Korupcja niew¹tpliwie mo¿e stanowiæ dla wiêzienników istotne zagro¿enie, celowe zatem wydaje siê spojrzenie na ten problem z ich perspektywy. Celem prze-prowadzonych badañ by³o wiêc poznanie opinii funkcjonariuszy S³u¿by Wiêziennej
12 Szerzej: E. Januszkiewicz, M. Januszkiewicz, Zagro¿enia wynikaj¹ce z obecnoci w izolacji penitencjarnej osadzonych zwi¹zanych z przestêpczoci¹ zorganizowan¹, [w:] K. Laskowska (red.), Oblicza wspó³czesnej przestêpczoci zorganizowanej, Bia³ystok 2014, s. 87 i n.
13 G.B. Szczygie³, Skazani cz³onkowie grup przestêpczych w ocenie funkcjonariuszy S³u¿by Wiêziennej, Archiwum Kryminologii 20072008, t. XXIXXXX, s. 730.
14 Szerzej patrz: G. Szczygie³, Zagro¿enia ze strony skazanych za przestêpstwa pope³nione w zorganizowanych grupach w ocenie funkcjonariuszy S³u¿by Wiêziennej (wstêpne wyniki badañ),
Przegl¹d Wiêziennictwa Polskiego 2006, nr 50, s. 3139.
15 E.W. P³ywaczewski, G.B. Szczygie³, Zachowania korupcyjne osadzonych (wstêpne wyniki ba-dañ), Archiwum Kryminologii 20052006, t. XXVII, s. 301.
16 S. Pich, I. Weso³owska-Krzysztofek, Zanim bêdzie za póno. Zjawisko korupcji w jednostkach organizacyjnych S³u¿by Wiêziennej, Kalisz 2008, s. 39.
143
Zagro¿enie zjawiskiem korupcji ze strony cz³onków zorganizowanych grup przestêpczych...
na temat zagro¿enia zjawiskiem korupcji w zwi¹zku z pe³nionymi przez nich obo-wi¹zkami s³u¿bowymi. Badanie przeprowadzono metod¹ sonda¿u diagnostycznego.
Jako narzêdzie badawcze wykorzystano sporz¹dzony na potrzeby badañ autorski kwestionariusz ankiety. Czêæ pytañ w nim zawartych mia³o charakter otwarty, a czêæ zamkniêty.
Badania dotycz¹ce zagro¿enia zjawiskiem korupcji w ocenie funkcjonariuszy S³u¿by Wiêziennej zosta³y przeprowadzone w lipcu 2013 r. na terenie dwóch jedno-stek penitencjarnych w okrêgu olsztyñskim: Zak³adu Karnego w Barczewie oraz Aresztu ledczego w Ostródzie. W tych jednostkach w trakcie badañ oraz w okresie poprzedzaj¹cym badania odbywa³y karê pozbawienia wolnoci osoby skazane za udzia³ w zorganizowanych grupach przestêpczych. W jednej karê pozbawienia wol-noci odbywali mê¿czyni, za w drugiej kobiety. O wype³nienie ankiet zostali poproszeni wszyscy pracownicy, którzy w dniu badañ pe³nili s³u¿bê. Kwestionariusz ankiety wype³ni³o 66 osób zatrudnionych na terenie objêtym badaniem 50 mê¿-czyzn (76% badanych) i 16 kobiet (24% badanych). Tak du¿a przewaga osób p³ci mêskiej wynika z faktu, ¿e we wszystkich jednostkach SW mê¿czyni stanowi¹ przewa¿aj¹c¹ czêæ zatrudnionych17.
Respondentów w pierwszej kolejnoci poproszono o okrelenie wieku, rodzaju pe³nionego stanowiska i sta¿u pracy. Wród badanych dominowali ludzi m³odzi:
56% pracowników SW reprezentowa³o przedzia³ wiekowy 2536 lat, 39% by³o w wieku 3747 lat, a jedynie 3% nale¿a³o do najstarszej grupy wiekowej 4858 lat.
