Rynek derywatów notowanych na Giełdzie Papierów Wartościo- wych w Warszawie

Polski rynek instrumentów pochodnych jest rynkiem stosunkowo młodym.

Jego początki datuje się na rok 1992, kiedy to Polski Bank Inwestycyjny S.A.

zaczął prowadzić transakcje z wykorzystaniem walutowych transakcji forward.

W ciągu kolejnych sześciu lat niewiele się zmieniło, z tego też powodu Polska - w porównaniu do innych krajów regionu takich jak Czechy, Węgry czy Słowenia - uznana mogła być za kraj pod tym względem słabo rozwinięty.

W roku 1996 Bank ING wprowadził do obrotu pierwsze opcje walutowe.

Były one oferowane na sześć par walutowych i trzy różne okresy wykonania.

W sierpniu tego samego roku Polski Bank Inwestycyjny oferował już opcje walutowe emitowane nie tylko przez siebie, ale też przez inne podmioty. W roku 1997 do obrotu wprowadzone zostały pierwsze opcje na stopy procentowe¹⁴. Już w rok później sytuacja zmieniła się radykalnie, kiedy to utworzone zostało centrum handlu instrumentami pochodnymi na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Początkowo do obrotu wprowadzone zostały kontrakty na indeks WIG-20, a następnie kontrakty futures na parę walutową USD/PLN. Kolejnymi instrumentami pochodnymi, jakie wprowadzone zostały do obrotu giełdowego, były kontrakty na akcje notowane na giełdzie i kontrakty na obligacje. Niewątpliwym impulsem do rozwoju tego rynku okazało się wprowadzenie handlu opartego na platformach internetowych, co z kolei wpłynęło na znaczne zwiększenie liczby inwestorów prywatnych.

Rok 2002 przyniósł kolejne etapy rozwoju rynku giełdowych instrumentów pochodnych. Wprowadzone zostały pierwsze kontrakty na indeks mWIG40, w roku 2003 opcje na indeks WIG20, a w roku 2005 opcje na obligacje. W roku 2008 pojawiły się kontrakty na pary walutowe CHF/PLN i GBP/PLN.

Przeciętne dzienne obroty na rynku regulowanym licząc od daty jego powstania pozostają na poziomie daleko niższym niż można zaobserwować na rynku OTC. W roku 2008 średnia wartość dziennych obrotów na rynku OTC wyniosła 15531,3 miliona złotych, natomiast na rynku publicznym 1241,9 miliona złotych. Na rynku OTC dominowały instrumenty pochodne kursów walutowych i stóp procentowych, podczas gdy na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie najczęściej spotykanym instrumentem były kontrakty futures na indeks giełdowy WIG20¹⁵. Minione lata wiązały się z dynamicznym rozwojem rynku giełdowych instrumentów pochodnych, co tłumaczyć można rosnącym zainteresowaniem handlem na giełdzie ze strony inwestorów prywatnych.

14 R. Wisła, Rynek finansowych instrumentów pochodnych w Polsce w latach 1991-2006, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.

15 Rozwój systemu finansowego w Polsce, Departament Systemu Finansowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 1.12.2009, s. 41, http://nbp.pl/home.aspx?f=/systemfinansowy/rozwoj.html, pobrano 2011.12.03.

Rynek derywatów notowanych na GPW pomimo swojej stosunkowo krótkiej historii wywiera silny wpływ na funkcjonowanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. W roku 2008 dzienne obroty na rynku termi- nowym przekroczyły istotnie obroty na rynku kasowym. Obroty te osiągnęły odpowiednio poziomy 630,1 miliarda złotych i 341,1 miliarda złotych. W oma- wianym roku Warszawska Giełda Papierów Wartościowych posiadała w swojej ofercie kilka typów instrumentów pochodnych, takich jak: kontrakty futures (na indeksy WIG20, mWIG40, akcje i kursy walut), opcje na WIG20 i opcje na indeks MiniWIG20¹⁶. Rok 2009 przyniósł jeszcze lepsze rezultaty w obrocie instrumentami pochodnymi. Zawarto łącznie ponad 13,9 miliona kontraktów, co stanowiło poprawę względem roku poprzedniego o 10%. Wartość obrotów wszystkimi notowanymi derywatywami w roku 2009 wyniosła 535 miliardów złotych, a liczba zarejestrowanych inwestorów wyniosła 62110.

Rynek instrumentów pochodnych notowanych na GPW podlega szybkiemu rozwojowi. Całkowita wartość obrotów wzrosła pomiędzy rokiem 2005 i 2009 ponad dwukrotnie. Obroty w roku 2009 spadły w odniesieniu do roku 2007 o 30%. Najaktywniejszymi graczami na rynku futures byli inwestorzy indy- widualni, których udział w rynku wyniósł 54%¹⁷. Również w tym przypadku zauważalne były zawirowania będące w związku z kryzysem finansowym z lat 2008-2009.

Wśród kontraktów notowanych na giełdzie najpopularniejsze były futures na WIG20, których wartość osiągnęła 493312 milionów złotych w porównaniu do 509100 milionów złotych stanowiących łączną wartość handlu derywa- tywami.

