Treść i teologia „Deklaracji Barmeńskiej”

Jak już wspominano, autorem Deklaracji z Barmen był Karl Barth. Składa się ona z sześciu tez, które posiadają układ charakterystyczny dla ksiąg wyznaniowych luteranizmu, np. dla „Obrony Wyznania Augsburskiego”, w której zestawia się to, powinno być potwierdzone i to, co powinno być odrzucone (affirmativa: „Oto czysta nauka, która jest zgodna z normą Słowa Bożego” i

146 negativa: „Oto sprzeczna i fałszywa nauka, którą należy odrzucić”)²³¹. Każda teza składa się więc z cytatu Pisma Świętego, następnie wypowiedzi stanowczo i jasno przedstawiającej poprawną naukę, wreszcie, zdecydowany sprzeciw wobec nauczania fałszywego. Ponieważ sama deklaracja nie jest długa, a jej znaczenie nieporównywalne z innymi dokumentami, zostanie tu przytoczona in extenso, (choć bez podawania w całości fragmentów Pisma Św., które wprowadzają w każdą wypowiedź). Tezy, stanowiące zasadniczą część deklaracji, poprzedzone są przez preambułę, która najpierw opisuje sytuację Kościoła ewangelickiego, w jakiej ten znalazł się po przejęciu władzy przez Hitlera, a następnie odwołuje się do konstytucji związku Kościołów ewangelickich pochodzących z trzech tradycji wyznaniowych: luterańskiej, reformowanej i unijnej, zawartego 1 lipca 1933 r. Podaje również dwa jej artykuły, z których drugi dotyczy zasad jedności Kościoła ewangelickiego w Niemczech, natomiast pierwszy formułuje podstawową prawdę dotyczącą teologicznej tożsamości Kościoła, która jednakże w danym kontekście wybrzmiewa bardzo mocno: „Nienaruszalnym fundamentem niemieckiego Kościoła ewangelickiego jest Ewangelia Jezusa Chrystusa, o której nam świadczy Pismo Święte i którą na nowo ukazały wyznania Reformacji. W ten sposób zostało określone i ograniczone pełnomocnictwo, jakie Kościół potrzebował dla

swej misji”²³².

Treść tego artykułu jest do pewnego stopnia powtórzona w pierwszej tezie, której miejsce w porządku całej deklaracji afirmuje chrystologiczny ekskluzywizm zasady Solus Christus: „Jezus Chrystus, o którym nam świadczy Pismo Święte, jest Słowem Bożym, które słuchamy i któremu mamy zaufać i być posłuszni w życiu i w śmierci. Ta wypowiedź jest affirmativa, negativa zaś brzmi następująco: „Odrzucamy fałszywą naukę, jakoby Kościół mógł bądź musiał uznać za objawione przez Boga obok pochodzących ze Słowa Bożego jakieś inne źródła swego przepowiadania”. Wprowadzeniem do tej tezy są fragmenty z Ewangelii św. Jana (J 14, 6 oraz J 10,1.9). W oczywisty sposób deklaracja

231 Obrona Wyznania Augsburskiego, w: Księgi Wyznaniowe..., tamże, s. 135-325.

232 Die Barmen Theologische Erklärung, w: Petra Bahr, Martin Dutzmann, Heino Falcke, Johanna Haberer, Wolfgang Huber, Margot Kässmann, Michael Welcker, Begründete Freiheit. Die Aktualität der Barmer Theologischen Erklärung, Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag 2009, s. 152.

147 nawiązuje tutaj do teologicznych pomysłów wyrażanych przez die Deutschen Christen.

Druga teza odnosi się do kluczowej dla protestantyzmu „narracji” chrystologicznej i soteriologicznej. Można w niej dostrzec w sposób wręcz uderzający, źródło inspiracji dla myśli Hubera. : „Tak jak Jezus Chrystus jest obietnicą przebaczenia wszystkich naszych grzechów, jest też również pełnym mocy wymaganiem dotyczącym całego naszego życia; dzięki niemu doświadczamy pełnego wyzwolenia z wszystkich bezbożnych więzów tego świata ku wolnej, pełnej wdzięczności służbie jego stworzeniu”. Negativa w tym przypadku stwierdza, że: „Odrzucamy fałszywą naukę, jakoby istniały obszary życia, w których mamy uznać za swego Pana nie Jezusa Chrystusa, ale innych panów, obszary, w których nie potrzebujemy usprawiedliwienia i uświęcenia”. Skrypturystycznym wprowadzeniem jest tutaj 1 Kor 1,30.

