Zmiany obciążenia demograficznego ludnością w wieku

nieprodukcyjnym w miastach postwojewódzkich w latach 1998-2010 Wskaźnik obciążenia demograficznego, liczony jako ilość osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, wskazuje ile osób muszą utrzymać osoby w wieku produkcyjnym. Im ten wskaźnik jest wyższy, tym obciążenie demograficzne jest większe. Analizując dane dotyczące struktury

wiekowej mieszkańców miast postwojewódzkich łatwo zauważyć duże zróż- nicowanie. W roku 1998 wskaźnik ten przyjmował wartości od 54,29 osoby do 68,87 osoby, z kolei w roku 2010 przyjął wartości w przedziale od 48,11 do 59,95. Hipoteza postawiona w niniejszym opracowaniu wymaga weryfikacji związku pomiędzy wysokością wskaźnika i jego zmianami a wielkością bada- nych miast. Wykres 3 przedstawia rozkład wskaźnika obciążenia demogra- ficznego w roku 1998 oraz 2010 w odniesieniu do ilości mieszkańców badanych miast odpowiednio w roku 1998 i 2010.

Wykres 3. Rozkład wskaźnika obciążenia demograficznego w latach 1998 i 2010 w odniesieniu do wielkości poszczególnych miast

postwojewódzkich

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Lokalnych www.stat.gov.pl).

Przedstawione powyżej obserwacje wskaźnika obciążenia demograficz- nego ukazują dwa podstawowe zjawiska dostrzegalne już na pierwszy rzut oka.

Po pierwsze, wartość wskaźnika w całej populacji spadła (analiza szczegółowa wskazuje na spadek w przypadku wszystkich badanych miast). Po drugie, nastąpiło odwrócenie obserwowanego trendu, co oznacza, że spadek wskaźnika nie był jednorodny dla wszystkich badanych miast. W roku 1998 średnia wartość badanego wskaźnika wyniosła 60,86 osoby w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, odchylenie standardowe badanej populacji wyniosło 3,7, co stanowi ok. 6,1% średniej, a więc populacja charakteryzuje się dosyć dużym skupieniem. Mediana wyniosła 60,38, czyli nieco poniżej średniej. Współczynnik korelacji pomiędzy wysokością wskaźnika a wielkością badanych miast wyniósł -0,14 co potwierdza niewielki ujemny trend. W roku

2010 średnia wartość wskaźnika spadła do poziomu 52,43 przy odchyleniu standardowym rzędu 2,23 (4,4 % średniej) i medianie na poziomie 52,36 niemal równej średniej, co oznacza dalsze skupienie zaobserwowanych wyników i niemal symetryczny ich rozkład. Analiza korelacji pomiędzy wysokością wskaźnika a wielkością badanych miast potwierdza odwrócenie zaobserwo- wanego wcześniej trendu. Współczynnik korelacji wyniósł 0,41 w roku 2010, co oznacza występowanie znaczącego trendu dodatniego pomiędzy badanymi wielkościami. Innymi słowy w roku 2010 zaobserwowano znaczący wzrost wskaźnika obciążenia demograficznego wraz z wielkością poszczególnych miast.

Zaobserwowane procesy potwierdza analiza zmiany współczynnika obciążenia demograficznego w badanym okresie w zależności od wielkości miasta postwojewódzkiego pokazana na wykresie 4.

Wykres 4. Zmiana wskaźnika obciążenia demograficznego w latach 1998-2010 w odniesieniu do wielkości miast postwojewódzkich

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Lokalnych www.stat.gov.pl).

Średnia zmiana wskaźnika obciążenia demograficznego zaobserwowana w badanym okresie w miastach postwojewódzkich wyniosła -8,43 osoby, przy odchyleniu standardowym badanej populacji rzędu 4,63, co stanowi niemal 55% średniej i oznacza duże zróżnicowanie badanej zmiennej. Mediana wyniosła -7,84, co oznacza, że większość badanych miast odnotowała spadki wskaźnika większe niż średnia. Analizowana zmienna odznacza się również wyraźnym trendem dodatnim obrazowanym przez współczynnik korela- cji pomiędzy zmianą wskaźnika a wielkością badanych miast rzędu 0,32, co oznacza, że miasta o mniejszej ilości mieszkańców odnotowały większy

spadek badanego wskaźnika. Jest to szczególnie widoczne dla miast do 200 tys.

mieszkańców, dla których to miast współczynnik korelacji wyniósł 0,48.

Spadek wskaźnika obciążenia demograficznego na ogół interpretuje się jako pozytywny w krótkim okresie, jednak w długim okresie oprócz samej dynamiki wskaźnika konieczna jest analiza struktury obciążenia demogra- ficznego. Jeżeli spadek obciążenia wynika ze zmniejszenia udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, a przy tym zachodzi zjawisko zwiększania się udziału ludności w wieku poprodukcyjnym, wówczas taki spadek należy inter- pretować jako długookresowe zagrożenie, oznacza on bowiem starzenie się ogółu mieszkańców miasta i pomimo obecnego zmniejszania się obciążenia demograficznego można się spodziewać jego wzrostu w przyszłości.

