Rzecznik Ubezpieczonych

Ostatnią analizowaną instytucją zapewniającą sprawne funkcjonowanie rynku ubezpieczeń w Polsce jest Rzecznik Ubezpieczonych. Biuro Rzecznika Ubezpieczonych działa na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U.

Nr 124, poz. 1153 i Nr 170, poz. 1651) oraz na podstawie Statutu Biura Rzecznika Ubezpieczonych zawartego w załączniku do zarządzenia nr 134

7 Raport roczny 2009, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, Warszawa 2010, s. 5.

8 Por. Z. Reda, Baza nieuczciwych kierowców „Rzeczpospolita”, 09 marca 2011, nr 8872.

Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2003 r. w sprawie nadania statutu Biuru Rzecznika Ubezpieczonych. Do Biura wpływają skargi od osób, które czują się niesprawiedliwie potraktowane przez zakłady ubezpieczeń. Jak wynika z danych, tylko w 2010 roku do Rzecznika Ubezpieczonych wpłynęło 1600 skarg dotyczących Działu I-go i 10339 skarg odnoszących się do Działu II-go⁹. Udział tych drugich wynosił 86,5% w ogólnej liczbie złożonych skarg w 2010 roku.

Tabela 5.

Tematyka skarg i zarzuty zawarte w skargach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych, które wpłynęły do Rzecznika Ubezpieczonych w 2010 roku

(procentowy udział)

Tematyka skarg Zarzuty zawarte w skargach Ubezpieczenia komunikacyjne – 55,8% Spór co do wysokości przyznanego odszkodo-

wania lub świadczenia – 33,0%

Ubezpieczenia na życie – 13,4% Oddalenie roszczenia – 31,4%

Ubezpieczenie mienia – 10,0% Opieszałość w postępowaniu odszkodowaw- czym – 15,1%

Ubezpieczenia OC (pozostałe) – 9,3% Podwójne ubezpieczenie – 9,4%

Łączne sprawy nieprzekraczające 1% – 4,2% Sposób naliczania, wysokość, zwrot, wezwanie do zapłaty, odmowa przejęcia opłacania składek – 5,0%

Brak danych – 2,5% Inne – 3,4%

Interpretacja przepisów ubezpieczeniowych –

1,8% Łącznie sprawy nie przekraczające 1% – 2,7%

Ubezpieczenia NNW – 1,6%

Ubezpieczenia budynków w gospodarstwach rol- nych – 1,4%

Źródło: opracowanie na podstawie: Skargi kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych dotyczące problematyki ubezpieczeń gospodarczych oraz zabezpieczenia społecznego w 2010 roku, Rzecznik Ubezpieczonych, Warszawa 2011, s. 12, 14.

W tabeli 5 umieszczono dane dotyczące tematyki skarg i zarzutów zawar- tych w skargach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych w 2010 roku. Wynika z nich, że najwięcej skarg, bo 55,8%, dotyczyło ubezpieczeń komunikacyjnych, 13,4% – ubezpieczeń na życie, trochę mniej skarg wpłynęło z tytułu ubez- pieczenia mienia – 10,0%. Z kolei jeżeli chodzi o zarzuty zawarte w skargach, to 33,0% dotyczyło sporu co do wysokości przyznanego odszkodowania lub świadczenia, 31,4% dotyczyło oddalenia roszczenia, 15,1% to opieszałość w postępowaniu odszkodowawczym. Skargi z zakresu ubezpieczeń gospodar-

9 Por. Skargi kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych dotyczące problematyki ubezpieczeń gospodarczych oraz zabezpieczenia społecznego w 2010 roku, Rzecznik Ubezpieczonych, Warszawa 2011, s. 8.

czych wpływały do Rzecznika Ubezpieczonych bezpośrednio od skarżących (79,8%), za pośrednictwem pełnomocników (19,1%) oraz za pośrednictwem innych podmiotów (1,1%)¹⁰.

