Wstęp
Badania zaprezentowane w niniejszym artykule zostały zrealizowane dla Specjalnej Strefy Ekonomicznej - Krakow ski Park Technologiczny (SSE-KPT) przy współudziale Kra kowskiej Szkoły Wyższej im. A. F. Modrzewskiego w Krako wie. Głównym celem badań było rozpoznanie barier i szans rozwojowych przedsiębiorstw „zaawansowanych technolo gicznie”. Uzyskane informacje pozwoliłyby m.in. na przygo towanie odpowiedniej do ich potrzeb oferty przez tworzącą się SSE-KPT.
Należy zaznaczyć, że przedstawione wyniki badań sta nowią drugą część tego projektu. Pierwsza część wraz ze szczegółowymi założeniami oraz opisem procesu badawcze go została zaprezentowana w Zeszytach Naukowych KSW*.
Kluczową kategorią, na której koncentrowały się niniej sze badania była kwestia innowacyjności. Obecnie innowa cja jest coraz częściej postrzegana jako „szczególne narzę dzie przedsiębiorców, za którego pomocą ze zmiany czynią okazję do podjęcia działalności gospodarczej lub doświad czenia nowych usług.(...) Przedsiębiorcy powinni w celowy sposób szukać źródeł innowacji, szukać zmian i ich objawów
łM. Dolhasz, D. Kubacka „Państwo i Społeczeństwo”, R. II 2002, nr 2, s. 329-338.
Wpływ innowacyjności na rozwój przedsiębiorstw
wskazujących na okazję do skutecznej innowacji”.1 A więc zarządzanie poprzez innowacje powinno charakteryzować szczególnie firmy branży „zaawansowanej technologicznie”.2
Innowacje dotyczą wszystkich funkcji przedsiębiorstwa, nie wiążą się wyłącznie z produkcją. Nowe rozwiązania poja wiają się zatem w dziedzinie marketingu, finansów, polityki kadrowej, obejmują sferę zarządzania przedsiębiorstwem.3
Celem bezpośrednim omawianego fragmentu badań była identyfikacja i ocena perspektyw rozwojowych przedsię biorstw oraz wpływu innowacyjności na ich rozwój. Główny obszar zainteresowań badawczych określono m.in. za pomo cą dwóch szczegółowych pytań:
1) Czy i w jakim zakresie firmy wprowadzają innowacje? 2) Jakie czynniki w otoczeniu stanowią główne przeszko dy we wprowadzaniu innowacji?
Badania zostały przeprowadzone wśród przedsiębiorstw branż „zaawansowanych technologicznie”, mających siedzi bę na obszarze Krakowa. Na respondentów wytypowano oso by pełniące w tych przedsiębiorstwach funkcje kierownicze; ankietowano właścicieli, przedstawicieli Zarządu, dyrektorów przedsiębiorstw lub dyrektorów ds. handlu.
Wśród badanych firm największy odsetek stanowiły przedsiębiorstwa, które powstały po 1989 roku (3/4 bada nych), z czego połowa rozpoczęła działalność na przestrzeni ostatnich pięciu lat (tj. 1996-2001), co potwierdza postępują cy rozwój branż nastawionych na nowe technologie. Co piąta firma wśród badanych ma „dłuższy staż” na rynku (zostały
1 P. F. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 29.
2 Pojęcie branży „zaawansowanej technologicznie” jest kategorią umowną, którą posługują się pracownicy SSE-KPT, opisując grupę firm prowadzących dzia łalność m.in. w zakresie automatyki, elektroniki, informatyki, telekomunikacji itp.
3 Przedsiębiorstwo na rynku międzynarodowym. Analiza strategiczna, red. T. Gołębiowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s. 77.
98 Magdalena Dołhasz, Dominika Kubacka
założone w latach 70. i 80. XX wieku). Należy zwrócić uwa gę, iż wśród badanych znalazła się nawet firma, której po czątki sięgają roku 1910.
Opisując badaną zbiorowość wzięto również pod uwagę dwa kryteria, które w ciągu minionej dekady nabrały szcze gólnego znaczenia: charakter jednostki oraz jej formę własno ści. Biorąc pod uwagę charakter jednostki, wśród badanych zdecydowaną większość (prawie 80%) stanowiły samodziel ne jednostki organizacyjne. Niespełna 5% to firmy będące oddziałami lokalnymi macierzystych jednostek, o własnej wyodrębnionej działalności gospodarczej. Filie oraz przedsię biorstwa firm zagranicznych stanowiły łącznie ponad 15%. Jeżeli chodzi o drugie kryterium, własność prywatną zadekla rowała zdecydowana większość z firm. Wśród pozostałych wskazywano na własność państwową osób prawnych. Spora dycznie pojawiły się też inne typy własności: S.A., sp. z o.o., spółdzielnia oraz spółka z udziałem kapitału zagranicznego, które jednak można zaliczyć do własności prywatnej, co zwięk szałoby udział tej grupy do 97%.
