Rynek ubezpieczeń gospodarczych w Polsce

Działalność zakładów ubezpieczeń odgrywa coraz większą rolę w gospo- darce. W Polsce wyodrębnia się dwa działy ubezpieczeń. Dział I dotyczy ubezpieczeń na życie, a zaczął on zyskiwać na znaczeniu po wprowadzeniu w życie reformy emerytalno – rentowej, tj. od 1 stycznia 1999 roku. Wraz z nią wprowadzono trzy filary, z czego zakłady ubezpieczeń realizują założenia dotyczące III filara – dobrowolnego oszczędzania na cele emerytalne. W ramach tego Działu w 2010 roku funkcjonowało 30 zakładów ubezpieczeń na życie.

W Dziale tym wyróżnia się pięć grup, z których każda spełnia w gospo- darce określoną rolę. W tabeli 1 zaprezentowano dane dotyczące składki przy- pisanej brutto zebranej (SPB) w Dziale I w rozbiciu na pięć grup w latach 2006-2010. Wartość zebranej składki jest odzwierciedleniem popytu na poszcze- gólne rodzaje ubezpieczeń. Od 2006 do 2008 roku zaobserwowano tendencję zwyżkową. SPB wzrosła z 21 035 608 tys. zł w 2006 roku do 38 937 974 tys. zł w roku 2008, tj. o 85,11%. Następnie w 2009 roku na skutek kryzysu odnoto- wano spadek SPB do poziomu 30 216 846 tys. zł. W 2010 roku ogółem zebrano 31 353 773 tys. zł, czyli jedynie o 3,76% więcej niż w roku poprzednim.

Na wynik ten złożyły się składki zebrane w pięciu grupach. Pierwsza grupa dotyczy ubezpieczeń na życie. Jest to produkt zabezpieczający finansowo osoby uposażone w razie śmierci ubezpieczonego. Od 2006 do 2008 roku popyt na ten rodzaj ubezpieczeń wzrastał bardzo dynamicznie, gdyż w 2008 roku w stosunku do 2006 roku SPB wzrosła o 250,09%, a następnie w 2010 roku w stosunku do 2008 spadła o 33,89% do poziomu 18 759 842 tys. zł. Mimo tego grupa ta w badanym okresie miała w 2010 roku najwyższy udział w składce przypisanej brutto, wynoszący 59,83%.

Druga grupa dotyczy ubezpieczeń posagowych, zaopatrzenia dzieci. Rodzice oprócz zaspokajania bieżących, podstawowych potrzeb powinni zapewnić dzie- ciom także odpowiednie wykształcenie, które niestety jest bardzo kosztowne.

Wykupując ubezpieczenie posagowe zagwarantujemy dziecku środki finansowe np. na wykształcenie, a w razie śmierci jednego lub dwojga rodziców rentę dla dziecka¹. W grupie tej od 2006 do 2010 roku odnotowano tendencję zniżkową,

1 Por. E. Zadrożna, Zakład ubezpieczeń na życie jako instytucja zabezpieczenia kapitałowego, (w:) Ekspansja rynku usług finansowych w układzie instytucjonalnym, red. D. Ostrowska, Wydaw- nictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2009, s. 187-192.

gdyż w okresie tym SPB zmniejszyła się z poziomu 146 223 tys. zł do poziomu 119 903 tys. zł.

Trzecia grupa reprezentowana jest przez ubezpieczenie na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (UFK). W tej formie ubezpie- czenia oprócz finansowego zabezpieczenia uposażonych na wypadek śmierci osoba ubezpieczająca może w razie dożycia do końca trwania umowy lub do wieku emerytalnego pobierać emeryturę. Każdy zakład ubezpieczeń na życie, który jest upoważniony do oferowania tego rodzaju produktu, posiada w swojej ofercie kilka rodzajów UFK (od tych bezpiecznych po ryzykowne). W 2006 roku zebrano SPB w wysokości 9 701 547 tys. zł, a spadek odnotowano już w 2008 roku. Spowodowane to było rezygnacją części ubezpieczonych z tego produktu na skutek kryzysu, który spowodował spadki w stopach zwrotu UFK. Niewielki wzrost odnotowano w 2009 roku w stosunku do poprzedniego – jedynie o 2,7%

oraz w 2010 roku w stosunku do 2009 o 25,71% do poziomu 8 120 031 tys. zł.

