Warstwa leksykalna

W warstwie leksykalnej występuje sporo latynizmów. Chodzi zarówno o wyrażenia, takie jak: ab antico, ad tempus jak i słowa: laude, elogi a także nawiązania biblijne (charismata meliora). Uroczysty, oficjalny ton a także tematyka polityczno-religijna niewątpliwie sprzyja stosowaniu latynizmów.

Współczesny czytelnik zauważy szereg archaizmów: in alcuna guisa, acconcio, laonde, apparecchiandosi (instrukcja Lancelottiego), in altra guisa, favellare, spogliato w znaczeniu privo (instrukcja de Torresa) ecc.

Trzeba jednak pamiętać, że są to archaizmy dla współczesnego czytelnika, natomiast nie jawiły się – jako takie – czytelnikowi w XVII wieku.

W części instruktażowej mamy do czynienia z dość stereotypowym użyciem ograniczonej ilości czasowników. Te typowe czasowniki to:

adoperarsi, informare i informarsi, operare, trattarsi.

OPINIA NA TEMAT JĘZYKA WŁOSKIEGO UŻYWANEGO PRZEZ DYPLOMACJĘ

WATYKAŃSKĄ W „ZŁOTYM OKRESIE” JEJ ROZWOJU 147

W części narracyjnej (spore fragmenty poświęcone są historii Rzeczpo-spolitej) tekstowi nie można odmówić elegancji, lekkości stylu a nawet barwności. Słownictwo jest wtedy bogate, precyzyjne, często stosowane są słowa mające charakter specjalistyczny (słownictwo dotyczące instytucji papieskich, instytucji w Rzeczpospolitej, trybunałów i urzędów Rzeczpospo-litej). Wiele z tych słów albo nie jest odnotowywane przez słownik języka włoskiego, albo nie występuje w używanym w tekście instrukcji specjali-stycznym znaczeniu (np. Dieta – Sejm).

W warstwie leksykalnej brak bardzo rozpowszechnionych na początku XVII wieku hispanizmów, ponieważ styl instrukcji nie daje okazji do ich stosowania oraz dlatego, że tradycja kancelarii papieskiej w warstwie leksy-kalnej jawi się jako konserwatywna. Wyrazy pochodzenia hiszpańskiego były modą końca XVI i początku XVII wieku²⁵, nieco później wypartą przez napływ pożyczek z języka francuskiego.

2.5. Składnia

W stosunku do wieku XVI język siedemnastowieczny stanowi przedłu-żenie i kontynuację najistotniejszych cech składniowych. W prozie arty-stycznej, ale i ogólnie, w prozie formalnej, zdania są długie, wielokrotnie złożone, z wyraźną przewagą hipotaksy. Do takiego modelu prozy dostoso-wuje się również redakcja tekstów kancelaryjnych, a autor instrukcji od niego nie odstępuje. Wypowiedzenia w instrukcji są więc bardzo długie, pełne zdań podrzędnych, szczególnie przyczynowych. To ostatnie jest uza-sadnione epistolarno-argumentatywnym charakterem tekstu. Zdania przy-czynowe rozpoczynają się od wielu dostępnych użytkownikom języka spój-ników przyczynowych (perché, poiché, imperocché i acciocché), ale nie brak zdań przyczynowych z użyciem gerundio (non mancando massimamente la stirpe reale alla Polonia, né dovendo la grandezza del Principe metter gelosia ai fratelli; havendo pochi tlineseguaci et ostinandosi gli altri nello scisma, temono di rimaner soli et in abbandono).

W prozie XVII-wiecznej zmniejsza się zastosowanie latynizującej skład-ni accusativus cum infiskład-nitivo, występującej po czasowskład-nikach oznaczających postrzeganie. W tekście instrukcji po czasownikach, takich jak: vedere, sentire przeważnie są użyte zdania dopełnieniowe, zaczynające się od che.

Częste w tekstach XVII wieku jest występowanie archaicznych (ale znowu tylko ze współczesnego punktu widzenia) spójników przyczynowych imperocché i acciocché. Między innymi takie spójniki były typowe dla trady-cji kancelaryjnej. Jak w przypadku opisywanych instruktrady-cji tak i w listach do i od nuncjusza Pallavicini spójniki te są często używane.

