Samorząd terytorialny jest miejscem dla wielu przywódców nieformal-nych i formalnieformal-nych. Teoretyczne „otwarcie” – na wzrost znaczenia przywódz-twa w tym obszarze praktyki – tworzy zarządzanie w sektorze publicznym.
Kompetencje przywódcze w samorządzie mają często decydujące znaczenie w programowaniu rozwoju jednostki samorządu terytorialnego, tworzeniu zrębów społeczeństwa obywatelskiego i kształtowaniu kapitału społecznego, stanowiącego istotny czynnik przewagi konkurencyjnej regionu.
Przedmiot szczególnego zainteresowania w strukturach samorządowych stanowi gmina. Jest ona organizacją (systemem) o charakterze podmiotu gospodarczego44, jest szczególnego rodzaju przedsiębiorstwem i organizacją non-profit45. Zawiera, dające łatwo się zidentyfikować, składniki gminy jako systemu społeczno – gospodarczego (technicznego), jak: podsystem celów (wizja, misja, cele strategiczne), podsystem psychospołeczny (dotyczy ludzi i ich postawy, wyznawane wartości, motywacja, kultura, więzi społeczne), podsystem struktury (zasady podziału zadań, uprawnień, informacji, wła-dzy i odpowiedzialności), podsystem techniczny (infrastruktura i stosowane technologie), podsystem zarządzania (władze, zasady koordynacji podsys-temów, proces podejmowania decyzji).
Szczególne znaczenie w tym systemie ma podsystem psychospołeczny, który stanowi podstawę kształtowania kapitału społecznego, a w tym kapi-tału intelektualnego, obejmującego: kapitał ludzki, kapitał strukturalny, kapitał organizacyjny, kapitał innowacyjny, kapitał procesów, kapitał kliencki. Zarządzanie gminą (nie tylko urzędem) stanowi proces złożony, wymaga korzystania z profesjonalnych narzędzi, również stosowanych w sektorze przedsiębiorstw. W odniesieniu do kapitału intelektualnego wskazuje się na możliwość wykorzystania narzędzia zwanego „nawigato-rem”46. W zasygnalizowanym podejściu zasadnicze znaczenie mają zasoby
44 Zob. Gajdzik B., Gmina jako podmiot gospodarczy i organizacja non-profit, „Marketing i Ry-nek” nr 7, 1998.
45 Ciekawą analizę porównawczą miasta i przedsiębiorstwa przedstawia: Pirveli Marika, Miasto jako przedsiębiorstwo, „Sekretarz i Organizacja Urzędu” nr 5, 2008. Prezentowane podejście i wnioski odnoszą się do dowolnej gminy.
46 Ogólne podstawy teoretyczne zawiera praca: Edvinsson L., Malone M.S., Kapitał intelektu-alny, PWN, Warszawa 2001. W odniesieniu do miasta zob. Pirveli Marika, op. cit.
Lucjan Kowalczyk 30
ludzkie, w zasadzie – zarządzanie zasobami ludzkimi i zarządzanie kompe-tencjami w samorządzie terytorialnym, nie tylko w urzędzie.