Poprzez swoją działalność Rzecznik Ubezpieczonych w pewien sposób dyscyplinuje zakłady ubezpieczeń¹¹, a także chroni podmioty podpisujące z nimi umowy rozstrzygając sprawiedliwie wiele spornych kwestii. Świadczą o tym dane zawarte w tabeli 6 dotyczące wyników interwencji zakończonych w 2010 roku. Rzecznik w 2010 roku zakończył 7633 interwencji. Zasadność skargi uznano w przypadku 3008 spraw, co stanowiło 39,4% wszystkich zakoń- czonych interwencji. W tym 205 należało do Działu I-go a 2803 do Działu II-go, co stanowiło odpowiednio 2,7% oraz 36,7%. Z kolei 125 skarg uznano w drodze wyjątku, co stanowiło 1,6% wszystkich zakończonych interwencji. W Dziale I uznano w ten sposób 42 sprawy (0,5%) a w Dziale II prawie o 100% więcej, bo aż 83 (1,1%). Na niekorzyść skarżących rozpatrzono 4500 spraw, co sta- nowiło aż 59,0%. W Dziale I negatywnie rozpatrzono 857 spraw (11,3%), w Dziale II 3643 (47,7%).

Tabela 6.

Wynik interwencji w sprawach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych zakończonych w 2010 roku

Wynik interwencji Liczba %

Uznanie zasadności skargi 3 008 39,4

Dział I 205 2,7

Dział II 2 803 36,7

Uznanie w drodze wyjątku 125 1,6

Dział I 42 0,5

Dział II 83 1,1

Wynik negatywny 4500 59,0

Dział I 857 11,3

Dział II 3643 47,7

Ogółem 7 633 100,0

Źródło: Skargi kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych dotyczące problematyki ubezpieczeń gospodarczych oraz zabezpieczenia społecznego w 2010 roku, Rzecznik Ubezpieczonych, Warszawa 2011, s. 16.

10 Por. Skargi kierowane..., op. cit., s. 9.

11 Najwyższa Izba Kontroli w 2011 roku po przeprowadzeniu kontroli w zakładach ubezpieczeń odkryła wiele nieprawidłowości. Okazuje się, że niektóre zakłady stosują ponad tysiąc różnych wzorów umów ubezpieczeniowych, a prawie 40% ogólnych warunków ubezpieczenia było sformuj- łowanych niezgodnie z prawem, do tego stosowano do nich własną interpretację. Patrz: M. Rzemek, Co trzecie ubezpieczenie niezgodne z prawem, „Rzeczpospolita”, 28 kwietnia 2011, nr 8914.

Z analizy danych wynika, że podmioty będące uczestnikami rynku ubezpie- czeniowego więcej skarg kierują w sprawach dotyczących Działu II-go aniżeli Działu I-go. Wynika to zapewne z różnic występujących między tymi rodza- jami ubezpieczeń, jakie oferowane są w ramach tych dwóch Działów, a także z tego, że w Dziale II występuje aż 18 różnych grup ubezpieczeń.

Podsumowanie

Przedmiotem niniejszego opracowania był rynek ubezpieczeń gospodar- czych w Polsce, a problemem sprawność funkcjonowania instytucji ochrony konsumenta. Ubezpieczenia gospodarcze dzieli się na dwa działy. Pierwszy Dział dotyczy ubezpieczeń na życie, w którym wyodrębnia się pięć różnych grup. Dokonano analizy danych dotyczących zebranej składki przypisanej brutto przez zakłady ubezpieczeń z Działu I-go w latach 2006 – 2010 i zaobserwowano wzrost składki zebranej ogółem w 2010 roku w stosunku do 2006 roku o 49,05%

