Siodło kosztów informacji

Analizując koszty poszczególnych faz procesu informacyjnego, możemy przedstawić je w formie krzywej o kształcie siodła, którą przedstawia Rysunek 9.1. Siodłowy kształt krzywej kosztów opiera się na obserwacji wielu różnych procesów informacyjnych. W procesach informacyjnych obejmujących wszystkie fazy, od generowania poczynając na interpretacji i wykorzystaniu informacji koń­

cząc, krzywa kosztów ma kształt siodła. Jego konkretna postać zależy od specyfiki danego procesu informacyjnego. Oto przykład.

A) Badanie naukowe

1) Koszty generowania informacji są w badaniach naukowych są bardzo wysokie. Składają się na nie koszty nierzadko wielu lat ekspery­

mentów badawczych zespołu naukowego.

2) Koszty gromadzenia informacji w badaniu naukowym są duże, ale zwykle znacznie mniejsze od kosztów generowania informacji.

3) Koszty przetwarzania informacji w badaniach naukowych zależą od specyfiki danego badania i zależą od liczby danych wymagających przetworzenia i technologii ich przetwarzania. W źródłowym bada­

niach historycznych, w których przetworzenie polega na intelektual­

nym, "ręcznym" przetworzeniu (selekcji, uporządkowaniu, uogólnie­

niu) wielu faktów historycznych, udział tego kosztu jest znaczny. V badaniach, w których możemy wykorzystać nowoczesne technologie informatyczne i standardowe oprogramowanie, koszt ten może byc relatywnie mniejszy.

4 ) Koszty przechowywania informacji s ą w ob ecn ych warunkach na ogól relatyw nie n iew ielk ie w konkretnym badaniu naukow ym . Są to jed­

nak koszty, które m o g ą narastać w przypadku procesu cyklicznego, którego produkty są kum ulow ane i p rzech ow yw an e (np. w przypadku

cyklicznie powtarzanych eksperymentów badawczych, badań staty­

stycznych itp.).

5) K oszty przekazywania informacji zależą od wielkości zbioru danych, nośnika i technologii przekazywania. W przypadku badań naukowych są to zbiory relatywnie niewielki, często wręcz śladowe (wynikiem wieloletnich badań nad skutkami działania leku może być niewielki kom unikat w prasie medycznej, notka na stronie internetowej).

6) K oszty upowszechniania informacji będących wynikiem badań na­

ukowych s ą zwykle niewielkie. W ykorzystują je inni naukowcy, spe­

cjaliści - praktycy. Liczba odbiorców informacji jest niewielka, a więc upowszechnienie informacji niewiele kosztuje.

7) K oszty interpretacji informacji będących wynikiem badań nauko­

wych są zwykle duże, czasem bardzo duże. Są to koszty (czas, koszty m iejsca pracy, wynagrodzenie pracowników) jakie ponosimy w związku z przestudiowaniem wyników badań, zrozumieniem ich sen­

su, konsekwencji. Może to wymagać niemało czasu pracy wysoko kwalifikowanych specjalistów. Wiemy, że w badaniach naukowych znaczną część czasu i środków naukowcy przeznaczają i powinni przeznaczać, na przestudiowanie wyników badań wcześniej zreali­

zowanych w danej dziedzinie.

8) K oszty wykorzystania informacji z badań naukowych, o ile okażą się użyteczne, zależą od sposobu wykorzystania tych informacji. Może być nim podjęcie decyzji wymagające kosztownych metod i specjali­

stów, ale może to być zastosowanie wyników badań bezpośrednio w praktyce, w produkcji czy obrocie towarowym. W przypadku prak­

tycznego wykorzystania wyników badań są to koszty relatywnie du­

że.

B) Badanie statystyczn e statystyki publicznej

1) Koszt generowania informacji w badaniu statystycznym jest zwykle duży. N a przykład, koszt wypełnienia formularza statystycznego w przedsiębiorstwie to często 1 - 2 dni pracy pracownika, nie licząc kosztów prowadzenia ewidencji dostosowanej do wymogów statysty­

ki, ą niekoniecznie potrzebnej przedsiębiorstwu. Mnożąc ten koszt przez liczbę tzw. jednostek sprawozdawczych (kilka czy kilkaset ty­

sięcy) otrzym ujem y łączny koszt generowania informacji w badaniu statystycznym . Kosztu tego nie ponoszą organy statystyki publicznej, ale jest on przecież ponoszony przez gospodarkę narodową.

2) Koszt gromadzenia informacji, w tym kontroli i korekty w badaniu statystycznym jest mniejszy od generowania informacji, ale również znaczący. Przede wszystkim kosztowna jest kontrola i korekta danych, ale samo techniczne zebranie informacji też niemało kosztuje.

