STOSUNEK DO ORGANIZACJI URZĘDNICZYCH

W połowie lat dwudziestych, w pierwszym okresie rozwoju stowarzyszenia, krytycznie odnoszono się do tak zwanych związków dykasteryjnych, będących pozostałością organizacji urzędniczych z czasów zaborów, przede wszystkim w byłym zaborze austriackim⁴³⁹. Wielość tych organizacji, w opinii liderów SUP, powodowała w pierwszym rzędzie osłabienie skuteczności reprezentowania urzędniczych interesów⁴⁴⁰. Reprezentatywna dla przywódców SUP w tym okresie może być następująca opinia:

Rozbicie na grupki i grupeczki, oszańcowanie się przeciw sobie, kwestionowanie na-wzajem swoich dążeń i poglądów, dać może ten rezultat, że traktuje się je jako sporadyczne przejawy, jako wyraz subiektywnych przekonań, które przy normowaniu spraw natury pub-licznej nie mogą być brane pod uwagę⁴⁴¹.

Działalność secesjonistyczna w zawodowym ruchu urzędniczym, w czym pewną rolę odgrywali także rządzący, nie ominęła pod koniec lat dwudziestych również SUP. Część członków Koła Administracji Wojskowej SUP założyła związek pracowników administracji wojskowej, skupiający obok urzędników także robotników zakładów wojskowych. Władze SUP w swym oświadczeniu podkreślały, że życząc sukcesów majstrom i robotnikom w zdobywaniu lepszych warunków życia, nie uważają, że powinni tworzyć z nimi wspólnej organizacji związkowej⁴⁴².

Jedyną szerszą strukturą organizacyjną, do której należało SUP na przeło-mie lat dwudziestych i trzydziestych, była Centralna Komisja Porozuprzeło-miewaw- Porozumiewaw-cza Związków Zawodowych Pracowników Państwowych. Pod koniec lat dwu-dziestych, gdy brak sukcesów w realizacji urzędniczych postulatów powodował wzrost napięcia w stosunkach z rządem, którego premierem był w tym czasie jeden z „pułkowników”, Kazimierz Świtalski, 8 grudnia 1929 roku odbył się w Warszawie Pierwszy Ogólny Kongres Pracowników Państwowych.

Uczest-438 Por. S. Sasorski, Uzasadnienie urzędniczego ruchu zawodowego, „ŻU” 1925 nr 3; M. Szerer, Sprawa urzędnicza w demokracji, Nakładem SUP, Warszawa1925.

439 Por. Z. Duda, O potrzebie unifi kacji ruchu zawodowego urzędników państwowych, „ŻU”

1926 nr 1–2.

440 Por. S. Sasorski, Z dyskusji nad systemem organizacyjnym urzędników państwowych, „ŻU”

1926 nr 8–9.

441 Notatki, „ŻU” 1926 nr 7, s. 404.

442 Por. Podkopywanie jedności urzędniczej, „ŻU” 1928 nr 19.

niczący w nim przedstawiciele związków i organizacji pracowników państwo-wych reprezentowali, jak podaje w sprawozdaniu „Życie Urzędnicze”, czterystu-tysięczną rzeszę pracowników państwowych. Z zaproszonych gości na kongres nie przybyli przedstawiciele rządu, w obradach uczestniczyli jedynie posłowie Herman Diamand i Jan S. Jankowski, członkowie komisji budżetowej, oraz poseł Adam Pragier, członek komisji administracyjnej. Cztery dni wcześniej premier spotkał się natomiast z przedstawicielami organizacji nieuczestniczącymi w kon-gresie. Działanie premiera i tych organizacji skomentowano następująco:

W momencie kiedy przedstawiciele 400 tys. pracowników państwowych zwołują Kon-gres, znajduje się grupka, w której zresztą wodzi rej grupeczka, jak mówią poinformowani, sytych, bo blisko żłobu stojących ludzi, mająca czelność twierdzić, że reprezentują ogół pracowników państwowych i wątpliwą ambicję przyjęcia na siebie roli zdradzieckich goń-ców⁴⁴³.