Ten produkt zapewnia także systematyczny napływ oszczędności na rynek finan- sowy. Są to środki napędzające gospodarkę.

Tabela 1.

Składka przypisana brutto zebrana w pięciu grupach Działu I w Polsce w latach 2006 – 2010 (w tys. zł)

Wyszczególnienie Rok

2006 2007 2008 2009 2010

grupa 1 8 105 594 9 855 905 28 376 686 19 218 771 18 759 842

grupa 2 146 223 138 019 131 593 125 870 119 903

grupa 3 9 701 547 11 958 216 6 289 225 6 459 082 8 120 031

grupa 4 35 201 44 667 61 656 71 196 83 470

grupa 5 3 047 043 3 459 774 4 078 814 4 341 927 4 270 527 Ogółem 21 035 608 25 456 581 38 937 974 30 216 846 31 353 773 Źródło: opracowanie na podstawie: D. Ostrowska, Kapitał międzynarodowy a funkcjonowanie rynku finansowego w Polsce, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2011, s. 127; Biuletyn Kwartalny. Rynek ubezpieczeń 4/2010, KNF, Warszawa 2011, tabl. B. 62.

Grupa czwarta to ubezpieczenia rentowe zabezpieczające ubezpieczonego na wypadek trwałej lub częściowej niezdolności do pracy. Renta z tytułu ubez- pieczenia społecznego może być niewystarczająca na pokrycie potrzeb chorej osoby. Pomimo to zainteresowanie tym rodzajem produktu jest niewielkie, na co dowodem są dane dotyczące SPB. Grupa ta w 2010 roku miała najmniejszy udział w składce przypisanej brutto, wynoszący jedynie 0,27%. Ale jedynie w tej grupie odnotowano w badanym okresie coroczny wzrost wartości zebranej

składki. W 2006 roku zebrano w tej grupie 35 201 tys. zł, a w 2010 roku 83 470 tys. zł, czyli więcej o 137,12%. Ostatnia grupa jest trochę charakterem zbliżona do grupy czwartej, gdyż dotyczy ubezpieczeń wypadkowych i choro- bowych, a zazwyczaj dołącza się je przy okazji wykupu innych rodzajów ubezpieczeń. W tej grupie spadek odnotowano dopiero w 2010 roku, kiedy to zebrano 4 270 527 tys. zł SPB.

Dział II dotyczy ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych.

Funkcjonują tu 33 zakłady ubezpieczeń. Mogą one prowadzić swoją działal- ność w ramach 18 grup. Wysokość zebranej SPB zaprezentowano w tabeli 2.

Ogółem w 2010 roku w Dziale tym zebrano 22 238 838 tys. zł tj. o 38,49%

więcej aniżeli w 2006 roku. Z analizy danych wynika, że kryzys nie miał negatywnego wpływu na zebraną SPB w Dziale II. Na wynik ten tym razem złożyły się składki zebrane w ramach 18 grup.

Grupa pierwsza to ubezpieczenie wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej. W 2010 roku wartość SPB wynosiła 1 269 206 tys. zł i była wyższa niż w 2006 roku o 55,74%. Spadek odnotowano jedynie w 2009 roku, tj. o 1,60%. Druga grupa dotyczy ubezpieczenia choroby. W 2010 roku wartość zebranej SPB wynosiła 343 534 tys. zł, co oznacza wzrost o 104,11%

w stosunku do 2006 roku. Tutaj także zaobserwowano spadek tylko w 2009 roku, kiedy to wynosił 6,13% w stosunku do 2008 roku. Grupa trzecia to ubezpieczenia casco pojazdów lądowych, z wyjątkiem pojazdów szynowych.