3) Koszt przechowywania informacji z badań statystycznych jest rela­

tywnie niewielki dla pojedynczego badania. Cechą badań statystycz­

nych statystyki publicznej jest jednak to, że badania są powtarzane cy­

klicznie, a dane tak źródłowe, jak i wynikowe, m uszą być kum ulowa­

ne i przechowywane przez długi okres czasu. Część z nich w techno­

logii baz danych. W konkretnym cyklu procesu informacyjnego koszt ten jest niewielki, ale w całym systemie badań statystycznych składa­

jącym się z wielu procesów cyklicznych koszt ten okazuje się bardzo duży i rośnie w czasie.

4) Koszt przetwarzania informacji statystycznych, niegdyś bardzo duży, obecnie jest relatywnie niewielki. Obniżka kosztów przetwarzania da­

nych statystycznych osiągnięta została przede wszystkim dzięki wy­

produkowania efektywnego oprogramowania statystycznego, ale ob­

niżka cen sprzętu komputerowego ma także duże znaczenie.

5) Koszt przekazywania informacji statystycznych, czyli wyników badań statystycznych jest relatywnie niewielki dzięki współczesnym tech­

nologiom transmisji danych.

6) Koszt udostępniania wynikowych danych statystycznych jest również relatywnie mały. Jest to koszt publikacji, coraz częściej na CD, a w odniesieniu do szeregu danych udostępnienie polega na umieszczeniu danych na stronie internetowej.

7) Za to koszt profesjonalnej interpretacji informacji statystycznych może być znaczny. N a koszt ten składa się bowiem koszt analizy społecznej lub ekonomicznej treści wskaźników statystycznych. Do tego potrzeb­

ni są wysoko kwalifikowani specjaliści znający tak m etody badań . statystycznych, dziedzinę, której dane dotyczą oraz jej otoczenie spo­

łeczne i ekonomiczne. Potrzeba też m etainform acji, by można było prawidłowo zinterpretować dane statystyczne. Ogólnie, im bardziej profesjonalna jest interpretacja informacji, tym większy jest jej koszt.

"Ekonomista telewizyjny" interpretujący przed kam erą na każdy tele­

fon dziennikarza wszelkie dane statystyczne niewątpliwe potrafi inter­

pretować informacje relatywnie tanio. Ale że interpretacja ta jest me­

rytorycznie niewiele warta, to inna sprawa.

8) Koszt wykorzystania informacji statystycznych, podobnie ja k wszyst­

kich innych danych, zależy od potrzeb użytkowników finalnych i spe­

cyfiki wykorzystania przez nich informacji. Ogólnie m ożem y

powie-dzieć, że im bardziej profesjonalne jest wykorzystanie informacji, tym większy jest jego koszt. Dotyczy to wielu rodzajów informacji.

C) Informacja prasowa

Koszt generowania rzetelnej informacji prasowej, a więc opartej na bezpośrednim oglądzie zdarzeń przez dziennikarza, często przez ekipę z kosztownym sprzętem do nagrań, jest bardzo duży. Wygenerowanie kil- kudziesięcio- , a czasem kilkunastosekundowej relacji z obszaru klęski żywiołowej czy konfliktu zbrojnego wymaga wysłania do odległej części świata ekipy z kosztownym sprzętem, ponoszenia kosztów jej pracy w te­

renie, zapewnienia bezpieczeństwa, powrotu id. Na tym tle inne koszty są procesu informacyjnego, którego finalnym produktem jest emisja owej krótkiej migawki są znikome.

O ileż tańszy jest fakt prasowy, czyli wiadomość wymyślona przez dziennikarza siedzącego w redakcji za redakcyjnym komputerem, aniżeli napisanie ciekawego reportażu na podstawie rozmów z wieloma ludźmi, obserwacji poczynionych w trakcie podróży reporterskich ? Koszt gene­

rowania "faktu prasowego", to tylko koszt ryzyka procesu w przypadku, gdyby zm yślona informacja naraziła na szkody kogoś, kto jest skłonny do­

chodzić swoich praw przed sądem. Tańsze jest też wygenerowanie ogólni­

kowego artykułu publicystycznego od reportażu czy dobrego felietonu.

Analiza kosztów generowania informacji wyjaśnia, dlaczego w prasie m amy tyle "faktów prasowych", . powierzchownej publicystyki, omawia­

nia innych publikacji, a tak mało informacji źródłowych.

Kształt siodła kosztów informacji w procesie informacyjnym pomaga wy­

jaśnić niektóre zjaw iska na rynku informacyjnym. Analizują kształt siodła kosz­

tów informacji dla danego procesu informacyjnego możemy łatwo stwierdzić, jakie działania powinniśm y podjąć, aby zmniejszyć koszty informacji. Jeżeli okaże się, że koszt generow ania informacji jest bardzo duże, powinniśmy zastanowić się nad tym, jak go zm niejszyć, nie tracąc równocześnie informacji. W szeregu proce­

sów jest to m ożliwe i takie działania podejmuje się.