Jednym z podstawowych elementów różnicujących fir my jest kapitał i nadzór właścicielski. Biorąc pod uwagę po wyższe kryterium, w grupie badanych jednostek dominują firmy z kapitałem krajowym. Należy zauważyć, że aż 8% ba danych nie ujawniło tej informacji, traktując ją jako poufną.
O wielkości firmy decyduje liczba zatrudnionych. Naj liczniejszą grupę firm stanowiły te, które zatrudniają poniżej 50 osób (granice przedziałów ustalono na podstawie wytycz nych Unii Europejskiej).
Jeśli chodzi o zasięg działalności firmy, okazuje się, że ponad 1/3 badanych operuje na terenie całej Polski. Aż 15% respondentów deklaruje wejście na rynki międzynarodowe.
Bardzo ważnym kryterium pozwalającym systematyzo wać badanych jest ich kondycja finansowa. Można zaobser
Wpływ innowacyjności na rozwój przedsiębiorstw 99
wować, iż co trzecia firma określa swoją sytuację jako dobrą, a wliczając firmy o bardzo dobrej kondycji finansowej, odse tek wzrasta aż do 50%. Jedynie nieliczni uznali swoją sytu ację za trudną, natomiast prawie dwukrotnie więcej nie usto sunkowało się do tego pytania.
Bariery i szanse w procesie prowadzania innowacji
W branży „zaawansowanych technologii” podejście innowacyjne jest, jak się wydaje, warunkiem koniecznym dla ich rozwoju, jak i skutecznego konkurowania. Dlatego też w pierwszej kolejności starano się zidentyfikować stopień re alizacji innowacji w dotychczasowej działalności firm, a na stępnie rozpoznać problemy i potrzeby firm związane z pro wadzeniem przez nie działań innowacyjnych w przyszłości. Toteż w kwestionariuszu znalazła się grupa pytań dotycząca bezpośrednio kwestii dokonywanych i przewidywanych w fir mach inwestycji.
Zapytano respondentów, czy w ciągu ostatnich dwóch lat wprowadzili w swoim przedsiębiorstwie jakiekolwiek zmia ny w zakresie technologii, organizacji itp. Aż 80% ankieto wanych potwierdziło wprowadzenie innowacji we wspomnia nym okresie.
Podkreślić przy tym należy, że grupa ta jest czterokrot nie większa od tych, którzy nie podjęli przedsięwzięć inno wacyjnych.
Wśród tych, którzy zadeklarowali się na „tak”, najwięcej osób (78%) wskazało „innowacyjny produkt/usługę”. Potwier dza to obserwowane na rynku tendencje do konkurowania przede wszystkim poprzez własną, szeroko pojętą ofertę. Na drugim miejscu (wagę tej innowacji dostrzegła ponad połowa ankietowanych) uplasowała się „nowoczesna technologia”.
100 Magdalena Dołhasz, Dominika Kubacka
Równie wysokie notowania osiągnęła innowacyjność w zakre sie organizacji przedsiębiorstwa, której wprowadzenie w mi nionych dwóch latach zadeklarowało 44% respondentów.
W kwestionariuszu ankietowym znalazło się również pytanie precyzujące typ działalności innowacyjnej. 37% re spondentów zainwestowało w działalność związaną z marke tingiem, jako drugi typ wskazano „zakup maszyn i urządzeń” - 1/3. Najmniej wskazań uzyskało „doradztwo ekspertów z ze wnątrz / audyt techniczny” (niespełna 10%).