z poziomu 21 035 608 tys. zł do poziomu 31 353 773 tys. zł. Świadczy to o wzra- stającym zainteresowaniu społeczeństwa produktami z tego Działu. Produkty te z jednej strony zapewniają ochronę w przypadku śmierci, wypadku czy choroby, z drugiej – zabezpieczają naszą przyszłość. Autorka opracowania do podobnych wniosków doszła, jeżeli chodzi o analizę składki przypisanej brutto zebranej za pomocą sprzedaży produktów oferowanych w ramach osiemnastu grup Działu II-go dotyczącego pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątko- wych. Ogółem w 2010 roku w Dziale tym zebrano 22 238 838 tys. zł tj. o 38,49%

więcej aniżeli w 2006 roku, kiedy to zebrano 16 058 088 tys. zł. Ubezpieczenia majątkowe mimo mniejszej zebranej składki ogółem cieszą się większą popu- larnością aniżeli życiowe, a różnica w poziomie składek zebranych ogółem wynika z tego, że umowy dotyczące Działu I-go są obarczone wyższą składką, gdyż np. w grupie drugiej i trzeciej obok elementu ryzyka występuje element kapitałowy. Jesteśmy społeczeństwem bardziej skłonnym do zabezpieczenia swojego majątku niż życia¹². W sumie na rynku ubezpieczeń gospodarczych w 2010 roku funkcjonowały 63 zakłady ubezpieczeń.

W praktyce uczestnicy/klienci rynku ubezpieczeniowego napotykają na wiele trudności począwszy od niejasno sformułowanych ogólnych warunków ubezpieczenia do zakłóceń w wypłacie odszkodowania. Z jednej strony rynek ubezpieczeń dyscyplinowany jest przez jego uczestników poprzez np. nieza- wieranie nowej umowy z nierzetelnym ubezpieczycielem, z drugiej poprzez działalność instytucji kontrolno-ochronnych. W opracowaniu zajęto się działal-

12 Por. D. Ostrowska, Wolimy majątek od życia?, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, 8 lipca 2008, nr 28.

nością trzech instytucji. Pierwszą z nich była Komisja Nadzoru Finansowego, która jest upoważniona do kontrolowania i nakładania kar pieniężnych jak i nie- pieniężnych między innymi na zakłady ubezpieczeń za różne naruszenia.

Jak wynika z danych od początku swojej działalności tj. od września 2006 roku do maja 2010 roku KNF nałożyła na rynek ubezpieczeń jedynie kary pieniężne o łącznej wysokości 1 975 000 zł. Naruszenia były różnorodne np.

naruszenie art. 14 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. W związku z tym za niewypłacenie w ustawowym terminie odszkodowań z ubezpieczenia komunikacyjnego zakłady ubezpieczeń zostały ukarane kwotą 290 000 zł.

Inne to np. naruszenie art. 146 ust. ustawy o działalności ubezpieczeniowej (kara została nałożona na jeden zakład w wysokości 500 000 zł) za dwukrotne posiadanie środków własnych w wysokości niższej niż margines wypłacalności.

Na podkreślenie zasługuje fakt zwrócenia uwagi i nałożenia kary przez KNF na jedno z towarzystw ubezpieczeniowych za naruszenie art. 212 ustawy o dzia- łalności ubezpieczeniowej w zw. z naruszeniem umów ubezpieczenia, a dokład- niej za wykonywanie działalności z naruszeniem zawartych umów ubezpie- czenia poprzez dokonanie jednostronnej zmiany ogólnych warunków ubezpie- czenia. Tym razem kara wyniosła 300 000 zł.

Kolejną omówioną instytucją był Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny wypłacający odszkodowania osobom poszkodowanym przez nieubezpieczonych właścicieli pojazdów oraz nieubezpieczonych rolników. Tylko w 2010 roku wartość wypłaconych odszkodowań i świadczeń z działalności podstawowej brutto wynosiła 49,12 mln zł.