3. Zmiany obciążenia demograficznego ludnością w wieku

przedprodukcyjnym (do 17 roku życia) w miastach postwojewódzkich w latach 1998-2010

Ludność w wieku nieprodukcyjnym dzieli się na dwie grupy: ludność w wieku przedprodukcyjnym obejmującą osoby do 17 roku życia oraz ludność w wieku poprodukcyjnym, obejmującą osoby w wieku emerytalnym. Analiza zmian obciążenia demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym oparta została na analizie wskaźnika ukazującego ilość osób w wieku przedpro- dukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku poprodukcyjnym. Podobnie jak w przypadku obciążenia demograficznego ogółem badany wskaźnik wykazy- wał duże zróżnicowanie pod względem wysokości. W roku 1998 jego wartości mieściły się przedziale od 34,1 osoby do 52,93 osoby. W roku 2010 przyjmo- wał wartości od 22,87 do 30,68. Wartość badanego wskaźnika w roku 1998 i 2010 dla badanej populacji w odniesieniu do ilości mieszkańców badanych miast pokazuje wykres 5.

W roku 1998 wartość średnia badanego wskaźnika wyniosła 41,65 osoby przy odchyleniu standardowym badanej populacji na poziomie 4,85, co stanowi 11,6% średniej i oznacza dosyć znaczne rozproszenie wyników. Mediana osiągnęła poziom 41,21 nieznacznie niższy od średniej. Zaobserwowano również dosyć znaczący trend ujemny pomiędzy wielkością badanego wskaźnika a ilością mieszkańców badanych miast. Współczynnik korelacji pomiędzy wysokością wskaźnika a wielkością miasta wyniósł -0,48, co oznacza, że ilość osób w wieku przedprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym była istotnie wyższa w miastach mniejszych.

Wykres 5. Wskaźnik obciążenia demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym w miastach postwojewódzkich w latach 1998 i 2010 w stosunku do wielkości miast

Źródło: pracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Lokalnych www.stat.gov.pl).

Nieco inaczej przedstawiają się wyniki zaobserwowane w 2010 roku.

W przypadku wszystkich miast postwojewódzkich zaobserwowano spadek wskaźnika, którego średnia wartość wyniosła 26,81, a odchylenie standardowe populacji spadło do poziomu 1,8, co stanowi 6,7% średniej i oznacza znaczne zbliżenie wyników do średniej w porównaniu z rokiem 1998. Mediana osią- gnęła poziom 27,09 i jest nieco wyższa niż średnia. Zmniejszeniu uległa zaobserwowana w 1998 roku siła ujemnego trendu. Współczynnik korelacji spadł do poziomu -0,34. Oznacza to, że spadek badanego wskaźnika był sil- niejszy w miastach o mniejszej ilości mieszkańców, co znajduje potwierdzenie w danych przedstawionych na wykresie 6.

Średnia zmiana badanego wskaźnika w latach 1998-2010 wyniosła -14,85 przy odchyleniu standardowym populacji na poziomie 3,64, co stanowi niemal 25% średniej i oznacza istotne rozproszenie badanych wyników. Mediana osiągnęła poziom -13,99, a więc większość miast postwojewódzkich doświad- czyła mniejszego spadku wskaźnika niż średnia. Zidentyfikowano silny trend dodatni pomiędzy wysokością zmiany wskaźnika a wielkością badanych miast.

Współczynnik korelacji pomiędzy tymi zmiennymi wyniósł 0,45, co oznacza, że miasta większe doświadczyły mniejszego spadku osób w wieku przedpro- dukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym.

Wykres 6. Zmiana wskaźnika obciążenia demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym w stosunku do wielkości miasta

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Lokalnych www.stat.gov.pl).

W oparciu o powyższe dane można sformułować hipotezę mówiącą, że miasta mniejsze dużo bardziej negatywnie pod względem struktury wieku mieszkańców odczuły odebranie statusu stolicy województw. Zjawisko to można tłumaczyć następująco: w miastach o mniejszej ilości mieszkańców napływ ludzi wywołany możliwością rozwoju kariery w instytucjach woje- wódzkich oraz towarzyszących im usługach stanowił znaczny odsetek ludności.

Ludność decydująca się na migracje zazwyczaj należy do niższych przedziałów wiekowych, stąd lepsza pod tym względem sytuacja miast mniejszych w 1998 roku. Po reformie terytorialnej miasta te doświadczyły procesów przeciwnych, stąd większy w nich spadek współczynnika obciążenia demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym. Przyjęcie takiej interpretacji wymaga jednak dalszych szczegółowych badań.

Interesującym zagadnieniem w świetle zmian potencjału demograficznego miast postwojewódzkich jest pytanie, czy spadkowi wskaźnika obciążenia demograficznego ogółem oraz spadkowi wskaźnika demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym towarzyszy także spadek wskaźnika obciążenia demograficznego ludnością w wieku poprodukcyjnym.