Podobnie kszta³towa³a siê sytuacja, jeli chodzi o sta¿ pracy. Dominuj¹c¹ grup¹ okazali siê badani legitymuj¹cy siê sta¿em zawodowym stosunkowo niskim do 10 lat pracy w SW, 26 osób wykaza³o siê sta¿em s³u¿bowym pomiêdzy 610 lat, 19 osób pracowa³o w SW 5 lub mniej lat. Sta¿em 1115-letnim legitymowa³o siê 15 badanych, 5 osób przepracowa³o w s³u¿bie 1620 lat. Tylko 1 osoba zadeklaro-wa³a, ¿e pracuje w SW 21 lub wiêcej lat.
W dalszej kolejnoci respondenci okrelili, jakie zajmuj¹ stanowisko s³u¿bowe.
Jest to o tyle istotne, ¿e w literaturze wskazuje siê, i¿ zagro¿one korupcj¹ s¹ przede wszystkim osoby pracuj¹ce w bezporednim kontakcie z osadzonymi, tj. oddzia³owi, wychowawcy i s³u¿ba zdrowia18. Na marginesie nale¿y zauwa¿yæ, ¿e wynik badania nie odzwierciedla struktury zatrudnienia na poszczególnych stanowiskach w badanych jednostkach penitencjarnych, a wiadczy jedynie o tym, ¿e przedstawi-ciele pewnych grup zawodowych SW czêciej wyra¿ali zgodê na wype³nienie ankie-ty ni¿ inne. Tak by³o w przypadku psychologów i kadry kierowniczej obu jednostek penitencjarnych: wszystkie osoby pe³ni¹ce s³u¿bê w dniu badania zadeklarowa³y zgodê na wype³nienie ankiet. Brak zgody na badanie wyra¿ali najczêciej
przedsta-17 Statystyka penitencjarna wskazuje, ¿e kobiety funkcjonariuszki stanowi¹ niewiele ponad 16%
pracowników S³u¿by Wiêziennej. Wiêcej [online] <www.sw.gov.pl/pl/aktualnosci/aktualnosci-sluzby-wieziennej/news,20,kobiety-w-sluzbie-wieziennej.html> (dostêp: 12.07.2014).
18 W. Kowalski, Zagro¿enia ze strony przestêpczoci zorganizowanej..., s. 471.
wiciele dzia³u ochrony, st¹d jest to niewielka grupa badawcza, mimo ¿e jest to najliczniejsza grupa zawodowa w ka¿dej jednostce penitencjarnej.
Jak wynika z powy¿szego zestawienia, przewa¿aj¹ca czêæ badanych w swojej codziennej pracy ma do czynienia z osadzonymi. Jako ¿e zagro¿enie korupcj¹ ³¹czy siê zwykle ze skazanymi wywodz¹cymi siê ze zorganizowanych grup przestêpczych, respondentów zapytano, czy ich zdaniem w ostatnich piêciu latach zwiêkszy³a siê liczba skazanych wywodz¹cych siê ze zorganizowanych grup przestêpczych.
W przewa¿aj¹ce czêci respondenci, opieraj¹c siê na swoim dowiadczeniu zawodowym, twierdzili, ¿e liczba skazanych na podstawie art. 258 k.k. w ostatnich piêciu latach nie zwiêkszy³a siê. Ta tendencja znajduje odzwierciedlenie równie¿
w statystyce sporz¹dzanej przez Centralny Zarz¹d S³u¿by Wiêziennej.
W dalszej kolejnoci funkcjonariuszy zapytano, czy osoby skazane za udzia³ w zorganizowanych grupach przestêpczych wyró¿niaj¹ siê na tle innych skazanych.
Wiêkszoæ respondentów odpowiedzia³a na to pytanie twierdz¹co.