Bezpośredni wybór wójta, burmistrza, prezydenta miasta umacnia zna-czenie przywództwa w gminie. Otwiera jednocześnie potrzebę badań nad kompetencjami przywódców lokalnych, wymagających nie tylko kompeten-cji politycznych (i poparcia politycznego), ale łączenia kompetenkompeten-cji osobi-stych określonych zbiorem cech, z kompetencjami menedżerskimi lub za-pewnienia wsparcia przez menedżera jednostki samorządowej z zakresu kompetencji zarządzania zasobami ludzkimi. W nowej ustawie o pracowni-kach samorządowych z 21 listopada 2008, do „realizacji polityki zarządza-nia zasobami ludzkimi” zobowiązuje się sekretarza urzędu. Jest to dyspozy-cja prawna dotycząca tylko urzędu. Ogólne założenie teoretyczne dotyczące zarządzania zasobami ludzkimi (w przeciwieństwie do zarządzania persone-lem) wskazuje na holistyczny charakter tej koncepcji i obejmuje również składniki otoczenia47. W odniesieniu do gminy w przedstawionym jej rozu-mieniu zarządzanie zasobami ludzkimi dotyczy nie tylko pracowników urzędu. Stąd wynikające kompetencje przywódcze wójta, burmistrza, pre-zydenta miasta dotyczą tej sfery działalności bezpośrednio lub pośrednio, np. przez „menedżera zarządzania zasobami ludzkimi gminy”, jednocześnie odpowiedzialnego za kształtowanie kapitału społecznego gminy, a także kompetencji o kluczowym znaczeniu dla gminy przy budowaniu jej wize-runku.
Rozległość poruszonych problemów uczyniona świadomie ze wskaza-niem na potrzebę podjęcia badań nad kompetencjami i zarządzawskaza-niem kom-petencjami w samorządzie terytorialnym.
L
ITERATURA:
[1] Bergmann H., Hurson K., Russ D.- Eft, Lider w każdym z nas, Wydawnictwo Galaktyka, Łódź 2000.
[2] Edvinsson L., Malone M.S., Kapitał intelektualny, PWN, Warszawa 2001.
[3] Gajdzik B., Gmina jako podmiot gospodarczy i organizacja non-profit, „Marke-ting i Rynek” nr 7, 1998.
[4] Goleman D., Inteligencja emocjonalna. Sukces w życiu zależy nie tylko od in-telektu, lecz od umiejętności kierowania emocjami, Media Rodzina, Poznań 1997.
[5] Izdebski H., Od administracji publicznej do public goverance, „Zarządzanie Publiczne” 01/2007.
[6] Kompetencje a sukces zarządzania organizacją, pod redakcją S.A. Witkow-skiego i T. Listwana, Difin, Warszawa 2008.
47 Dość obszernie ujmuje to praca: Oleksyn T., Zarządzanie zasobami ludzkimi w organizacji, Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków 2008, s. 15 – 54.
KOMPETENCJE PRZYWÓDCZE W SAMORZĄDZIE TERYTORIALNYM 31
[7] Kowalczyk L., Współczesne zarządzanie publiczne jako wynik procesu zmian w podejściu do administracji publicznej. W: Zeszyty Naukowe Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania Przedsiębiorczości, nr 11/2008.
[8] Lipska A., Wójt, burmistrz, prezydent – lokalni liderzy polityczni czy menedże-rowie, w: Przywództwo lokalne a kształtowanie demokracji partycypacyjnej, red. naukowa S. Michałowski, K. Kuć-Czajkowaska, Wyd. UMC-S, Lublin 2008.
[9] Łacek M., Kreowanie wzoru lidera w społecznościach lokalnych, w: Lipska A., Wójt, burmistrz, prezydent – lokalni liderzy polityczni czy menedżerowie [10] Michałowski S., Uwarunkowania pełnienia ról przywódczych w samorządzie
terytorialnym, w: Przywództwo lokalne a kształtowanie demokracji partycy-pacyjnej, red. naukowa S. Michałowski, K. Kuć-Czajkowaska, Wyd. UMC-S, Lublin 2008.
[11] Moczydłowska J., Zarządzanie kompetencjami zawodowymi a motywowanie pracowników, Difin, Warszawa 2008.
[12] Nicoń J., Kryteria wyłaniania lokalnych liderów politycznych, w: Przywódz-two lokalne a kształtowanie demokracji partycypacyjnej, red. naukowa S. Mi-chałowski, K. Kuć-Czajkowaska, Wyd. UMC-S, Lublin 2008.
[13] Oleksyn T., Zarządzanie kompetencjami, teoria i praktyka, Oficyna Ekono-miczna, Kraków 2006.
