We wspó³czesnym wiecie istniej¹ ró¿ne modele gospodarki. Do lat 90.
XX wieku w Polsce dominowa³ model gospodarki kierowanej przez pañstwo, kon-trolowanej przez politykê. Ten model gospodarki socjalistycznej przynosi³ krótko-trwa³e korzyci, zw³aszcza w rozwoju niektórych ga³êzi gospodarki, np. przemys³u ciê¿kiego. W perspektywie d³ugofalowego rozwoju gospodarczego ten typ organiza-cji gospodarki przegra³ z modelem gospodarki wolnorynkowej, gdzie pañstwo g³ów-nie pe³ni rolê regulatora26.
W art. 20 Konstytucji RP czytamy, ¿e spo³eczna gospodarka rynkowa oparta na wolnoci dzia³alnoci gospodarczej, w³asnoci prywatnej oraz solidarnoci, dialogu i wspó³pracy partnerów spo³ecznych stanowi podstawê ustroju gospodarczego Rze-czypospolitej Polskiej. Jak s³usznie zauwa¿y³ Bogus³aw Banaszak, pojêcie spo³ecz-nej gospodarki rynkowej nie zosta³o zdefiniowane ani w samej Konstytucji RP, ani w innych aktach prawnych27. Niemniej jednak obejmuje ono respektowanie przez prowadz¹cych dzia³alnoæ gospodarcz¹ oraz przez pañstwo zasady nienaruszalnoci godnoci cz³owieka, sprawiedliwoci spo³ecznej, ale tak¿e swobody umów,
wolno-ci konkurencji, w³asnowolno-ci prywatnej.
St¹d w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia³alnoci gospodarczej28 dzia³alnoci¹ gospodarcz¹ jest zarobkowa dzia³alnoæ wytwórcza, budowlana, us³ugowa, handlowa, us³ugowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze z³ó¿, a tak¿e dzia³alnoæ zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ci¹g³y. W wietle tej ustawy do podstawowych zasad prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej zalicza siê swobodê prowadzenia
dzia³alno-ci gospodarczej, legalizm dzia³ania organów, równomierne wsparcie przedsiêbior-ców, pewnoæ obrotu gospodarczego i uczciwoæ konkurencji.
Zasada swobody dzia³alnoci gospodarczej zosta³a sformu³owana w art. 6 ust. 1 ustawy. Wed³ug polskiego ustawodawcy podejmowanie, wykonywanie i
zakoñcze-26 Zob. C. Kosikowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 1994, s. 1729.
27 Zob. B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012, s. 155166.
28 Dz.U. z 2013 r., poz. 672 (dalej jako ustawa).
nie dzia³alnoci gospodarczej jest wolne dla ka¿dego na równych prawach, z zacho-waniem warunków okrelonych przepisami prawa. Tak sformu³owana zasada swo-body gospodarczej rodzi pytanie o granice ingerencji pañstwa. Niew¹tpliwe zale¿¹ one od koncepcji pañstwa. Inne s¹ w pañstwie totalitarnym (np. komunistycznym czy faszystowskim), inne w pañstwie o systemie teokratycznym (np. Arabia Saudyj-ska), inne w pañstwach o ustroju republikañsko-liberalnym (np. Stany Zjednoczone) czy w pañstwach demokratycznych (np. pañstwa Unii Europejskiej). Mo¿na równie¿
wskazaæ na pañstwa hybrydowe, tj. ³¹cz¹ce ustrój komunistyczny z systemem wol-norynkowym (np. wspó³czesne Chiny czy Kuba).
W wietle prawa polskiego ograniczenia swobody podejmowania, prowadzenia i zakoñczenia dzia³alnoci gospodarczej mog¹ byæ wprowadzane poprzez system koncesyjny oraz kontrolê dzia³alnoci gospodarczej przedsiêbiorcy. W tym ostatnim przypadku ograniczenia zak³adania czy prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej mog¹ wynikaæ nie tylko z uprawnieñ instytucji do tego upowa¿nionych, takich jak Krajowy Rejestr S¹dowy, ale równie¿ z koniecznoci uzyskania pozwoleñ admini-stracyjnych na prowadzenie dzia³alnoci gospodarczej szczególnie oddzia³ywuj¹cej na rodowisko naturalne29.
