wystąpiły w formie analitycznej, której składową jest zwykle skrócona postać partykuły niech (23 razy, 95,83%); 1 raz poja-wiła się forma niechaj (4,17%). Nie wypisano natomiast z za-bytku żadnego przykładu konstrukcji synkretycznej typu daj
Bog. Konsekwencja we wprowadzaniu formacji analitycznej
osiągnęła zatem poziom pełnej normalizacji (100%), co na tle ówczesnej polszczyzny stanowi wynik zaskakujący. W innych tekstach z tego okresu analityczne i syntetyczne formy try-bu rozkazującego dla 3. osoby liczby pojedynczej równowa-żą się lub niewielką, bo ok. 10% przewagę, zyskują konstrukcje z partykułą. Ponadto przy wyborze między pełną a skróco-ną postacią partykuły autorzy częściej decydowali się na wa-riant niechaj (w tekstach z lat 20. niech nie wystąpiło wcale, zaś w drukach z lat 30. opanowało 30% użyć)23. Rozwiązania przyjęte przez Poznańczyka nie zgadzają się zatem z normą polszczyzny pierwszej połowy XVI wieku, jednak ze względu na stosunkowo nieliczną reprezentację materiałową na pod-stawie uzyskanych wyników nie można pewnie orzekać o in-nowacyjności języka tej płaszczyzny fleksyjnej analizowanego zabytku.
Tryb przypuszczający
Tryb przypuszczający składał się w dawnej polszczyźnie z imie-słowu czynnego czasu przeszłego na -ł oraz słowa posiłkowe-go być w aoryście, odpowiednio: bych, by, by, bychom byście,
bychą. W wyniku procesów językowych doszło
do dwutoro-wego przekształcania tej formacji. Pierwszą płaszczyznę zmian stanowił szyk komponentów, gdyż obok dawnego układu ana-litycznego z czasownikiem posiłkowym w prepozycji, zaczął pojawiać się, choć w XVI wieku jeszcze sporadycznie, szyk syntetyczny, w którym słowo posiłkowe, stojąc za imiesło-wem, łączyło się z nim w jeden wyraz. Druga płaszczyzna przekształceń objęła słowo posiłkowe, wykazujące tendencję do przechodzenia od dawnych form aorystycznych do form przejętych z paradygmatu czasu przeszłego24. W efekcie
23 Zob. tamże, s. 193; T. Lisowski, dz. cyt., s. 233.
24 Zob. A. Kowalska, Ewolucja analitycznych form…, s. 92–97; T. Rittel, dz. cyt., s. 130.
od XVI wieku obok formy 1. osoby liczby pojedynczej bych zaczyna funkcjonować forma bym; w osobie 2. pojawia się postać byś, wyraźniejsza semantycznie od pierwotnej by, tożsa-mej z formą słowa posiłkowego w 3. osobie singularis. W ob-rębie 1. osoby pluralis pierwotne bychom zaczyna sąsiadować z mającym wielkopolską proweniencję bysmy oraz z bychmy typowym dla Małopolski. Formy 3. osoby liczby pojedynczej i 2. osoby liczby mnogiej nie podlegały zmianom25.
Z tekstu Księgi Syracha wynotowano ponad 215 przykładów użycia czasowników w trybie przypuszczającym. Na tę licz-bę złożyło się: 8 leksemów w 1. osobie liczby pojedynczej, 50 leksemów w 2. osobie liczby pojedynczej; 114 leksemów w 3. osobie liczby pojedynczej, następnie 4 w 1. osobie liczby mnogiej, 3 w 2. osobie liczby mnogiej oraz 37 leksemów w 3. osobie liczby mnogiej. W badanym materiale doszło do ocze-kiwanych rozbieżności szyku, bowiem pojawiły się w zabytku zarówno formacje o szyku tradycyjnym, analitycznym typu
by pisał, jak i formacje progresywne, o szyku syntetycznym
typu pisałby. Szczegółową repartycję tych formacji zawiera za-mieszczona niżej tabela.
Szyk form trybu przypuszczającego
Szyk analityczny
(by pisał) Szyk syntetyczny (pisałby) Łącznie
1. sg. 7 (87,5%) 1 (12,5%) 8 2. sg. 32 (64%) 18 (36%) 50 3. sg. 94 (82,46%) 20 (17,54%) 114 1. pl. 4 (100%) — 4 2. pl. 3 (100%) — 3 3. pl. 31 (83,78%) 6 (16,22%) 37 Łącznie 171 (79,17%) 45 (20,83%) 216
25 Zob. A. Kowalska, Ewolucja analitycznych form…, s. 86–90; Z. Klemen-siewicz, T. Lehr-Spławiński, S. Urbańczyk, dz. cyt., s. 378–380.
Tryb przypuszczający 177
Przykłady:
A. Szyk analityczny:
§ 1. osoba liczby pojedynczej: abych czynił (51, 24); bych
nienawidział (50, 27); abym przydał (Pm.); abych wpadł (23, 3); abych wypowiedział (39, 16); bych zbłą-dził (51, 18).
§ 2. osoba liczby pojedynczej: aby był pogorszon (9, 5);
aby był pomazan (22, 15); aby dziedziczył (22, 29); aby obraził (31, 20); aby potknął sie (28, 30); aby sie sromał (31, 16); abyś był mian (31, 19); abyś był obra-żon (30, 13); abyś był podchwycon (5, 14; 5, 16); abyś uśmierzył (48, 1); abyś wpadł (8, 1), aby wpadł (9, 3); abyś żałował (30, 10); by był nazwan (5, 16); by pa-trzał (33, 22); iżby sie narodził (7, 30); aby miał (22,
15); abyś był przypędzon (13, 13); abyś przykryła (37, 3); abyś przyszedł (13, 13).