Tabela 1 Stanowisko s³u¿bowe badanych
Stanowisko s³u¿bowe Ogó³em Mê¿czyni Kobiety
l.b. % l.b % l.b. %
Oddzia³owy 19 28,78 18 36 1 6,25
Wychowawca 17 25,75 12 24 5 31,25
Pracownik ochrony 6 12 6 12 0 0
Kadra kierownicza 11 16,6 8 16 3 18,75
Psycholog 5 7,57 1 2 4 25
S³u¿ba zdrowia 5 7,57 1 2 4 25
Brak odpowiedzi 3 4,54 3 6 2 12,5
ród³o: badania w³asne.
Tabela 2 Opinia respondentów na temat liczby osób odbywaj¹cych karê pozbawienia wolnoci
w zwi¹zku z udzia³em w zorganizowanych grupach przestêpczych Czy Pani/Pana zdaniem w ci¹gu ostatnich 5 lat
zwiêkszy³a siê liczba skazanych za udzia³
w zorganizowanych grupach przestêpczych? Liczba Proc
Tak 16 24,5
Nie 30 45,5
Nie mam zdania na ten temat 9 13,6
Nie mam wiedzy na ten temat 11 16,6
ród³o: badania w³asne.
145
Zagro¿enie zjawiskiem korupcji ze strony cz³onków zorganizowanych grup przestêpczych...
Respondenci, którzy na powy¿sze pytanie odpowiedzieli twierdz¹co, poprosze-ni zostali o wskazapoprosze-nie, czym wyró¿poprosze-niaj¹ siê cz³onkowie zorgapoprosze-nizowanych grup przestêpczych. By³o to pytanie otwarte, na które badani mogli udzieliæ wiêcej ni¿
jednej odpowiedzi. Wiêkszoæ funkcjonariuszy wskazywa³a wiêcej ni¿ jedn¹ cechê wyró¿niaj¹c¹ sprawców dzia³aj¹cych w zorganizowanych grupach przestêpczych od innych skazanych. Wed³ug funkcjonariuszy osoby takie wyró¿niaj¹ siê przede wszystkim dobr¹ sytuacj¹ materialn¹ (41 wskazañ) i pozycj¹ w zak³adzie karnym (25 wskazañ)19. Wykazuj¹ siê równie¿ pewnoci¹ siebie (4 wskazania), pozornie wzorowym, dobrym, regulaminowym zachowaniem, bezkonfliktowoci¹ (4 wskaza-nia) oraz zwiêkszon¹ czêstotliwoci¹ kontaktów ze wiatem zewnêtrznym (2 wska-zania). Cz³onkowie zorganizowanych grup przestêpczych w ocenie pojedynczych funkcjonariuszy s¹: inteligentniejsi od innych osadzonych, dominuj¹ w rodowisku osadzonych, wyró¿niaj¹ siê kultur¹ osobist¹, silniejsz¹ osobowoci¹, sposobem ubierania siê i znajomociami. Sytuacja materialna skazanych ze zorganizowanych grup zwraca³a uwagê przede wszystkim pracowników dzia³u ochrony i oddzia³o-wych. Na cechy charakteru, osobowoæ i zachowanie skazanych zwracali uwagê przede wszystkim wychowawcy, psycholodzy i kadra kierownicza.
W dalszej kolejnoci funkcjonariuszy zapytano, czy ich zdaniem korupcja ze strony skazanych na podstawie art. 258 k.k. jest obecnie zjawiskiem, które zagra¿a S³u¿bie Wiêziennej.
Tabela 3 Wyró¿nianie siê osób skazanych za udzia³ w zorganizowanych grupach przestêpczych
na tle innych skazanych Czy Pani/Pana zdaniem
osoby funkcjonuj¹ce w zorganizowanych grupach przestêpczych wyró¿niaj¹ siê na tle innych skazanych?
Ogó³em Mê¿czyni Kobiety
l.b. % l.b % l.b. %
Tak 48 73 38 76 10 62,5
Nie 11 17 10 20 1 6
Nie mam zdania na ten temat 5 8 1 2 4 25
Nie mam wiedzy na ten temat 2 3 1 2 1 6
ród³o: badania w³asne.