Kolejna teza może być określona jako eklezjologiczna w sensie istotowym i bezpośrednio nawiązuje do definicji Kościoła z VII punktu Wyznania Augsburskiego: „Chrześcijański Kościół to zgromadzenie braci, w którym aktualizująco jako Pan działa Jezus Chrystus przez Ducha Świętego w Słowie i sakramentach. Jako Kościół obdarzonych łaską grzeszników ma poświadczać on swoją wiarą, swoim posłuszeństwem, swoim głoszeniem i swoim porządkiem w centrum grzesznego świata, że żyje i chce żyć jedynie swoją pociechą i swoim nakazem w oczekiwaniu na swe objawienie”. Stwierdzenie negatywne zaznacza zaś, że: „Odrzucamy fałszywą naukę, jakoby Kościół miał dostosować kształt swego orędzia, bądź porządek swych prawd do aktualnie panujących przekonań politycznych i światopoglądowych”. Komentarzem biblijnym jest Ef 4,15n.

Eklezjologiczna w znaczeniu porządku kościelnego jest też teza czwarta, do której wprowadza Mt 20,25n. „Różnorakie urzędy w Kościele nie mogą uzasadniać wyższości jednych nad drugimi, ale pełnienie służby powierzonej i poleconej całej wspólnocie”. Dopełniające tą wypowiedź negativa stwierdza, że: „Odrzucamy fałszywą naukę, jakoby Kościół musiał i mógłby pozostawać na boku tej służby, w szczególności jakoby musiał oddać kierownicze kompetencje jednemu przywódcy”.

Teza piąta jeszcze bardziej uzmysławia, jak głębokie są inspiracje Hubera Deklaracją Barmeńską. Affirmativa i negativa poprzedzone są tutaj 1 P 2,17.

148 „Pismo mówi nam, że państwo wedle boskiego zamierzenia, w tym jeszcze nie w pełni zbawionym świecie, w którym również egzystuje Kościół, ma za zadanie troszczyć się o prawo i pokój, na miarę ludzkiego zrozumienia i ludzkich możliwości i pod groźbą i stosowaniem przemocy. Kościół we wdzięczności i w

głębokim szacunku wobec Boga uznaje błogosławieństwo swego

przyporządkowania. Przypomina o Królestwie Bożym, o przykazaniu Bożym, o sprawiedliwości, a tym samym o odpowiedzialności za rządzących i rządzonych. Wyraża ufność i posłuszeństwo mocy Słowa, w którym Bóg zawiera wszystko”. A negatywna część tej wypowiedzi brzmi następująco: „Odrzucamy fałszywą naukę, jakoby Kościół powinien i mógł, wykraczając poza swoją misję, przypisywać sobie zadania należące państwa, stając się w ten sposób jednym z organów tegoż państwa”.

I wreszcie ostatnia, szósta teza, do której wprowadza 2 Tm 2,9 podkreśla, że: „Mandat Kościoła, w którym zasadza się jego wolność, polega na tym, aby w imię Chrystusa i w służbie Jego własnym Słowom i dziełom, przekazywać całemu ludowi, przez kazanie i sakramenty, orędzie o wolnej łasce Boga”. Stwierdzenie to zostaje dopełnione deklaracją, że: „Odrzucamy fałszywą naukę, iż Kościół mógłby w posługiwać się słowem i dziełami Chrystusa, dla jakichkolwiek samowolnych życzeń, celów i planów służących panowaniu

człowieka”²³³.

