S TRUKTURA FUNKCJONALNA GMIN KARKONOSKICH POWIĄZANYCH TERYTORIALNIE Z K ARKONOSKIM P ARKIEM N ARODOWYM

Celem ustalenia struktury funkcjonalnej gmin karkonoskich powiąza-nych terytorialnie z Karkonoskim Parkiem Narodowym wykorzystano – przyjmując założenie, że gmina to złożony system osadniczy o zróżnicowa-nych funkcjach społeczno-ekonomiczzróżnicowa-nych – metody badania wypracowane dla miast. Jako miernik funkcji zastosowano liczbę pracujących w poszcze-gólnych działach gospodarki i wybrano metodę identyfikującą strukturę zatrudnienia (w rozumieniu struktury pracujących) w gminie ze strukturą funkcjonalną gminy. ¹⁸

Analiza struktury pracujących pozwala stwierdzić, że w gminach kar-konoskich następuje stopniowa ewolucja funkcjonalna. Wiodąca w począt-kach lat 90-tych w niemal wszystkich gminach funkcja przemysłowa jest w ciągu ostatnich lat wypierana przez funkcje usługowe – w tym funkcję turystyczną. Wiedząc, że dla rozwoju wszystkich gmin karkonoskich – a także dla rozwoju Dolnego Śląska jako regionu – wspomniana funkcja ma istotne znaczenie – właściwym wydaje się być jej bliższa analiza. W zakresie oceny stopnia pełnienia przez poszczególne gminy funkcji turystycznej au-torka zdecydowała się posłużyć trzema miernikami:

• wskaźnikiem nasycenia bazą turystyczną, wyrażonym liczbą miejsc noclegowych przypadających na 1 km² (wskaźnik Charvata),

15 Maciejuk M., Rewitalizacja miast w Polsce – studium przypadku w Jeleniej Górze, w: Korenik S., Potoczna I. (red.), Gospodarka Przestrzenna IX. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, s. 7-9.

16 www.jeleniagora.pl/www/content/view/68/91/

17 Strategia rozwoju Jeleniej Góry na lata 2004-2015, s. 53.

18 Brol R., Maj M., Strahl D., Metody typologii miast. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1990, 73-82.

Alina Kulczyk-Dynowska 156

• wskaźnikiem intensywności ruchu turystycznego, wyrażonym licz-bą turystów korzystających z noclegu przypadających na 1 tys.

mieszkańców stałych (wskaźnik Schneidera),

• wskaźnikiem wyrażonym liczbą turystów korzystających z noclegu przypadających na 1 km2 powierzchni całkowitej gminy (wskaźnik Deferta).

Przeprowadzone badania wykazały, że najwyższe nasycenie bazą tury-styczną występuje w gminie Karpacz – patrz Rysunek 2 – wskaźnik Charva-ta osiąga wartość niemal 180 punktów. Drugą pozycję – z wynikiem o po-nad 100 jednostek niższym – zajmuje gmina Szklarska Poręba. W pozosta-łych gminach omawiany wskaźnik jest znacznie niższy – nie przekracza progu 25 jednostek.

0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 120,00 140,00 160,00 180,00 200,00

Karpacz Szkl.

Poręba

Podgórzyn Jel. Góra Piechowice Kowary gmina

Rysunek 4. Wskaźnik Charvata za rok 2007 dla gmin karkono-skich powiązanych z KPN

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Badanie intensywności ruchu turystycznego potwierdza wiodącą pozy-cję dwóch ww. gmin w zakresie stopnia pełnienia funkcji turystycznej. Za-prezentowany na Rysunku nr 3 wskaźnik Schneidera osiąga najwyższe wartości w gminie Karpacz, kolejną pozycję zajmuje gmina Szklarska Porę-ba.

KARKONOSKI PARK NARODOWY A ROZWÓJ GMIN TERYTORIALNIE Z NIM POWIĄZANYCH

(ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNEJ) 157

0 ,00 5 00 0 ,00 10 00 0 ,00 15 00 0 ,00 20 00 0 ,00 25 00 0 ,00 30 00 0 ,00 35 00 0 ,00 40 00 0 ,00

K a rp a cz S zk l. P o ręb a P o d g ó rzy n Jel. G ó ra P iech o w ice K o w a ry g m in a

Rysunek 5. Wskaźnik Schneidera za rok 2007 dla gmin karkono-skich powiązanych z KPN

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Ostatni z wybranych wskaźników – zaprezentowany na Rysunku nr 4 wskaźnik Deferta – podobnie jak dwa powyższe wskaźniki klasyfikuje na dwóch pierwszych pozycjach odpowiednio gminę Karpacz i gminę Szklarską Porębę.