Styl i język obu instrukcji jest pozbawiony form wyraźnie regionalnych, lokalnych i stanowi bardzo dobry przykład siedemnastowiecznej realizacji stylu oficjalnego. Można go określić jako uroczysty i staranny, odpowiednio dobrany do tematyki i charakteru tekstu. Podsumowując, można ocenić, że styl jest elegancki, zgodny z normą i zaleceniami gramatyków. Rozmaite

25) Tamże, s. 444.

Ks. Tadeusz Fitych 148

wahania normy i niepewności w pisowni są uzasadnione i zgodne z waha-niami epoki.

S

Początek XVII w. to z punktu widzenia historyka języka włoskiego okres znaczący. W 1582 r. powstała we Florencji Accademia della Crusca, która w krótkim czasie stała się instytucją wywierającą istotny wpływ na język.

Formułując pytanie, jak należy oceniać język włoskiej dyplomacji w odnie-sieniu do kształtu i procesu ujednolicania języka włoskiego promowanego przez florencką Accademia della Crusca?

W celu sformułowania opinii na temat języka włoskiego poddaliśmy bliższej analizie teksty instrukcji ogólnych dwóch nuncjuszy apostolskich w Warszawie: C. de Torresa (1621 r.) i G. B. Lancellottiego (1622 r.). W sy-tuacji braku należytego instrumentarium (m.in. gramatyki porównawczej) przeprowadzono szereg konsultacji z filologami Uniwersytetu Jagiellońskie-go. Szczegółowej analizie poddano pięć zasadniczych kategorii stylistyki obu dzieł: 1) pisownia; 2) warstwa fonetyczna; 3) morfologia; 4) warstwa leksy-kalna; 5) składnia.

Reasumując, możemy twierdzić, iż styl i język obu instrukcji posel-skich, innymi słowy styl języka używany w centrali dyplomacji watykań-skiej (sekretariatu stanu), jest pozbawiony form wyraźnie regionalnych, lokalnych. Jest on bardzo dobrym przykładem XVII-wiecznej realizacji stylu oficjalnego. Można go określić jako uroczysty i staranny, odpowiednio do-brany do tematyki i charakteru tekstu. Pozwala to uznać go za elegancki, zgodny z normą i zaleceniami gramatyków. Rozmaite wahania normy i nie-pewności w pisowni są uzasadnione i zgodne z wahaniami epoki.

S

An opinion about the Italian language used by Vatican diplomatic service in the golden age of its development

The beginning of the 17th century is, from the point of view of the Ital-ian language historItal-ian, a significant period. In 1582 in Florence the Acca-demia della Crusco was founded, which in a short time became an institu-tion having a big influence on the language, formulating the quesinstitu-tion how to estimate the language of the Italian diplomacy in reference to the shape and process of the Italian language unification promoted by the Florence Accademia della Crusca.

In order to formulate an opinion about the Italian language we closely analyzed the general instruction texts of two apostolic nuncios in Warsaw:

C. de Torres (1621) and G.B. Lancellotti (1622). In the situation of the lack of proper instrumantarium (e.g. comparative grammar) several consulta-tions with philologists from the Jagiellonian University were conducted.

OPINIA NA TEMAT JĘZYKA WŁOSKIEGO UŻYWANEGO PRZEZ DYPLOMACJĘ

WATYKAŃSKĄ W „ZŁOTYM OKRESIE” JEJ ROZWOJU 149

Five basic stylistic categories of both works have been closely exam-ined: 1) Spelling; 2) Phonetic level; 3) Morphology; 4) Lexical level;

5) Syntax.

Summing up, we can claim that the style and the language in both in-structions, in other words the style of the language used in the Vatican diplomatic centre (secretary office of stat), is devoid of distinct regional or local forms. It is a very good example of the 17th century official style reali-zation. It can be defined as solemn and accurate, carefully chosen for the text subject matter and character. It allows to regard it as elegant, corre-sponding with rules and recommendations of grammarians. Several varia-tions of norms and spelling departures are justified and remain in agree-ment with the epoch hesitations.

ZESZYTY NAUKOWE WWSZIP NR 12 (1)2009 REFLEKSJE SPOŁECZNO-GOSPODARCZE