19 Na takie cechy wskazywali równie¿ inni badacze tej problematyki. Szerzej: E. Pob³ocki, W. Kowalski, Osadzeni sprawiaj¹cy trudnoci wychowawcze wywodz¹cy siê ze rodowiska przestêp-czoci zorganizowanej, [w:] B. Ho³yst, S. Redo (red.), Problemy wiêziennictwa u progu XXI w. I Polski Kongres Penitencjarny, Kalisz 1996, s. 442.
Z powy¿szego wynika, ¿e w percepcji znacznej czêci pracowników S³u¿by Wiêziennej korupcja ze strony cz³onków zorganizowanych grup przestêpczych jest zagro¿eniem, przy czym dotyczy ono g³ównie bezpieczeñstwa pracowników SW oraz jednostki penitencjarnej, w której funkcjonariusze byli zatrudnieni.
Nastêpnie badanych zapytano o to, czy funkcjonuj¹c w s³u¿bie spotkali siê ze zjawiskiem korupcji, a jeli tak, to czy mieli z nim do czynienia porednio czy te¿
osobicie.
Jak widaæ, pomimo faktu dostrzegania niebezpieczeñstwa zwi¹zanego z korup-cj¹, w deklarowanej wiêkszoci (45%) badani nie spotkali siê nim w trakcie wyko-nywanych obowi¹zków s³u¿bowych ani nie s³yszeli, by ich wspó³pracownicy ze-tknêli siê z takim problemem. Jednak niewiele mniejsza grupa (38% badanych) oceni³a, ¿e ich wspó³pracownicy mieli bezporedni kontakt ze zjawiskiem korupcji.
Istotny wydaje siê równie¿ fakt, ¿e a¿ 15% badanych stwierdzi³o, ¿e osobicie zetknê³o siê w trakcie wykonywania obowi¹zków ze zjawiskiem korupcji.
Osoby, które zadeklarowa³y ¿e zetknê³y siê ze zjawiskiem korupcji, zosta³y poproszone o opisanie metod korumpowania funkcjonariuszy przez skazanych. Na to pytanie odpowiedzia³o tylko 9 badanych, w tym jedna osoba, która spotka³a siê
Tabela 4 Zagro¿enie korupcj¹ ze strony skazanych na podstawie art. 258 k.k.
Czy korupcja ze strony osób skazanych na podstawie art. 258 k.k. jest obecnie zjawiskiem które zagra¿a
S³u¿bie Wiêziennej? Liczba Procent
Tak zagra¿a bezpieczeñstwu w zak³adach karnych 18 27 Tak zagra¿a funkcjonowaniu innych skazanych 10 15 Tak stanowi zagro¿enie bezpieczeñstwa dla pracowników SW 19 29 Korupcja nie jest zjawiskiem zagra¿aj¹cym wiêziennictwu 11 17
Nie mam zdania na ten temat 8 12
ród³o: badania w³asne.
Tabela 5 Stycznoæ z korupcj¹ w pracy zawodowej funkcjonariuszy S³u¿by Wiêziennej
Czy spotka³ siê Pan/Pani ze zjawiskiem korupcji
w czasie swojej pracy zawodowej w SW? Liczba Procent Tak zetkn¹³em siê osobicie w trakcie swojej pracy zawodowej
z tym zjawiskiem 10 15
S³ysza³em od wspó³pracowników o sytuacjach korupcyjnych,
ale nie zetkn¹³em siê z nimi osobicie 25 38
Nie spotka³em siê z tym zjawiskiem ani nie s³ysza³em,
aby zetknêli siê z nim inni funkcjonariusze 30 45
Brak odpowiedzi 1 2
ród³o: badania w³asne.