Na przykład, w masowym badaniu statystycznym takim jak powszechny spis ludności czy powszechny spis rolny możemy generować i zbierać informacje metodą bezpośredniego ankietowania respondentów. Oznacza to koszt mierzony czasem, jaki nasi respondenci (w przypadku Polski około 30 milionów, nie liczy­

my dzieci) będą m usieli poświęcić na udzielanie odpowiedzi, koszt zaangażowa- ma, przeszkolenia, opłacenia dziesiątków tysięcy respondentów (w przypadku Polski do spisu powszechnego ludności angażuje się około 250 000 ankieterów, a do powszechnego spisu rolnego około 70 000 ankieterów), koszt wypełnienia 40 milionów ankiet dla poszczególnych osób czy około 4 milionów ankiet dla gospo­

darstw rolnych i działek użytkowanych rolniczo. O ileż taniej można wygenero­

wać te same informacje wykorzystując źródło wtórne, jakim są skomputeryzowane

zasoby informacyjne systemu ubezpieczenia społecznego (ZUS, KRUS) i admini­

stracyjne rejestry ludności (PESEL), a ograniczając generowanie i gromadzenia danych ze źródeł pierwotnych (ankietowanie bezpośrednie) do małych prób i tych zbiorowości, które nie są ujmowane w źródłach wtórnych ZUS, KRUS i PESEL ?

W prasie wiele miejsca zajm ują informacje, których generowanie jest ta­

nie. W iele środków masowego przekazu rezygnuje z generowania informacji we własnym zakresie ze źródeł pierwotnych, zadowalając się replikowaniem informa­

cji wygenerowanych w innych procesach informacyjnych, np. abonując serwisy agencji prasowych. A ile m iejsca zajmuje w prasie omawianie innych publikacji prasowych. To jeszcze tańsze, bo informacje generowane są na podstawie źródeł pochodnych. A do tego bezpieczne, bo w przypadku naruszenia czyichś dóbr oso­

bistych można zrzucić odpowiedzialność na źródło, które się omawiało. Takie generowanie informacji na podstawie źródeł wtórnych i pochodnych w prasie jest jedną z technik manipulowania informacją, a przy okazji dobrą m etodą obniżki

kosztów generowania informacji i gromadzenia.

W podobny sposób analiza kształtu siodła kosztów informacji umożliwia optymalizację kosztów danego procesu informacyjnego jako całości. Przy projek­

towaniu i realizacji procesu informacyjnego ważne jest, aby dążyć do optymaliza­

cji kosztu całego procesu informacyjnego, a nie do m inim alizacji kosztów jednej czy kilku jego faz. Można, zmieniając technologię lub organizację udostępniania informacji, znacznie obniżyć koszty procesu informacyjnego. M ożna, poświęcając więcej środków na generowanie lub przetwarzanie informacji w celu dostosowania jej do języka i możliwości percepcyjnych użytkownika, m ożem y znacznie obniżyć koszty interpretacji i wykorzystania informacji. Napisanie dobrej, przejrzystej, kompletnej, bezbłędnej instrukcji do wypełniania deklaracji podatkowych czy dobrego podręcznika wymaga od autorów - generatorów informacji, więcej nakła­

dów pracy, kosztów, aniżeli napisanie złej instrukcji czy słabego podręcznika. Za to ile oszczędności uzyska się w fazach interpretacji i w ykorzystania informacji u każdego z tysięcy studentów czy milionów podatników ?

W ekonomice informacji zwracamy uwagę na konieczność kompleksowej analizy i optymalizacji kosztów poszczególnych procesów informacyjnych.

Analizując koszty informacji, trzeba także widzieć koszty systemu infor­

macyjnego jako całości. Jak powiedzieliśmy wyżej, system informacyjny jest kompleksem powiązanych wzajem nie procesów informacyjnych. Dążąc do opty­

malizacji kosztów informacji w skali systemu informacyjnego winniśmy przede wszystkim zwrócić uwagę na oszczędności kosztów, jakie m ogą powstać dzięki

wspólnemu wykorzystaniu zasobów metainformacyjnych, informacyjnych, ka­

drowych i technicznych przez wiele procesów informacyjnych składających się na dany system.

W yzwaniem dla ekonomiki informacji jest optymalizacja kosztów infra­

struktury informacyjnej państwa i gospodarki. Podejście m etodyczne do analizy i

pomiaru kosztów informacji przedstawione wyżej ma także zastosowanie w skali państwa i gospodarki.