Deklaracja Barmeńska określa teologiczną orientację niemieckiego ewangelicyzmu po zakończeniu wojny, właściwie, można powiedzieć, że nadaje tożsamość instytucji Ewangelickiego Kościoła w Niemczech. Teologiczna moc sprawdza jej sformułowań nie ogranicza się przy tym do roli tożsamościowotwórczej, jako punktu w historii, który pozwolił na zachowanie wiarygodności Kościoła. Stanowi dzisiaj niepodważalne i nieodzowne źródło inspiracji dla poszukiwań przez Kościół swojego miejsca w nowej rzeczywistości

świata dechrystianizującego się, pogrążającego się w konfliktach

tożsamościowych i kulturowych, świata pogłębiających się nierówności społecznych i świata, w którym człowiek bardziej niż kiedykolwiek wcześniej potrzebuje wskazówek, jaką pójść drogą. Dla Hubera, który jest częścią tego

149 Kościoła i który bierze na siebie odpowiedzialność za ten Kościół, dokument ten stanowi nienaruszalny fundament myśli i działania.

150

Rozdział IV

WOLNOŚĆ ODPOWIEDZIALNA JAKO

EWANGELICKA PROPOZYCJA DLA

WSPÓŁCZESNOŚCI

Rozdział ten jest kulminacją całej pracy. O ile poprzedni, dotyczący teologicznych źródeł rozumienia wolności w protestantyzmie, wprowadzał w ogólne zagadnienie wolności chrześcijanina, o tyle ten dąży do odpowiedzi na pytanie, jak wolność, będąca kluczową wartością chrześcijaństwa i jednocześnie darem danym człowiekowi dzięki usprawiedliwieniu, powinna być odczytywana w świetle współczesnej teologii ewangelickiej. Jednocześnie ilustruje i dąży do odpowiedzi na szereg pytań badawczych: Jak teologia ewangelicka wpływa na nakreślenie zakresu pojęć wolności, wolności komunikatywnej, wolności odpowiedzialnej, instytucji czy odpowiedzialności? Jakie konsekwencje mają uwarunkowania wolności dla jej rozumienia? Jakie są najważniejsze współczesne wyzwania dla wolności? Na czym polegają istotowe zależności między wolnością a odpowiedzialnością? Jak jej kształtowanie odzwierciedla się w życiu społecznym i w życiu jednostek? Jakie znaczenie ma pojęcie wolności odpowiedzialnej w życiu konkretnej osoby, konkretnego chrześcijanina?

Rozdział składa się z kilku punktów. Wyjaśniają pojęcie wolności komunikatywnej, będące jakby terminem partnerskim dla wolności odpowiedzialnej, analizują pojęcia instytucji oraz instytucjonalizacji, będące na

151 przecięciu oddziaływań wolności i odpowiedzialności, gruntownie opisują pojęcie odpowiedzialności, jej aspekty i jej komponenty, wreszcie, jako podsumowanie, definiują pojęcie wolności odpowiedzialnej. W trakcie wnioskowania pomagają w odnoszeniu ewangelickiej teologii wolności w ujęciu Hubera do epoki nowoczesności. Rozważane punkty, pogrupowane w podrozdziały, nie są objętościowo proporcjonalne. Jednak zaprezentowane ich uporządkowanie pozwala na wydobycie linii kontynuacji we wnioskowaniu Hubera, przez co ukazuje również jego spójność i tym samym uzasadnia niesymetryczność w rozmiarach poszczególnych sekcji.

Zarysowane poniżej refleksje mają dowodzić, że omawiane pojęcie wolności odpowiedzialnej ma fundamentalne znaczenie dla ewangelickiego oglądu rzeczywistości i dla przepowiadania Kościoła ewangelickiego w dzisiejszym świecie. Jest jakby antropologiczno-etyczną osią, wokół której teologowie Kościoła ewangelickiego starają się budować interpretację różnych zjawisk, zgodną z własną tradycją wyznaniową. Dlatego też wyczerpujące przedstawienie zakresu tego pojęcia, oraz kształtujących go czynników, ma ogromne znaczenie dla zrozumienia refleksji propozycji oceny współczesnych tendencji i fenomenów etycznych, nie tylko samego Hubera, ale też całego Kościoła ewangelickiego.