147
Zagro¿enie zjawiskiem korupcji ze strony cz³onków zorganizowanych grup przestêpczych...
z tym zjawiskiem osobicie (mê¿czyzna, 2536 lat, oddzia³owy, sta¿ pracy w SW 1115 lat), Wpis brzmia³: Zostawiam to dla siebie. Sposobów jest du¿o. Pozosta³e osoby wskazywa³y przede wszystkim na wrêczanie prezentów i/lub pieniêdzy (5 wskazañ). Z materia³u ankietowego wynika, ¿e dominuje mechanizm nazywany przez funkcjonariuszy metod¹ tzw. ma³ych kroków, który zwykle wygl¹da podobnie.
W pierwszej kolejnoci skazany pyta pracownika, czy mog¹ porozmawiaæ prywat-nie, stara siê najbardziej zbli¿yæ do funkcjonariusza i nawi¹zaæ z nim poufa³e rela-cje. Jeli funkcjonariusz na to przystaje, proszony jest o za³atwianie drobnej sprawy, przys³ugi, wyra¿anie zgody na odstêpstwa od regulaminu. Z czasem ¿¹dania staj¹ siê coraz powa¿niejsze (proba o wyst¹pienie o warunkowe zwolnienie, proba o zawiadczenie o z³ym stanie zdrowia, leczeniu na wolnoci, wizytach u specjali-stów na wolnoci) i finalnie doprowadzaj¹ do tego, ¿e pracownik albo postêpuje zgodnie z ¿¹daniem skazanego i uzyskuje z tego tytu³u korzyci materialne, albo staje siê ofiar¹ szanta¿u. Jedna z badanych osób (kobieta, 2536 lat, psycholog, sta¿
s³u¿by 610 lat) oceni³a, ¿e oprócz wrêczania pieniêdzy funkcjonariuszom skazani za³atwiaj¹ trudne prywatne sprawy funkcjonariuszy na wolnoci zasadami swoich kolegów gangsterów.
W dalszej czêci kwestionariusza ankiety respondentów zapytano, jakie
korzy-ci mo¿e uzyskaæ skazany, któremu uda³oby siê skorumpowaæ funkcjonariusza S³u¿-by Wiêziennej? Na to pytanie odpowiedzia³a przewa¿aj¹ca wiêkszoæ badanych (80%). Z uzyskanych odpowiedzi wynika, ¿e korumpuj¹c pracownika SW, osoba odbywaj¹ca karê pozbawienia wolnoci mo¿e uzyskaæ wiele korzyci (przywilejów), znacznie poprawiæ warunki odbywania kary i u³atwiæ sobie ¿ycie w izolacji peniten-cjarnej. Badani wskazywali przede wszystkim na:
czêstszy dostêp do telefonów, paczek, widzeñ, ³ani, zajêæ poza cel¹, pracy (70% wskazañ);
umo¿liwienie wp³ywu na teren jednostki przedmiotów niebezpiecznych i nie-dozwolonych: telefonów komórkowych, narkotyków, sterydów (40% wskazañ);
przemycanie pieniêdzy i korespondencji (38% wskazañ).
Jeden z funkcjonariuszy (mê¿czyzna, 3747 lat, wychowawca) napisa³:
korzy-ci mog¹ byæ nawet minimalne, ale wiêksza jest satysfakcja, ¿e tego dokona³. Inny wychowawca oceni³, ¿e korzyci¹ mo¿e byæ nawet ostateczne opuszczenie zak³adu karnego przez skazanego.
W kolejnej czêci ankiet respondentów zapytano, czy gdyby kto zwróci³ siê do nich z propozycj¹ korupcji, to zg³osiliby ten fakt swoim prze³o¿onym? Na tak zada-ne pytanie 88% badanych odpowiedzia³o twierdz¹co. Niewielu (6%) próbowa³oby najpierw rozwi¹zaæ problem samodzielnie. Jedynie 2% badanych nie wiedzia³oby, co uczyniæ w takiej sytuacji i uzale¿nia³oby zg³oszenie tego faktu od konkretnej okolicznoci sprawy lub nie zg³osi³oby tego wcale. Warto zauwa¿yæ, ¿e wród grupy najbardziej nara¿onej na korupcjê (oddzia³owi) wszystkie badane osoby zadeklaro-wa³y, ¿e zg³osi³yby problem swoim prze³o¿onym. Samodzielne rozwi¹zanie proble-mu w wiêkszoci deklarowa³a kadra kierownicza badanych jednostek.