W 2010 roku SPB wynosiła 5 262 416 tys. zł i była o 24,57% wyższa niż w 2006 roku. Spadek nastąpił także w 2009 roku. W grupie czwartej dotyczącej ubezpieczenia casco pojazdów szynowych w 2010 roku zebrano składkę w wyso- kości 16 419 tys. zł, co oznaczało wzrost o 126,88% w stosunku do 2006 roku.

Spadek odnotowano tylko w 2010 roku w stosunku do roku poprzedniego.

Kolejna grupa, czyli piąta, reprezentuje ubezpieczenie casco statków powietrz- nych, obejmujące szkody w statkach powietrznych. W 2010 roku SPB wynosiła 31 896 tys. zł i była wyższa o 119,52% niż w 2006 roku. Spadek odnotowano w 2007 roku. Grupa szósta dotyczy ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądo- wej casco statków żeglugi morskiej i statków żeglugi śródlądowej. W 2010 roku odnotowano SPB w wysokości 88 630 tys. zł. Tym razem jednak była ona niższa o 24,03% aniżeli ta odnotowana w 2006 roku. Podobna sytuacja miała miejsce w kolejnej grupie, tj. grupie siódmej, dotyczącej ubezpieczenia przedmiotów w transporcie. W tej grupie spadek SPB wynosił 20,45%. Produkty z grupy ósmej docenione zostały w ostatnich latach, a dotyczą one ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami. Tutaj SPB w 2010 roku wynosiła 2 398 992 tys. zł, co oznacza, że w stosunku do 2006 roku zebrana składka wzrosła o 37,53%.

Grupa dziewiąta z kolei dotyczy ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych.

W grupie tej zanotowano coroczny wzrost SPB. W 2010 roku SPB wynosiła 1 761 851 tys. zł i była wyższa od tej z 2006 roku o 53,56%. Podobna sytuacja miała miejsce jeżeli chodzi o wzrost SPB w grupie dziesiątej dotyczącej ubez- pieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posia- dania i użytkowania pojazdów lądowych z napędem własnym, łącznie z ubezpie- czeniem odpowiedzialności przewoźnika. Tutaj coroczny stopniowy wzrost.

W 2010 roku w porównaniu do 2006 wynosił on 30,41%, a w związku z tym składka wynosiła 7 528 091 tys. zł. Grupa jedenasta, czyli ta obejmująca ubez- pieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posia- dania i użytkowania statków powietrznych, łącznie z ubezpieczeniem odpowie- dzialności przewoźnika nie może się pochwalić wysokim wzrostem w 2010 roku w stosunku do 2006, gdyż wzrost ten wyniósł jedynie 2,57%, a SPB wynosiła w 2010 roku 24 350 tys. zł. Kolejna grupa z kategorii OC to grupa dwunasta tj. ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za żeglugę morską i śródlądową, wynikającej z posiadania i użytkowania statków żeglugi śródlądowej i statków morskich, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika. W grupie tej wzrost na poziomie 12,86% w 2010 roku w stosunku do 2006 z zebraną składką na poziomie 19 136 tys. zł. O wiele większy wzrost, bo wynoszący 51,42%, odnotowano w trzynastej grupie – ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ogólnej, w której to grupie zebrano w 2010 roku 1 243 752 tys. zł SPB.

Kolejne trzy grupy to ubezpieczenia z kategorii finansowych. I tak grupa czternasta dotyczy ubezpieczenia kredytu. Zauważalny jest tutaj wpływ kryzysu na poziom zebranej składki. Analizując dane rok do roku zauważono, że - po wzroście SPB mającym miejsce jeszcze w czasach wzrostu gospodarczego tj.