Z kolei według przywódców SUP:

(...) kongres manifestował wobec Rządu, Ciał Ustawodawczych i całego społeczeństwa, że o ile chodzi o postulaty zawodowe, świat polskich pracowników państwowych jest so-lidarny⁴⁴⁴.

Jednak wspólne inicjatywy pracowników państwowych organizowane w ra-mach CKP nie osiągnęły spodziewanych rezultatów, a z jej struktur zaczęły wy-stępować poszczególne organizacje tych pracowników. Władze SUP uznały, że działalność w ramach CKP nie prowadzi do integracji środowisk urzędniczych i dlatego w 1931 roku podjęły decyzję o wystąpieniu z jej struktur⁴⁴⁵. Brak suk-cesów na drodze do całkowitej konsolidacji organizacji pracowników państwo-wych⁴⁴⁶ spowodował, że część z nich, reprezentująca środowiska nauczycieli, kolejarzy, pocztowców, pracowników służby więziennej oraz administracji woj-skowej, emerytowanych pracowników państwowych i urzędników skarbowych, wspólnie z SUP rozpoczęła jesienią 1931 roku tworzenie międzyzwiązkowego komitetu, który na 17 stycznia następnego roku zwołał tzw. Mały Kongres Pra-cowników Państwowych. Jedność organizacji reprezentujących te środowiska dotyczyła zagadnień płacowych, pragmatyki służbowej oraz uprawnień emerytal-nych urzędników. Wydarzenie to przedstawiane było jako przełomowe:

Z chaosu i rozgwaru, jakie w zakresie stosunków międzyorganizacyjnych zapanowały przejściowo w dobie zeszłorocznych klęsk, wynurzył się na Małym Kongresie zarys nowej koncentracji sił zawodowych, pokaźnych liczbą i liczebnością, poważnych dojrzałością ideologiczną i taktyczną⁴⁴⁷.

443 Po Kongresie, „ŻU” 1929 nr 21–22, s. 2.

444 Ibidem, s. 2.

445 Por. Z życia SUP, „ŻU” 1931 nr 10, s. 3–4.

446 Por. Dokument chwili, „ŻU” 1931 nr 11.

447 Po małym kongresie, „ŻU” 1932 nr 3–4, s. 1.

W kwietniu 1932 roku doszło do połączenia Polskiej Konfederacji ników Umysłowych i Centralnej Organizacji Związków Zawodowych Pracow-ników Umysłowych w Unię PracowPracow-ników Umysłowych, której członkiem było SUP. W okresie narastającego kryzysu w przyjętej rezolucji postulowano podjęcie działań zmierzających już nie tyle do poprawy bytu materialnego urzędników państwowych, co ochrony miejsc pracy⁴⁴⁸. Kolejnym krokiem do współdziałania organizacji nie tylko pracowników państwowych, ale wszystkich pracowników umysłowych, w tym również pracowników prywatnych i samorządowych, było powołanie Centralnej Rady Pracowniczej, której celem było

(...) nie tylko reprezentowanie, ale i obrona interesów zawodowych, kulturalnych, a w szczególności bytu materialnego i prawnego oraz scalanie pracowniczego ruchu za-wodowego w Polsce⁴⁴⁹.

21 stycznia 1934 roku w Warszawie odbyły się obrady kongresu Centralnej Rady Pracowniczej, podczas którego przyjęto rezolucję dotyczącą uposażeń pra-cowniczych. Krytycznie odniesiono się nie tyko do podjętych przez rząd decyzji, ale i sposobu, w jaki zostały zatwierdzone⁴⁵⁰. W dwa lata później został zwołany kolejny kongres. Krytykowano postępującą pauperyzację pracowników umysło-wych, żądano podjęcia przez rząd działań w celu przeciwdziałania zróżnicowaniu dochodów, zniesienia możliwości kumulowania stanowisk, zastosowania progre-sji podatkowej, jak i przedstawiono postulaty dotyczące polityki gospodarczej, zaprzestania premiowania defi cytowego eksportu, rezygnacji z „luksusowych inwestycji” oraz rozwiązania karteli⁴⁵¹. Pogarszająca się sytuacja zawodowa pra-cowników państwowych sprawiała zatem, że w podejmowanych przez reprezen-tacje pracownicze rezolucjach nie ograniczano się do wyrażania swoich postu-latów wobec polityki rządu w odniesieniu do pracowników państwowych, ale zaczęto postulować zmianę polityki gospodarczej państwa. Uważano, że zmiana polityki gospodarczej jest niezbędna dla zagwarantowania poprawy sytuacji pra-cowników państwowych⁴⁵².