Kolejnym interesuj¹cym zagadnieniem jest postawa wobec zjawiska korupcji.
Respondentów zapytano, czy gdyby dowiedzieli siê, ¿e wspó³pracownik przyj¹³ ko-rzyæ materialn¹ od skazanego, to zg³osi³by ten fakt swoim prze³o¿onym?
W wiêkszoci (60%) badani deklarowali, ¿e natychmiast zawiadomiliby swoich prze³o¿onych. Podobnie jak w poprzednim przypadku, odpowiedzi twierdz¹cej udzielili wszyscy oddzia³owi. Dla 22% respondentów taka decyzja wymaga³aby d³u¿szego zastanowienia, 16% uzale¿ni³oby j¹ od konkretnej sytuacji, a 2% nie zg³osi³oby tego faktu, uznaj¹c, ¿e to nie ich sprawa.
W dalszej kolejnoci badanych zapytano o to, co w ich ocenie mog³oby byæ przyczyn¹ przyjêcia korzyci finansowej przez funkcjonariusza SW? Najwiêksza liczba osób wskaza³a na cechy charakteru funkcjonariusza (28 wskazañ), nastêpnie na jego trudn¹ sytuacjê finansow¹ (26 wskazañ) oraz sytuacjê rodzinn¹, problemy w domu (22 wskazania). W dalszej kolejnoci uplasowa³y siê niskie zarobki (21 wskazañ), przy czym na tak¹ przyczynê korupcji wskazywa³a jedna z najs³abiej op³acanych grup funkcjonariuszy SW, tj. oddzia³owi. Marginalnymi przes³ankami okaza³y siê z³e warunki panuj¹ce w jednostkach penitencjarnych (4 wskazania) oraz stosunki interpersonalne pomiêdzy funkcjonariuszami (3 wskazania).
W zwi¹zku z tym, ¿e zarówno odpowiedzialnoæ zawodowa, jak i zarobki po-szczególnych grup funkcjonariuszy SW s¹ zró¿nicowane, respondentów zapytano o to, czy z ich perspektywy rodzaj pe³nionego stanowiska s³u¿bowego ma wp³yw na zagro¿enie korupcj¹, a jeli tak, to jakie stanowiska s¹ najbardziej na ni¹ nara¿one.
Zdaniem przewa¿aj¹cej czêci respondentów (64%) rodzaj pe³nionego stanowiska ma wp³yw na zagro¿enie korupcj¹. W ocenie 22% funkcjonariuszy nie ma to jednak
¿adnego znaczenia. Tylko 6% badanych (3 osoby) nie mia³y wiedzy na ten temat. Tyle samo osób zaznaczy³o odpowied nie mam zdania na ten temat. Respondenci potwierdzili zatem wskazywan¹ równie¿ przez innych badaczy opiniê, ¿e najbardziej nara¿eni na korupcjê s¹ wiêziennicy maj¹cy bezporedni kontakt ze skazanym20.
20 Szerzej: K. Laskowska, Rola korupcji w dzia³alnoci zorganizowanych grup przestêpczych, [w:]
Oblicza wspó³czesnej przestêpczoci zorganizowanej..., s. 150 i n. oraz literatura tam przywo³ywana.
ród³o: badania w³asne.
Tabela 6 Stanowiska najbardziej nara¿one na korupcjê
Odpowied Liczba wskazañ Procent
Oddzia³owy 32 45,71
Wychowawca 18 25,71
Koordynator 2 2,85
Dyrektor 3 4,28
Psycholog 3 4,28
Lekarz 5 7,14
Pielêgniarka 4 5,71
Pracownik cywilny 3 4,28
149
Zagro¿enie zjawiskiem korupcji ze strony cz³onków zorganizowanych grup przestêpczych...