Podsumowanie

Niespełna dwadzieścia lat historii polskiego rynku finansowych instru- mentów pochodnych to okres burzliwych zmian i szybkiego rozwoju. Znaczna liczba instrumentów podlegających obrotowi stanowi odpowiedź na coraz większe wymagania ze strony uczestników rynku. Systematycznie rosnące średnie obroty dzienne - zarówno na rynku OTC jak i rynku giełdowym

16 Rynek instrumentów pochodnych, Rocznik Giełdowy 2009, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Dane statystyczne za rok 2008, http://www.gpw.pl/zrodla/gpw/rocznik2009/10_

pochodne.pdf pobrano 15.12.2011; Rynek instrumentów pochodnych, Rocznik Giełdowy 2010, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Dane statystyczne za rok 2009, http://www.gpw.pl/

zrodla/gpw/rocznik10/rocznik2010/rynek_instrumentow_pochodnych.pdf (stan na dzień 15.12.2011).

17 Ibidem.

- świadczą o rosnącej popularności tych kontraktów. Lata 2008-2009 i sytu- acja, jaką zaobserwować można na rynku obecnie pokazują wzajemne relacje, jakie uwidoczniły się pomiędzy rynkiem finansowym ogółem a rynkiem instrumentów pochodnych. Obecnie zaobserwować można tendencję do wykorzystania, zwłaszcza przez podmioty sektora niefinansowego, derywatów w transakcjach hedgingowych, kosztem transakcji spekulacyjnych. Bazując na analizie trendów zaobserwowanych w latach ubiegłych można wysunąć tezę, zgodnie z którą rynek instrumentów pochodnych podlegał będzie dalszemu rozwojowi.

Bibliografia:

1. Büschgen H., Przedsiębiorstwo bankowe, t. 2, Poltext, Warszawa 1997.

2. De Bondt W., The crisis of 2008 and financial reform, ”Quantitive Research in Financial Markets” Vol. 2, Nr 3/2010.

3. Rynek instrumentów pochodnych, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Rocznik Giełdowy 2009, Dane statystyczne za rok 2008, Warszawa 2009.

4. Rynek instrumentów pochodnych, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Rocznik Giełdowy 2010, Dane statystyczne za rok 2009, Warszawa 2010.

5. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2010.

6. Kalinowski M., Over-The-Counter derivatives market in view of the global financial crisis 2007-2009, „Economics and Management”, Nr 16/2011.

7. Rozwój systemu finansowego w Polsce, Departament Systemu Finansowego NBP, Warszawa 2009.

8. Wyniki badania obrotów w kwietniu 2010 r. na rynku walutowym i rynku poza- giełdowych instrumentów pochodnych w Polsce, Departament Systemu Finanso- wego NBP, Warszawa 2010.

9. Korenik D., Innowacyjne usługi banku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

10. Sheedy E., Marketing derivatives: a question of trust, “International Journal of Bank Marketing”, Vol. 15, Nr1/1997.

11. Tomaszewski R., Tomaszewski J., Łazor I., Kontrakt terminowy. Przewodnik po WIG-20 future, Parkiet Sp. z o.o., Warszawa 1998.

12. Tyler K., Stanley E., Marketing OTC equity derivatives: the role of relationships,

„International Journal of Bank Marketing”, Vol. 20, Nr 2/2002.

13. Wisła R., Rynek finansowych instrumentów pochodnych w Polsce w latach 1991-2006,Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.

Streszczenie

Podmiot gospodarczy funkcjonujący w warunkach niepewności dysponuje instru- mentami finansowymi, które pozwalają na modyfikację skutków realizacji ryzyka zwią- zanego z prowadzeniem działalności. Celem przedmiotowej pracy było określenie zmian w poziomach obrotów instrumentami pochodnymi oraz próba oceny zależności wartości handlu od sytuacji gospodarczej. W artykule przedstawiono główne finansowe instru- menty pochodne dostępne na polskim rynku giełdowym i pozagiełdowym. Charakter dostępnych instrumentów, w szczególności zaś łatwość niedostosowania ich rodzaju do wymagań przedsiębiorstwa, i związane z tym potencjalnie bardzo wysokie szkody sprawiają, iż strategia doboru derywatów uwzględniać powinna dogłębną analizę potrzeb podmiotu poszukującego ochrony i każdorazowe zestawienie ich z dostępnymi na rynku instrumentami. W artykule przedstawiono ponadto pojęcie ryzyka, wskazując na zwią- zane z nim obszary. Dokonano także analizy obrotów z wykorzystaniem poszczególnych instrumentów na rynku Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie oraz na rynku pozagiełdowym. Rozważania prowadzone były w oparciu o analizę literatury fachowej z zakresu zastosowania instrumentów pochodnych oraz publikowanych raportów ryn- kowych.

Summary

THE ANALYSIS OF TRADE VOLUMES ON THE POLISH FINANCIAL DERIVATIVES MARKET IN THE YEARS 2000-2010

The entity, which is operating in the uncertainty conditions has an access to a wide range of instruments, that allow the modification of adverse results of risk related to business conduction. The aim of the paper was to establish the changes in daily trade volumes concerning derivatives and an attempt to link these observations with the general economic environment. The article presents the main financial Derivatives available on the Polish stock and OTC (over-the-counter) markets. The characteristics of presented instruments, especially easiness of potential misuse regarding the company’s needs as well as high possible losses involved create a need for scrutiny whenever the company’s strategy is taken into account. Furthermore the article presents the definition of risk and risk-relating fields of company’s operations. A detailed analysis regarding daily trade volumes of specific derivatives both on stock market and OTC markets was performed. The discussion was performed based on the adequate academic literature and published reports.

Dorota Ostrowska∗