w 2007 roku - już w 2008 i 2009 roku nastąpił spadek, spowodowany zapewne utrudnionym dostępem do kredytów. W 2010 roku nastąpił niewielki wzrost dający w rezultacie wysokość SPB na poziomie 463 058 tys. zł. W stosunku do 2006 roku wzrost ten wynosił tylko 3,95%. Kryzys natomiast zmobilizował część podmiotów do korzystania z gwarancji ubezpieczeniowych, która to znajduje się w grupie piętnastej. Tutaj nie odnotowano w żadnym roku spadku, a wzrost wynosił 111,63% w 2010 roku w stosunku do 2006 roku, a wartość SPB wynosiła 317 970 tys. zł. W grupie szesnastej dotyczącej ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych spadek odnotowano jedynie w 2010 roku w stosun- ku do poprzedniego, kiedy to SPB wynosiła 787 889 tys. zł. Jednak w stosunku do 2006 roku wzrost wynosił aż 166,92%. W grupie tej wyróżnia się kilka ryzyk między innymi utraty zatrudnienia, zysków, wartości rynkowej, stałego źródła dochodu itp. Analizując rok do roku największy wzrost odnotowano w 2009, bo wynoszący aż o 59,25%.

Największy wzrost odnotowano w grupie siedemnastej dotyczącej ubezpie- czenia ochrony prawnej. W 2010 roku SPB wynosiła 239 848 tys. zł. i była wyższa od tej w 2006 roku o 1277,65%. W ostatniej omawianej grupie, czyli osiemnastej, dotyczącej ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania również odnotowano coroczne wzrosty. W 2010 roku SPB wyno- siła 346 100 tys. zł i wzrosła w stosunku do 2006 roku o 120,82%.

Tabela 2.

Składka przypisana brutto zebrana w osiemnastu grupach Działu II w Polsce w latach 2006 – 2010 (w tys. zł)

Wyszczególnienie Rok

2006 2007 2008 2009 2010

grupa 1 814 927 949 072 1 231 841 1 212 190 1 269 206

grupa 2 168 312 196 658 294 049 276 026 343 534

grupa 3 4 224 492 4 703 852 5 206 861 4 888 488 5 262 416

grupa 4 7 237 9 911 11 875 16 991 16 419

grupa 5 14 530 13 006 17 136 20 212 31 896

grupa 6 116 667 126 967 101 143 106 360 88 630

grupa 7 120 309 111 630 112 383 92 095 95 700

grupa 8 1 744 351 1 732 197 1 887 424 2 174 468 2 398 992 grupa 9 1 147 354 1 234 201 1 436 648 1 543 725 1 761 851 grupa 10 5 772 815 6 168 341 7 009 941 7 134 873 7 528 091

grupa 11 23 740 21 156 21 464 24 052 24 350

grupa 12 16 955 17 614 15 477 25 841 19 136

grupa 13 821 372 848 869 973 481 1 113 475 1 243 752

grupa 14 445 465 509 152 491 991 460 102 463 058

grupa 15 150 245 183 184 214 973 277 300 317 970

grupa 16 295 173 496 812 544 213 866 664 787 889

grupa 17 17 410 35 297 73 562 96 684 239 848

grupa 18 156 734 183 172 209 951 286 672 346 100

Razem 16 058 088 17 541 091 19 854 413 20 616 218 22 238 838 Źródło: opracowanie na podstawie: D. Ostrowska, Kapitał międzynarodowy a funkcjonowanie

rynku finansowego w Polsce, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2011, s. 133; Biuletyn Kwartalny. Rynek ubezpieczeń 4/2010, KNF, Warszawa 2011, tabl. B. 63.

Wszystkie rodzaje ubezpieczeń zaliczane zarówno do Działu I jak i II odgrywają bardzo ważną rolę społeczno-gospodarczą. Zabezpieczają bowiem społeczeństwo przed ubóstwem a także państwo przed wzrostem wydatków na cele społeczne. Zabezpieczają także takie podmioty jak przedsiębiorstwa

i na szczególną uwagą zasługują tu ubezpieczenia z Działu II z grupy 14, 15 i 16, które zwłaszcza w okresie recesji chronią majątek ubezpieczonych podmiotów.

2. Nadzór nad rynkiem ubezpieczeń gospodarczych