Ustawodawca polski wprowadzi³ jednoczenie ograniczenia przed nadmiern¹ ingerencj¹ organów pañstwowych w dzia³alnoæ gospodarcz¹: w³aciwy organ nie mo¿e ¿¹daæ ani uzale¿niaæ swojej decyzji w sprawie podjêcia, wykonywania i za-koñczenia dzia³alnoci gospodarczej przez zainteresowan¹ osobê od spe³nienia przez ni¹ dodatkowych warunków, w szczególnoci od przed³o¿enia dokumentów lub ujawnienia danych, nieprzewidzianych przepisami prawa (art. 6 ust. 2 ustawy).
Dzia³alnoæ gospodarcza nie mo¿e byæ te¿ uzale¿niana od ponoszenia nadmier-nych kosztów administracyjnadmier-nych czy s¹dowych. W art. 6 ust. 3 ustawy wprowadzo-no zakaz nak³adania przez organy administracji publicznej pozaustawowych wymo-gów, od których uzale¿niano wydanie rozstrzygniêcia, np. wymogu dostarczenia oryginalnych dokumentów, powiadczonych kopii lub powiadczonego t³umaczenia.
Oznacza to, ¿e takie wymogi mog¹ byæ wprowadzane jedynie przepisami ustaw szczególnych z uwagi na nadrzêdny interes publiczny, przepisami ustaw powszech-nie obowi¹zuj¹cych czy te¿ ratyfikowanymi umowami miêdzynarodowymi.
Podsumowanie
Swoboda dzia³alnoci gospodarczej, w tym handlowej, swoimi korzeniami siê-ga czasów rzymskich. Zachowane ród³a pokazuj¹ wspania³¹ historiê procesu
od-29 Ocena oddzia³ywania na rodowisko jest instrumentem administracyjnym wprowadzonym na podstawie amerykañskiej ustawy o pañstwowej polityce wobec rodowiska NEPA. Unia Europejska obowi¹zek ten wprowadzi³a dyrektyw¹ Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerw-ca 2001. W Polsce obowi¹zek ten wprowadzono na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. nr 62, poz. 627).
71
Commercium iure gentium commune esse debet
chodzenia od prostych form gospodarki rolnej, przeznaczonej tylko dla w¹skiej grupy pe³noprawnych obywateli. Geniusz Rzymian pozwoli³ na stopniowe dopusz-czanie do obrotu handlowego coraz to nowych grup narodowociowych, jak te¿
przyznawanie im klauzuli najwy¿szego uprzywilejowania (ius commerci) do doko-nywania czynnoci prawnych. Dla rozstrzygania sporów handlowych powo³ano naj-pierw urz¹d pretora miejskiego, a nastêpnie pretora dla peregrynów. Dynamiczny rozwój myli prawniczej i regulacji prawnych przyczyni³ siê znacz¹co do rozwoju handlu, a na pewno nie powstrzymywa³ go.
Zasada commercium iure gentium commune esse debet jest dzisiaj zasad¹ kon-stytucyjn¹ i ustawow¹. W tym zakresie polskie regulacje odpowiadaj¹ standardom europejskim. Nie mo¿na jednak zapomnieæ, ¿e swoboda dzia³alnoci gospodarczej, w tym handlowej, jest jedn¹ z podstawowych zdobyczy wspó³czesnej cywilizacji dziêki dziedzictwu, jakie pozostawi³o po sobie imperium rzymskie. Pozosta³e kwe-stie, np. rola pañstwa we wspó³czesnym handlu czy zasiêg ingerencji pañstwa, wy-magaj¹ dalszych badañ.
Summary
Commercium iure gentium commune esse debet
Key words: Roman law, European law, trade, economic freedom, preference clause.
Freedom of economic activity, including trade has its roots dating back to Roman times. The literary and legal sources from that period show great story of moving away from simple forms of agriculture, designed only for a small group of citizens. The dynamic development of legal thought and legal regulation has contri-buted significantly to the development of trade, and certainly did not refrain from it.
Nowadays also Polish law includes the constitutional and statutory principle of freedom of trade. In this respect, the Polish regulations meet the European stan-dards. We can not forget, however, that the freedom of economic activity, including trade, is one of the main achievements of modern civilization, thanks to the inheri-tance left by the Roman Empire. However, there still remain issues that require further examination, like the role of the state in the modern trade, or range of state interference.
73
Edyta Sokalska
Katedra Historii Pañstwa i Prawa Wydzia³ Prawa i Administracji UWM