Centralna Rada Pracownicza co roku organizowała kongres, podczas którego dominowały głosy dotyczące obrony interesów pracowniczych. Coraz ważniejsze miejsce w prowadzonych dyskusjach zajmowały zagadnienia społeczne i gospo-darcze. Rosło niezadowolenie z polityki rządu, tym bardziej że mimo poprawy sytuacji gospodarczej w drugiej połowie lat trzydziestych, pracownicy państwo-wi nie odczuwali poprawy swej sytuacji materialnej. Rezultatem takiej zmiany priorytetów i zwrócenia większej uwagi na zagadnienia społeczne i gospodarcze

448 Unia Pracowników Umysłowych, „ŻU” 1932 nr 9.

449 Sprawozdanie z działalności Zarządu Głównego SUP za okres 1 IV 1932–31 III 1933, „ŻU”

1932 nr 3, s. 15.

450 Kongres Centralnej Rady Pracowniczej, „ŻU” 1934 nr 3–4.

451 Por. Kongres pracowniczy, „ŻU” 1936 nr 1–2, s. 4.

452 Por. Przebyty i nowy etap drogi, „ŻU” 1938 nr 15–16.

było uchwalenie podczas konferencji organizowanej przez CRP 10 września 1936 roku Deklaracji Społeczno-Gospodarczej⁴⁵³.

Wspólnie podejmowane działania w celu obrony socjalnych interesów pra-cowników państwowych oraz manifestowanie solidarności podczas kongresów nie oznaczało jednak, że odnoszono sukcesy na polu pełnej organizacyjnej in-tegracji związków pracowników państwowych. Mimo czynionych deklaracji i wskazywania na korzyści z integracji organizacyjnej i majątkowej, czyli utwo-rzenia nowej organizacji wchłaniającej dotychczasowe, taka nowa organizacja nie powstawała⁴⁵⁴. Z pewnością w grę wchodziły ambicje działaczy poszczegól-nych organizacji, w tym pewnie również działaczy SUP, które były maskowane frazesami o pragnieniu pełnej integracji organizacyjnej i korzyściach stąd wyni-kających oraz obwiniających inne organizacje o brak dostatecznej woli działania.

Do końca okresu międzywojennego nie nastąpiły istotne zmiany w struktu-rach organizacyjnych pracowników państwowych. W związku z drugą rocznicą uchwalenia Deklaracji Społeczno-Gospodarczej i powołania CKP pisano w „Ży-ciu Urzędniczym”:

Idea CKP zrodziła się na szczycie najwyższej fali rozgoryczenia i niezadowolenia mas urzędniczych, obciążonych świeżo podatkiem specjalnym i już dostatecznie zniecierp-liwionych niedołężną taktyką skompromitowanej i na wpół martwej ówczesnej centrali międzyzwiązkowej, istniejącej pod nazwą Centralna Rada Pracownicza. CKP potrafi ła rozładować niezadowolenie i pozyskać sobie sympatię mas urzędniczych nie tyle konkret-nymi osiągnięciami w zakresie materialnych uprawnień pracowników, ale raczej wyraźnie sformułowanym programem i sprężystą taktyką, które łącznie obudziły wiarę w niedalekie zwycięstwo⁴⁵⁵.

Kolejną inicjatywą było uchwalenie na posiedzeniu Międzyzwiązkowego Komitetu Pracowników Państwowych w dniu 10 lutego 1937 roku deklaracji o przystąpieniu przedstawicieli tworzących go organizacji do rokowań w sprawie połączenia się w jeden Centralny Związek Pracowników Państwowych. Uznano, że jest to niezbędny krok do konsolidacji, do realizacji interesów zawodowych pracowników państwowych⁴⁵⁶. W połowie stycznia 1938 roku odbył się trze-ci kongres, którego celem, podobnie jak poprzednich, była sytuacja materialna urzędników. Józefowicz, w artykule omawiającym jego cele, wskazywał na po-jawiające się w środowisku urzędniczym głosy zwątpienia, czy kongres przyczy-ni się do poprawy sytuacji zawodowej i materialnej urzędprzyczy-ników państwowych.