0 ,00 5 00 ,00 1 0 00 ,00 1 5 00 ,00 2 0 00 ,00 2 5 00 ,00 3 0 00 ,00 3 5 00 ,00 4 0 00 ,00 4 5 00 ,00 5 0 00 ,00

K arpacz S zkl. P oręba P odgórzyn Jel. G óra P iechow ic e K ow ary g m in a

Rysunek 6. Wskaźnik Deferta za 2007 r. dla gmin karkonoskich powiązanych z KPN

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Analiza gmin powiązanych terytorialnie z Karkonoskim Parkiem Naro-dowym wykazała, że w zakresie pełnienia funkcji turystycznej wiodącą rolę odgrywają dwie gminy – gmina Karpacz oraz gmina Szklarska Poręba.

Wła-Alina Kulczyk-Dynowska 158

ściwe wydaje się więc dokonanie analizy funkcji turystycznej wspomnia-nych gmin z przyjęciem kilkunastoletniej perspektywy.¹⁹

Przeprowadzone badania wskazują, że nasycenie bazą turystyczną w gminie Karpacz uległo największemu zwiększeniu w pierwszej połowie lat 90-tych – patrz: Rysunek nr 5.

0,00 50,00 100,00 150,00 200,00

1990 r. 1995 r. 2000 r. 2005 r. 2007 r.

Rysunek 7. Wskaźnik Charvata dla gminy Karpacz w latach 1990-2007 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Mierzona wskaźnikiem Schneidera intensywność ruchu turystycznego na terenie gminy Karpacz w badanym okresie wciąż rosła – patrz: Rysunek nr 6. Warto zauważyć, że w latach 1990-2007 wystąpiły w gminie Karpacz dwa zjawiska prowadzące do wzrostu wskaźnika Schneidera – były to:

wzrost liczby turystów korzystających z noclegu oraz spadek liczby stałych mieszkańców.

0 ,0 0 5 0 0 0 ,0 0 1 0 0 0 0 ,0 0 1 5 0 0 0 ,0 0 2 0 0 0 0 ,0 0 2 5 0 0 0 ,0 0 3 0 0 0 0 ,0 0 3 5 0 0 0 ,0 0 4 0 0 0 0 ,0 0

1 9 9 0 r. 1 9 9 5 r. 2 0 0 0 r. 2 0 0 5 r. 2 0 0 7 r.

Rysunek 8. Wskaźnik Schneidera dla gminy Karpacz w latach 1990-2007 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Ostatni z przyjętych mierników – zaprezentowany na Rysunku nr 7 wskaźnik Deferta – podobnie jak wskaźnik Charvata wzrósł skokowo na przełomie lat 1990-1995.

19 Zakres czasowy badań obejmuje lata 1990-2007. Za początek badań – w związku z wprowa-dzoną w 1989 r. reformą gospodarczą – przyjęto rok 1990. W związku z ograniczoną dostęp-nością danych badania zakończono w roku 2007.

KARKONOSKI PARK NARODOWY A ROZWÓJ GMIN TERYTORIALNIE Z NIM POWIĄZANYCH

(ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNEJ) 159

0,00 500,00 1 000,00 1 500,00 2 000,00 2 500,00 3 000,00 3 500,00 4 000,00 4 500,00 5 000,00

1990 r. 1995 r. 2000 r. 2005 r. 2007 r.

Rysunek 9. Wskaźnik Deferta dla gminy Karpacz w latach 1990 – 2007 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

W przypadku gminy Szklarska Poręba nasycenie bazą turystyczną kształtowało się analogicznie jak w gminie Karpacz aż do 2000 r. Skokowy wzrost – zaprezentowanego na Rysunku nr 8 – wskaźnika Charvata miał miejsce w pierwszej połowie lat 90-tych. W odróżnieniu jednak od gminy Karpacz w omawianej gminie w latach 2000 – 2007 wskaźnik Charvata spadł.

0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 90,00

1990 r. 1995 r. 2000 r. 2005 r. 2007 r.

Rysunek 10. Wskaźnik Charvata dla gminy Szklarska Poręba w latach 1990 – 2007

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Zaprezentowany na Rysunku nr 9 wskaźnik Schneidera wskazuje, że w gminie Szklarska Poręba począwszy od 1990 r. do 2005 r. występował stały wzrost intensywności ruchu turystycznego. Podobnie jak w Karpaczu, w omawianej gminie, w ww. okresie wystąpiły jednocześnie dwa zjawiska wpływające na wzrost wskaźnika Schneidera – wzrost liczby turystów i spa-dek liczby mieszkańców. Dopiero w 2007 r. tendencja ta uległa zahamowaniu.