Z kolei ostatnia omawiana instytucja tj. Rzecznik Ubezpieczonych zajmuje się rozpatrywaniem skarg od podmiotów pokrzywdzonych przez zakłady bez- pieczeń. Rzecznik w 2010 roku zakończył 7633 interwencji, przy czym zasad- ność skargi uznano w przypadku 3008 spraw, co stanowiło 39,4% wszystkich zakończonych interwencji. Dział II charakteryzował się wyższą liczbą skarg składanych przez klientów.

Wszystkie wymienione instytucje w pewien sposób dyscyplinują rynek bez- pieczeń gospodarczych, jednak z oceny działalności KNF można wyciągnąć pewien ważny wniosek - niektóre kary pieniężne powinny być znacznie wyższe, gdyż zakłady ubezpieczeń nagminnie naruszają przepisy prawa.

Bibliografia:

Biuletyn Kwartalny. Rynek ubezpieczeń 4/2010, KNF, Warszawa 2011.

Ostrowska D., Kapitał międzynarodowy a funkcjonowanie rynku finansowego w Polsce, Wyd. Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2011.

Ostrowska D., Na straży gospodarki, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, 25 maja 2010, nr 21.

Ostrowska D., Wolimy majątek od życia?, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, 8 lipca 2008, nr 28.

Raport roczny 2009, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, Warszawa 2010.

Reda Z., Baza nieuczciwych kierowców „Rzeczpospolita”, 09 marca 2011, nr 8872.

Rzemek M., Co trzecie ubezpieczenie niezgodne z prawem, „Rzeczpospolita”, 28 kwietnia 2011, nr 8914.

Skargi kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych dotyczące problematyki ubezpieczeń gospodarczych oraz zabezpieczenia społecznego w 2010 roku, Rzecznik Ubezpie- czonych, Warszawa 2011.

Zadrożna E., Zakład ubezpieczeń na życie jako instytucja zabezpieczenia kapitałowego, (w:) Ekspansja rynku usług finansowych w układzie instytucjonalnym, red. D. Ostrowska, Wyd. Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2009.

http://www.knf.gov.pl/Images/kary_KNF_wg_naruszen_23-05-11_tcm75-25457.pdf 21 maja 2011.

http://www.ufg.pl/documents/10156/10561/Sprawozdanie+z+IV+kwarta%C5%82+2 010+r 26 maja 2011.

http://www.ufg.pl/documents/10156/10561/Sprawozdanie+za+IV+kwartal+2008+r.p df 26 maja 2011.

http://www.ufg.pl/documents/10156/10561/%28Microsoft+Word+-+Wyniki+za+4+

kw+2007.pdf 26 maja 2011.

http://www.knf.gov.pl/o_nas/komisja/index.html 24 maja 2011.

http://www.knf.gov.pl/Images/kary_KNF_wg_naruszen_23-05-11_tcm75-25457.pdf 21 maja 2011.

Streszczenie

W referacie dokonano analizy funkcjonowania rynku ubezpieczeń gospodarczych tj. Działu I-go i II-go w latach 2006-2010. Na rynku tym występują pewne zakłócenia destabilizujące ten rynek, co w konsekwencji niekorzystnie odbija się na całej gospo- darce. Na rynku tym działają instytucje kontrolno-ochronne dyscyplinujące ten rynek takie jak np. Komisja Nadzoru Finansowego, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny oraz Rzecznik Ubezpieczonych.

Summary

INSTITUTIONS OF CONSUMER PROTECTION ON THE BUSINESS INSURANCE MARKET

The article presents the outcome of analyses of business (commercial) insurance market of 1^st and 2^nd divisions for the years 2006-2010. This particular market is characterized with certain destabilizing distortions, which eventually detrimentally impact the whole of economy. The business (commercial) insurance market is determined by the supervising-protecting institutions such as: Polish Financial Supervision Authority, Insurance Guarantee Fund, The Polish Insurance Ombudsman.

Wioleta Lidia Pawlik∗

TRANSFERY FINANSOWE POMIĘDZY UNIĄ EUROPEJSKĄ