W ostatniej czêci kwestionariusza badanych zapytano, jakie konsekwencje po-winien ponieæ pracownik S³u¿by Wiêziennej, który podda³ siê korupcji. By³o to pytanie otwarte, respondenci mogli wymieniæ wiêcej ni¿ jedn¹ odpowied. Na to pytanie nie potrafi³o udzieliæ odpowiedzi tylko dwóch badanych. Byli to m³odzi wiekiem i sta¿em pracy oddzia³owi. Jeden z badanych (przedstawiciel s³u¿by zdro-wia, kobieta, 3747 lat, sta¿ s³u¿by 1115 lat) nie mia³ zdania na ten temat. Nie-mniej z uzyskanych odpowiedzi wynika, ¿e korupcja jest zdaniem wiêzienników tak¹ forma patologii, któr¹ cechuje wysoki stopieñ spo³ecznej szkodliwoci, w zwi¹zku z czym osoby, które by jej uleg³y, powinny ponieæ surowe sankcje.
Najczêciej badani wskazywali na koniecznoæ wydalenia takiego funkcjona-riusza ze s³u¿by (46 wskazañ), na odpowiedzialnoæ dyscyplinarn¹ (15 wskazañ), odpowiedzialnoæ karn¹ (6 wskazañ), oddanie siê do dyspozycji prze³o¿onemu (6 wskazañ). Jeden z wychowawców (mê¿czyzna, 3747 lat, sta¿ s³u¿by 1620 lat) napisa³: powinien ponieæ najwiêksz¹ karê. Inny wychowawca wskaza³, ¿e taki pracownik powinien ponieæ karê od 1 do 3 lat pozbawienia wolnoci. Tylko 5 funkcjonariuszy (wychowawca, dwóch przedstawicieli s³u¿by zdrowia, przedsta-wiciel kadry kierowniczej i psycholog) wykazali mniej rygorystyczn¹ postawê, udzielaj¹c odpowiedzi: zale¿y to od okolicznoci sprawy, zale¿y od sytuacji funkcjonariusza, najpierw trzeba by³oby dok³adnie zbadaæ tak¹ sprawê. Tylko jedna z badanych osób (przedstawiciel s³u¿by zdrowia) da³by takiemu pracowniko-wi drug¹ szansê. Najbardziej rygorystyczn¹ postawê przejapracowniko-wia³y osoby o niepracowniko-wiel- niewiel-kim sta¿u s³u¿by, tj. do piêciu lat.
Podsumowanie
Niew¹tpliwie funkcjonariusze S³u¿by Wiêziennej dostrzegaj¹ problemy zwi¹za-ne z obecnoci¹ skazanych cz³onków zorganizowanych grup przestêpczych na tere-nie jednostek penitencjarnych. Jednym z sygnalizowanych tere-niepo¿¹danych zjawisk jest korupcja. Analizuj¹c wyniki badañ oraz literaturê przedmiotu, warto zastanowiæ siê, jak powa¿nym problemem z perspektywy funkcjonariuszy SW jest korupcja.
Z jednej strony zarejestrowane przez Centralny Zarz¹d S³u¿by Wiêziennej przy-padki korupcji mo¿na okreliæ jako incydentalne i stwierdziæ, ¿e statystycznie pro-blem nie istnieje. Jednak z drugiej strony nie ma w¹tpliwoci, ¿e w tym zakresie musi wystêpowaæ ciemna liczba przestêpstw. Do takich wniosków sk³aniaj¹ do-stêpne wyniki badañ. W szczególnoci warto zwróciæ uwagê na badania przeprowa-dzone w latach 20042005 na 268 respondentach pe³ni¹cych czynn¹ s³u¿bê wiêzien-n¹. Z badañ tych wynika, ¿e a¿ 97,39% funkcjonariuszy stwierdzi³o, ¿e w SW wystêpuje zjawisko korupcji21. Wyniki badañ w³asnych wskazuj¹ na mniejsz¹ skalê zagro¿enia zjawiskiem korupcji, niemniej 35 sporód 66 respondentów spotka³o siê