Nakreślając cele stojące przed delegatami, wskazywał na konieczność realizacji założeń gospodarczych i społecznych zawartych we wrześniowej deklaracji ideo-wej. Deklaracja wskazywała na konieczność podążania drogą gospodarki

plano-453 Por. Nowe drogi ruchu zawodowego, „ŻU” 1936 nr 10.

454 Por. Dość frazesów! Uwagi na marginesie dyskusji o konsolidacji urzędniczego ruchu zawo-dowego, „ŻU” 1936 nr 6.

455 Przebyty i nowy etap drogi, „ŻU” 1938 nr 15–16, s. 1.

456 Deklaracja, „ŻU” 1937 nr 3.

wej i realizacji zasad sprawiedliwości społecznej jako najpewniejszego sposobu uzyskania „powszechnego dobrobytu”⁴⁵⁷.

Kongres pokazał, że stosunek do innych organizacji zawodowych urzędni-ków i wynikająca z niego strategia działania są w pierwszej kolejności związane z realizacją celów materialnych oraz zagwarantowaniem pewności pracy urzęd-nikom państwowym. Trudności w realizacji tego celu, rosnące rozgoryczenie środowiska urzędniczego oraz narastający krytycyzm wobec kolejnych rządów sprawiły, że w okresie międzywojennym SUP przeszło ewolucję od krytycznej postawy wobec rozdrobnienia organizacji urzędników państwowych i podkreśla-nia swojej odrębności względem innych kategorii pracowników państwowych oraz równoważenia celów kształtowania profesjonalizmu i etosu urzędniczego z obroną materialnych i zawodowych interesów urzędników do dominacji działań zorientowanych na realizacje celów zawodowych i materialnych. O ile pod ko-niec lat dwudziestych władze stowarzyszenia występowały przeciw działaniom secesjonistycznym, krytykując tych, którzy prowadzili do osłabienia pozycji sto-warzyszenia jako głównego reprezentanta interesów urzędniczych, o tyle w la-tach trzydziestych uczestniczono w tworzeniu struktur dla współpracy różnych organizacji urzędniczych służących obronie interesów zawodowych urzędników państwowych. W tym czasie praktycznie nie tylko zanika krytyka działalności innych organizacji urzędniczych, ale wzrasta ilość informacji dotyczących dzia-łań podejmowanych przez te organizacje i omówień artykułów zamieszczanych w ich organach.

To, co przez cały okres dwudziestolecia nie ulegało zmianie, to podkreśla-nie lojalności urzędników i ich organizacji wobec państwa. Deklaracje udziału w budowie silnej, sprawiedliwej i praworządnej Polski towarzyszyły działaniom zmierzającym do wywierania wpływu na tworzenie ustawodawstwa urzędni-czego i kształtowania oblicza ideowego i profesjonalizmu polskiego urzędnika państwowego. Podkreślano przy tym ogrom wyrzeczeń i drastyczne obniżenie materialnego poziomu życia w pierwszej połowie lat trzydziestych. Deklaracjom solidarności ze światem pracy towarzyszyły żądania realizacji programu społecz-nego i gospodarczego zmierzającego ku „Polsce sprawiedliwej i dostatniej”. Ta postawa była widoczna również podczas kongresu w 1938 roku, gdy coraz wy-raźniej rysowało się zagrożenie dla bytu państwowego ze strony Niemiec, gdy zdecydowano się, aby realizacja interesów zawodowych ustąpiła wobec koniecz-ności poparcia dla polityki obronnej rządu i udziału w dozbrajaniu polskiej armii.

457 Cel Kongresu, „ŻU” 1938 nr 1, s. 2.

7.3. CELE STOWARZYSZENIA, ICH UZASADNIENIE I STRATEGIA