłanych uwag odnośnie do opublikowanych do­ kumentów, powołuje komitety sterujące.

Zatem głównym celem Rady MSR jest tworzenie stan­ dardów, czyli ujednolicenie polityki prowadzenia rachunko­ wości w różnych krajach świata w tym także w Polsce, przez zapewnianie łączności z Krajowymi Komitetami Standardów.

Prace nad ulepszaniem i ujednolicaniem standardów na całym świecie trwają nadal, do chwili obecnej10 wydano 34 standardy i 24 interpretacje SIC, które corocznie publikowa­ ne są w zbiorczym wydaniu zawierającym również „Konsty­ tucję Rady MSR”, Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych”, „Historię MSR”.11

Standardy są wykorzystywane do trzech głównych celów: 1) do sporządzania sprawozdań finansowych,

2) do opracowywania raportów wymaganych od spółek giełdowych,

3) jako wzorce do naśladowania w przypadku ustalania standardów krajowych.

Do zadań Komisji Doradczej ds. Standardów należy:12

• doradzanie Radzie MSR przy podejmowaniu decyzji związanych z priorytetami prac,

• informowanie o skutkach standardów dla użytkowni­ ków sprawozdań finansowych,

10 Mowa o połowie roku 2002.

11 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001, op. cit., s. 5.

1 1 2 Alicja Dziuba-Burczyk

• doradzanie Radzie i Mężom Zaufania w różnych spra­ wach.

Spotkania komisji odbywają się przynajmniej trzy razy do roku i są otwarte dla obserwatorów, a na Radę MSR został nałożony obowiązek konsultacji w sprawach głównych przed­ sięwzięć, co zapewnia ciągłość i spójnos'ć działania.

Do zadań Stałego Komitetu ds. Interpretacji (SIC-Stan- ding Interpretations Committee, działającego od 1997 roku) należy:

• interpretacja w kwestiach już zbadanych w przypadku, gdy zastosowanie MSR jest niezadowalające,

• interpretacja nowych zagadnień odnoszących się do ist­ niejących MSR,

• przedstawienie radzie sprawozdania i uzyskanie od niej ostatecznego zatwierdzenia interpretacji.

Komitet MSR po każdym spotkaniu publikuje raport na temat decyzji podjętych przez Stały Komitet ds. Interpretacji w biuletynie „News from the SIC”.

Międzynarodowa Federacja Księgowych (IFAC - In­

ternational Federation of Accountant) powstała w 1977 r. z sie­ dzibą w Nowym Yorku. Należą do niej te sama państwa, co do Komitetu MSR, a od 1989 r. również Polska. Federacja zrzeszając stowarzyszenia biegłych rewidentów specjalizuje się w rewizji finansowej, opracowuje międzynarodowe wy­ tyczne rewizji finansowej dla biegłych rewidentów. Zajmuje się także pomocą w opracowaniu standardów i ich wdraża­ niem w życie gospodarcze poszczególnych krajów.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż w Stanach Zjednoczo­ nych najwcześniej opracowano Generalną Ramową Koncep­ cję Rachunkowości, a Rada Finansowych Standardów Ra­ chunkowości (Financial Accounting Standard Board - FASB) wydała ok. 140 krajowych standardów (GAAP - Generally Accepted Accounting Principles). Początkowo strona amery­

Polskie prawo bilansowe w warunkach integracji z Unią Europejską 113

kańska nie godziła się na uznawanie MSR, natomiast obecnie zobowiązała się do nie wydawania własnych standardów (GAAP), które byłyby sprzeczne z MSR, co ma olbrzymie znaczenie dla harmonizacji międzynarodowej rachunkowości.

Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów War­ tościowych (International Organisation of Securities Commis­

sions - IOSCO) skupia w swych szeregach Giełdy Papierów Wartościowych z najbardziej rozwiniętych krajów świata. IOSCO poszukuje jednolitych standardów, które umożliwia­ łyby spółkom rejestrowanie swych akcji na dowolnej giełdzie kraju będącego członkiem Federacji bez jakichkolwiek zmian w sprawozdaniach finansowych dostosowujących do wymo­ gów kraju danej giełdy. W 1993 roku IOSCO ogłosiła listę podstawowych wymagań. Podmioty, prowadzące działalność na światową skalę powinny z cała pewnością sporządzać tyl­ ko jedno sprawozdanie finansowe. Dzięki porozumieniu IASC z IOSCO nastąpiła w 2000 roku aprobata trzydziestu MSR przez IOSCO, i pojawiła się realna szansa, iż organizacje usta­ lające przepisy obowiązujące na światowych giełdach papie­ rów wartościowych będą honorowały sprawozdania finanso­ we opracowane zgodnie z MSR.13

2. Podejście Unii Europejskiej