Alina Kulczyk-Dynowska 160

0 ,0 0 5 0 0 0 ,0 0 1 0 0 0 0 ,0 0 1 5 0 0 0 ,0 0 2 0 0 0 0 ,0 0 2 5 0 0 0 ,0 0

1 9 9 0 r . 1 9 9 5 r . 2 0 0 0 r . 2 0 0 5 r . 2 0 0 7 r .

Rysunek 11. Wskaźnik Schneidera dla gminy Szklarska Poręba w la-tach 1990 – 2007

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Liczba turystów korzystających z noclegu na terenie gminy Szklarska Poręba w ulegała stałemu wzrostowi w okresie 1990 – 2005. Fakt ten spo-wodował, że przy stałej powierzchni gminy, obrazujący intensywność ruchu turystycznego wskaźnik Deferta w ww. okresie, przyjmował wciąż rosnące wartości – patrz: Rysunek nr 10. Tendencja załamała się dopiero w ostat-nich dwóch latach.

0,00 500,00 1 000,00 1 500,00 2 000,00

1990 r. 1995 r. 2000 r. 2005 r. 2007 r.

Rysunek 12. Wskaźnik Deferta dla gminy Szklarska Poręba w latach 1990 – 2007

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Zarówno w gminie Karpacz jak i Szklarska Poręba na przestrzeni lat 1990 – 2007 nastąpiły ogromne wzrosty wartości wszystkich trzech oma-wianych wskaźników. Wskaźnik Charvata wzrósł w gminie Karpacz o 226 %, zaś w gminie Szklarska Poręba o 164 %, wskaźnik Schneidera odpowiednio o 345 % oraz 427 %, a wskaźnik Deferta odpowiednio o 289 % oraz 340 %. Załamanie się poziomu wartości wszystkich trzech badanych wskaźników w okresie 2005 – 2007 w gminie Szklarska Poręba nie daje na chwilę obecną podstaw do twierdzenia o spadku popularności turystycznej

KARKONOSKI PARK NARODOWY A ROZWÓJ GMIN TERYTORIALNIE Z NIM POWIĄZANYCH

(ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNEJ) 161 gminy. Wymaga jednak dalszego monitorowania, którego wyniki pozwolą stwierdzić, czy zjawisko to należy traktować jako nową tendencję, czy też zdarzenie o charakterze incydentalnym. Podsumowując – dokonana analiza wskazuje na rozwój funkcji turystycznej w obu badanych gminach.

Warto podkreślić, że skokowe wzrosty wszystkich trzech wskaźników wystąpiły w obu gminach w pierwszej połowie lat 90-tych, a więc były one zbieżne czasowo ze wzrostem znaczenia ochrony przyrody – w tym jej ob-szarowych form, z których najważniejszą i najbardziej restrykcyjną jest przecież park narodowy – jaki nastąpił w wyniku transformacji społeczno-gospodarczej. Biorąc pod uwagę fakt, że omawiane gminy zajmują dwa pierwsze miejsca pod względem udziału Parku w powierzchni gminy, stwierdzić można, że obszar chroniony, jakim jest Karkonoski Park Naro-dowy, nie jest czynnikiem uniemożliwiającym czy blokującym rozwój funkcji turystycznej.

Funkcja turystyczna jest istotna nie tylko dla dwóch powyższych gmin, ale i dla wszystkich pozostałych gmin karkonoskich – powiązanych z Kar-konoskim Parkiem Narodowym – a więc również dla gminy Kowary, Piecho-wice, Podgórzyn oraz Jelenia Góra. Dowodzą temu m.in. założenia „Strategii rozwoju turystyki w mieście Jelenia Góra i powiecie jeleniogórskim.” Wobec powyższego, celowym wydaje się być zbadanie rozwoju funkcji turystycznej ww. czterech pozostałych gmin. W związku z tym, że stopień pełnienia przez te gminy funkcji turystycznej jest znacznie niższy niż w przypadku Karpa-cza i Szklarskiej Poręby, autorka ograniczyła badania do porównania war-tości wskaźników Charvata, Schneidera oraz Deferta obliczonych na pod-stawie danych pochodzących z dwóch okresów – 1990 r. oraz 2007 r.

Przeprowadzona analiza wykazała, że we wszystkich poddanych bada-niu gminach wzrosło nasycenie bazą turystyczną – patrz: Rysunek nr 11.

0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00

Kowary Piechowice Podgórzyn Jelenia Góra

1990 r.

2007 r.

Rysunek 13. Wskaźnik Charvata dla gminy Kowary, Piechowice, Pod-górzyn oraz Jelenia Góra za lata 1990 oraz 2007

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Alina Kulczyk-Dynowska 162

Zwiększeniu uległa również intensywność ruchu turystycznego mierzo-na za pomocą – zaprezentowanego mierzo-na Rysunku nr 12 – wskaźnika Schne-idera.