[14] Oleksyn T., Zarządzanie zasobami ludzkimi, kanony, realia, kontrowersje, Oficyna a Wolters Kluwer business, Karków 2008.
[15] Pawłowska A., Modele przywództwa w miastach amerykańskich, w: Przy-wództwo lokalne a kształtowanie demokracji partycypacyjnej, red. naukowa S. Michałowski, K. Kuć-Czajkowaska, Wyd. UMC-S, Lublin 2008.
[16] Pawłowska A., Prawno instytucjonalny wymiar przywództwa lokalnego (na przykładzie wybranych państw, w: Modele przywództwa. Wymiar lokalny, krajowy i międzynarodowy, pod. red. A.K. Piasecki, Kraków 2006.
[17] Piechot G., Tworzenie organizacji o wielu przywódcach, w: Lider przyszłości, red. F. Hesselbein, M. Goldsmith, R. Beckhard, Business Press, Warszawa 1997.
[18] Pirveli M., Miasto jako przedsiębiorstwo, „Sekretarz i Organizacja Urzędu”
nr 5, 2008.
[19] Piskorz Z., Przywództwo: czy cechy mają znaczenie, w: Kompetencje a sukces zarządzania organizacją, pod redakcją S.A. Witkowskiego i T. Listwana, Di-fin, Warszawa 2008.
Lucjan Kowalczyk 32
[20] Przywództwo lokalne a kształtowanie demokracji partycypacyjnej, redakcja naukowa S. Michałowski, K. Kuć-Czajkowska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008.
[21] Rabaczewska M., Społeczne aspekty bezpośrednich wyborów wójta, burmi-strza i prezydenta miasta, w: Przywództwo lokalne a kształtowanie demokra-cji partycypacyjnej, redakcja naukowa S. Michałowski, K. Kuć-Czajkowska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008.
[22] Radzik K., Ewolucja instytucji przywództwa w samorządzie brytyjskim, w:
Przywództwo lokalne a kształtowanie demokracji partycypacyjnej, redakcja naukowa S. Michałowski, K. Kuć-Czajkowska, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008.
[23] Rostkowski T., Zarządzanie kompetencjami w UE, w: Standardy europejskie w zarządzaniu zasobami, Praca zbiorowa pod redakcją M. Juchnowicz, Pol-tex, Warszawa 2004.
[24] Schermerhorn J.R., Jr, Zarządzanie, PWE, Warszawa 2008.
[25] Schmidt P., Trening inteligencji emocjonalnej, AMBER, Warszawa 2000.
[26] Swianiewicz P., Cała prawda o polskich burmistrzach, „Wspólnota” nr 14, 2005.
[27] Swianiewicz A., Klimska U., Kto rządzi gminą i jak? Lokalni liderzy polityczni w teorii i praktyce samorządów w Polsce, „Studia Regionalne i Lokalne” 2003, nr 4(14).
[28] Swianiewicz P., Klimska U., Mielczarek A., Nierówne koalicje – liderzy miejscy w poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Warszawa 2004.
[29] Szewc A., Szewc T., Wójt, burmistrz, prezydent miasta, Warszawa 2006.
[30] Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. nr 113, poz. 984 ze zmianami).
[31] Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. pracownikach samorządowych (Dz. U.
z dnia 18 grudnia 2008 r.).
[32] Wojciechowski E., Zarządzanie w sektorze publicznym – od modelu tradycyj-nego do goverance. W: Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i praktyce, redakcja naukowa D. Strahl, Prace Naukowe AE we Wrocławiu nr 1161, Wy-dawnictwo AE, Wrocław 2007.
[33] Zarządzanie. Teoria i praktyka, red. naukowa A.K. Koźmiński, W. Piotrowski, PWN, Warszawa 2000.
ZESZYTY NAUKOWE WWSZIP NR 12 (1)2009 REFLEKSJE SPOŁECZNO-GOSPODARCZE