21 S. Pich, I. Weso³owska-Krzysztofek, op. cit., s. 40.
bezporednio lub porednio z tym problemem w swojej pracy zawodowej. Niepoko-j¹cy jest równie¿ profesjonalizm dzia³ania sprawców. Przestêpcy doskonale przygo-towuj¹ siê do skorumpowania funkcjonariuszy. Dokonuj¹ rozpoznania podatnoci konkretnych osób na korupcjê. W tym celu ustalaj¹ ich sytuacjê materialn¹, rodzin-n¹, s³aboci, nawyki itp. Oprócz nacisków bezporednich, sprawcy wprowadzaj¹ dzia³ania systemowe, stopniowo osaczaj¹c funkcjonariusza. Wybiera siê pracowni-ków o krótkim sta¿u pracy, ma³o odpornych na wywo³ywan¹ presjê i propozycje ze strony przestêpców22.
Skala zagro¿enia jest trudna do oszacowania, poniewa¿ w przypadku wspó³pra-cy pomiêdzy korumpowanym a korumpuj¹wspó³pra-cym ¿adnej ze stron nie zale¿y na upu-blicznianiu tego faktu, wiêc nawet najrzetelniejsze anonimowe badania funkcjona-riuszy nie bêd¹ odzwierciedleniem rzeczywistego obrazu zjawiska, co oczywicie nie oznacza, ¿e z naukowego punktu widzenia nale¿y zrezygnowaæ z jego monitoro-wania.
Koñcz¹c rozwa¿ania dotycz¹ce podjêtej problematyki, warto poruszyæ kwestiê zapobiegania i zwalczania zjawiska korupcji w praktyce penitencjarnej. Centralny Zarz¹d S³u¿by Wiêziennej stara siê monitorowaæ wszelkie nieprawid³owoci zwi¹-zane z funkcjonowaniem podleg³ych jednostek, wprowadzaj¹c szereg zmian natury ochronnej i penitencjarnej. Ich celem jest profilaktyka i eliminacja zachowañ patolo-gicznych, w tym korupcji. Zapobiegaj¹c zagro¿eniom stwarzanym przez osadzonych cz³onków zorganizowanych grup przestêpczych, zaleca siê racjonaln¹ dzia³alnoæ szkoleniowo-instrukta¿ow¹ funkcjonariuszy wiêziennych oraz podnoszenie ich umiejêtnoci psychofizycznych, a tak¿e bada siê ich kondycjê moraln¹ oraz mate-rialn¹23. Pracowników maj¹cych bezporedni kontakt z osadzonymi przestrzega siê przed nawi¹zywaniem z nimi nielegalnych kontaktów, bo to one zazwyczaj prowa-dz¹ do korupcji24. Wszystkie ujawnione przypadki korupcji s¹ przekazywane wszystkim jednostkom i omawiane z funkcjonariuszami. Wiêzienników uwiadamia siê, ¿e zachowania skorumpowanych pracowników SW wyczerpuj¹ znamiona takich przestêpstw, jak przekroczenie uprawnieñ czy niedope³nienie obowi¹zków s³u¿bo-wych, za co grozi odpowiedzialnoæ dyscyplinarna i utrata pracy.
22 K. Laskowska, Rola korupcji..., s. 150.
23 J. Pomiankiewicz, Cz³onkowie zorganizowanych grup przestêpczych w aresztach ledczych i zak³adach karnych zagro¿enia dla S³u¿by Wiêziennej i podejmowane przeciwdzia³ania, [w:]
L. Paprzycki, Z. Rau (red.), Praktyczne elementy zwalczania przestêpczoci zorganizowanej i terrory-zmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna, Warszawa 2009, s. 705706.
24 S. Pich, I. Weso³owska-Krzysztofek, op. cit., s. 47.
151
Zagro¿enie zjawiskiem korupcji ze strony cz³onków zorganizowanych grup przestêpczych...