0,00 1 000,00 2 000,00 3 000,00 4 000,00 5 000,00 6 000,00

Kowary Piechowice Podgórzyn Jelenia Góra

1990 r.

2007 r.

Rysunek 14. Wskaźnik Schneidera dla gminy Kowary, Piechowice, Podgórzyn oraz Jelenia Góra za lata 1990 oraz 2007 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Poziom wskaźnika Deferta wskazuje, że we wszystkich czterech gmi-nach wzrosła liczba turystów korzystających z noclegu – patrz Rysunek nr 13.

0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00

Kowary Piechowice Podgórzyn Jelenia Góra

1990 r.

2007 r.

Rysunek 15. Wskaźnik Deferta dla gminy Kowary, Piechowice, Podgó-rzyn oraz Jelenia Góra za lata 1990 oraz 2007

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych statystycznych GUS

Porównanie wartości, jakie omawiane wskaźniki osiągnęły w roku 1990 oraz 2007, dowodzi rozwojowi funkcji turystycznej w gminach Kowary, Pie-chowice, Podgórzyn oraz Jelenia Góra. Potwierdza to wcześniejsze

stwier-KARKONOSKI PARK NARODOWY A ROZWÓJ GMIN TERYTORIALNIE Z NIM POWIĄZANYCH

(ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNEJ) 163 dzenie braku hamującego oddziaływania Karkonoskiego Parku Narodowego na rozwój funkcji turystycznej w gminach na terenie, których Park się znaj-duje.

Z

AKOŃCZENIE

Obszarowe formy ochrony przyrody stanowią przestrzenną barierę roz-woju. Nie oznacza to automatycznie zastopowania rozwoju życia gospo-darczego na terenie objętym ochroną. Rozwój funkcji turystycznej, jaki miał miejsce w gminach karkonoskich powiązanych z Karkonoskim Parkiem Narodowym w latach 1990 – 2007, wskazuje, iż stawianie znaku równości pomiędzy terenem chronionym a terenem zacofanym jest błędem.

L

ITERATURA

:

[1] Bołtromiuk A., Ekonomiczne aspekty funkcjonowania obszarów chronionych, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003.

[2] Brol R., Maj M., Strahl D., Metody typologii miast, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1990.

[3] Maciejuk M., Rewitalizacja miast w Polsce – studium przypadku w Jeleniej Górze, w: Korenik S., Potoczna I. (red.), Gospodarka Przestrzenna IX. Wy-dawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006.

[4] Obrębalski M., Mierniki rozwoju regionalnego. w: Strahl D. (red.), Metody oceny rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wro-cławiu, Wrocław 2006.

[5] Strategia rozwoju gminy Karpacz na lata 2005 – 2013.

[6] Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Szklarska Poręba, Szklarska Porę-ba-Jelenia Góra 2001.

[7] Plan rozwoju lokalnego gminy Podgórzyn na lata 2005 – 2013.

[8] Plan rozwoju lokalnego gminy Piechowice na lata 2005 – 2009.

[9] Strategia rozwoju gminy miejskiej Kowary.

[10] Strategia rozwoju Jeleniej Góry na lata 2004 – 2015.

[11] www.jeleniagora.pl/www/content/view/68/91/

Alina Kulczyk-Dynowska 164

S

TRESZCZENIE

Artykuł zawiera charakterystykę gmin karkonoskich powiązanych tery-torialnie z Karkonoskim Parkiem Narodowym. Wyniki badań zaprezentowa-ne w tym artykule wskazują na dynamiczny rozwój funkcji turystyczzaprezentowa-nej w latach 1990 – 2007 we wszystkich wyżej wymienionych gminach. Jest to dowód na to, że obszar chroniony, jakim jest Karkonoski Park Narodowy, nie jest czynnikiem uniemożliwiającym rozwój funkcji turystycznej.

S

UMMARY

„Karkonoski National Park and the development of territori-ally associated communes. (with particular focus on develop-ment of the tourism aspect)”

The article contains characteristics of Karkonoski Communes territori-ally associated with the Karkonoski National Park. The results of studies represented in this article show dynamic development of the tourism sector from 1990 to 2007 in all above mentioned communes. This gives evidence that the Karkonoski National Park as a protected area is not a deterring factor of tourism development in the region.

ZESZYTY NAUKOWE WWSZIP NR 12 (1)2009 REFLEKSJE SPOŁECZNO-GOSPODARCZE

W dokumencie ZESZYTY NAUKOWE (Stron 156-166)