Interesującym zagadnieniem dla badań była struktura wy datków na innowacje poniesione w rozpatrywanym okresie. Niestety, uzyskanie tej informacji napotkało na spore problemy - respondenci wykazywali niechęć do wypowiadania się w sprawach finansowych, a za takie uznali omawiane pytanie. Podobne opory wzbudziło pytanie o szacunkową kwotę ponie sionych wydatków na innowacje (zakreślenie przedziału) - je den na trzech ankietowanych odmówił podania takich danych. 45% firm deklaruje wydatki na innowacje w kwocie nie prze kraczającej 100.000 zł w ciągu ostatnich dwóch lat.
odpowiedzi -500 000
Rys. 1. Struktura firm według kwot wydatkowanych przez nie na innowacje Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Wpływ innowacyjności na rozwój przedsiębiorstw
Poproszono dodatkowo o wskazanie najistotniejszych przeszkód w realizacji działań innowacyjnych. Firmy zdecy dowanie wyróżniły:
• „przepisy podatkowe” - prawie połowa (46,5%) respon dentów,
• „brak środków finansowych” - 42% ankietowanych, • „bariery rynkowe” - ponad 1/3 (38%).
30%-,
b e d f a c g
Legenda:
b - przepisy podatkowe e - brak środków finansowych d - bariery rynkowe / konkurencja f - trudności w dostępie do kredytów
a - polityka władz adm. / skomplikowane procedury c - bariery prawno-organizacyjne
g- inne
Rys. 2. Struktura barier innowacyjności wg liczby wskazań (100%= 155 wskazań) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Respondenci są konsekwentni w swoich wypowie dziach. Pytani bowiem o najistotniejsze przeszkody w rozwo ju swojej działalności, jak i we wprowadzaniu innowacji -
wskazywali zawsze jako główną tę samą barierę tj. przepisy podatkowe.
W świetle dostrzeżonych przeszkód, istotne wydaje się poznanie opinii ankietowanych na temat działań ze strony
Wpływ innowacyjności na rozwój przedsiębiorstw 103
Toteż ostatnia część kwestionariusza poświęcona zosta ła zgromadzeniu informacji nt. ewentualnego zainteresowa nia współpracą z SSE-KPT.
Z badań wynika, iż ponad 70% ankietowanych firm jest zainteresowanych współpracą z KPT lub inną instytucją, ma jącą związek z transferem lub promocją innowacji. Tylko co piąta firma nie zgłasza chęci podjęcia takiej współpracy.
Respondenci, którzy wyrazili zainteresowanie potencjal ną współpracą z Krakowskim Parkiem Technologicznym lub inną tego typu instytucją, określili również formy tej współ pracy, którymi byliby zainteresowani.
Zdecydowanie najlepszą pomocą ze strony KPT byłoby
- w opinii aż 80% respondentów - poszukiwanie partnerów biznesowych poprzez ośrodek przekazu informacji.
la- poszukiwanie partnerów biznesowych poprzez ośrodek przakazu informacji □ c - uzyskanie nowej technologii, licencji,
wiedzy
|d- uzyskanie porad ekspertów / audytorów z zewnątrz
□ b - nawiązywanie współpracy z wyższą uczelnią / instytutem badawczym ■ e - inne
Rys. 4. Formy oczekiwanej współpracy wg odsetka wskazań (100%=106 wskazań) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
Prawie 3A ankietowanych osób nie wyraża zainteresowa nia skorzystaniem z krótko zarysowanej w kwestionariuszu ankietowym oferty inwestycyjnej SSE-KPT. Zaledwie co pią ty ankietowany jest przeciwnego zdania.
14,
16,(
45,3%
104
Wnioski
1. Firmy wykazują podejście innowacyjne, pomimo na potykanych trudności wprowadzając innowacje zarówno w za kresie produktu, jak i technologii.
2. Wszystkie ankietowane firmy oczekują ułatwień we wprowadzaniu innowacji, zarówno ze strony państwa, jak i in nych instytucji.
3. Badane firmy oczekują, że strefa może pełnić funkcję regulatora sektora zaawansowanych technologii, inicjując i ko ordynując działania ułatwiające wprowadzanie innowacji w sektorze. Potencjalnym polem działania SSE-KPT może stać się obszar prawa podatkowego. W tym zakresie strefa może wspomagać firmy, prowadząc np. działalność doradczą, czy broniąc ich interesów poprzez lobbing lub walkę z ogranicze niami prawnymi.
4. Kolejny kierunek rozwoju działalności strefy, zgodny z oczekiwaniami respondentów, to pomoc w poszukiwaniu partnerów biznesowych: pośredniczenie w negocjowaniu umów oraz dostarczaniu aktualnych i wiarygodnych infor macji, a więc utrzymywaniu kontaktów z podobnymi rynka mi poza obszarem geograficznym funkcjonowania zaintere sowanych firm. Strefa może również oferować pomoc w za kresie innowacyjności produktowej i nowoczesnych techno logii (np. usługi doradcze, działalność szkoleniowa, pozyski wanie środków finansowych).
Alicja Dziuba-Burczyk