§ 3. osoba liczby pojedynczej: aby bronił (46, 9); aby
bu-dował (49, 9); aby była zmazana (42, 10); aby było skończono (7, 36); aby dostąpił (46, 2); aby grzeszył
(47, 29); aby obciążył (8, 18); aby oddalił (9, 19); aby
odnawiał (49, 9); aby porozumiał (19, 13); aby powta-rzał (19, 14); aby powyszono było (44, 23); aby powy-szył (47, 6); aby rozmnożył (50, 15); aby rządził (37, 19;
38, 14); aby siadł (8, 14); aby skaził (46, 9); aby
skłoni-ło sie (9, 13); aby słyszan był (45, 11); aby uźrzał (37,
11); aby wetknął (37, 10); aby wschodziła (24, 6); aby
wstąpił (46, 11; 42, 1); ależby dokonał (14, 9); ależby oddał (35, 24); ależby sądził (35, 25); by była wyrzu-cona (6, 2); jesliby nalasł (12, 16); jesliby oszukał (23,
13); jesliby przebaczył (23, 13).
§ 1. osoba liczby mnogiej: abychmy czynili (Ar. 7);
abychmy dokupowali (Ar. 7); abychmy pamiętali (Ar.
7); abychmy sie usprawiedliwiali (Ar. 7).
§ 2. osoba liczby mnogiej: abyście odpuścili (Pm.);
§ 3. osoba liczby mnogiej: aby baczyli (Pm.); aby byli
nalezieni (36, 18); aby byli zdradzeni (29, 10); aby były ustanowione (42, 17); aby uźrzeli (36, 3; 46, 12); aby wiedzieli (36, 19); aby wielbili (17, 8); aby wynika-ły (46, 14); aby wypowiedali (17, 8; 36, 13); abyć bywynika-ły odpuszczone (21, 1); by chcieli (4, 5); by uciekały (6,
35); jesliby mnożyli (16, 1). B. Szyk syntetyczny:
§ 1. osoba liczby pojedynczej: upadłbych (22, 33).
§ 2. osoba liczby pojedynczej: byłby zwiedzion (13, 11);
przywiodłby (1, 38); upadłby (28, 30; 9, 13); byłby opuszczon (6, 3); byłby pobudzon (12, 12); byłby po-hańbion (5, 14; 5, 16; 9, 2); byłby poniżon (13, 10); cierpiałby (23, 19); dostąpiłby (32, 3); objawiłby (1, 39); położyłby (7, 6); poznałby (12, 12); prosiłby (33, 20); przeklinałby (23, 19); wolałby (23, 19).
§ 3. osoba liczby pojedynczej: osromociłby (8, 22);
po-żarłaby* (6, 3); radowałby sie (23, 3); radziłby (37, 10); rzekłby (37, 10); straciłby (22, 33); szukałby (12, 12); wierzyłby (30, 12); wystąpiłaby (42, 10); zabiłby (1, 39); zagubiłaby (6, 3); zelżyłaby (42, 11); zstałaby sie (42,
10); zstarłby (35, 23); stałby (12, 12; 37, 11); mowiłby (19, 13); byłaby (42, 9); byłby (28, 30); byłby bronion (19, 25).
§ 1. osoba liczby mnogiej: — § 2. osoba liczby mnogiej: —
§ 3. osoba liczby mnogiej: byliby potwierdzeni (Pm.);
byłyby rozmnożone (23, 3); obfitowałyby (23, 3); wzja-wiałyby sie (23, 2); zbudowali (49, 14).
Dla dzieła Piotra Poznańczyka dominujący jest szyk anali-tyczny trybu przypuszczającego, co pozostawało w zgodzie ze stanem ówczesnej polszczyzny. Należy jednak podkreślić, że stopień stabilizacji tegoż szyku w Księdze Syracha jest o blisko 17% niższy niż w tekstach rówieśnych, gdzie osiąga on
Tryb przypuszczający 179
poziom pełnej stabilizacji (96%)26. Innym obok Księgi Syracha odbiegającym od tegoż stanu tekstem jest Księga
Eklezjaste-sa przekładu Hieronima Spiczyńskiego, w której szyk
ana-lityczny objął 90,79% przypadków zastosowania omawianego trybu. Charakterystyczne, że oba te zabytki są tłumaczeniami z języka łacińskiego. Prawdopodobnie więc na tej płaszczyź-nie należy szukać przyczyny stosunkowo wysokiego — w po-równaniu z szesnastowieczną tendencją językową — udziału w nich konstrukcji syntetycznych. W łacinie przypuszczenie wyraża się za pomocą czasownika postawionego w coniuncti-vie, czyli trybie łączącym, który stanowi formację syntetyczną (tworzy się go przez przyłączenie cechy do tematu czasowni-ka). Tłumacze, mając za podstawę przekładu Wulgatę, mogli pozostawać pod silnym wpływem języka tegoż źródła i przeno-sić do swych dzieł syntetyczny paradygmat łacińskich struktur. Zachwianie stabilności trybu przypuszczającego odnotowano również w obrębie form słowa posiłkowego. Szczegółowe dane w tym zakresie przedstawia poniższa tabela.
Wariantywność słowa posiłkowego w obrębie trybu przypuszczającego
Forma Liczba użyć Łącznie
1. sg. bych 6 (85,71%) 7 bym 1 (14,29%) 2. sg. by 28 (56%) 50 byś 22 (44%) 1. pl. bychmy 4 (100%) 4 bysmy —
W 1. osobie singularis przeważa pierwotna postać aorystu, utrzymująca się na poziomie niepełnej normalizacji. Poje-dyncze użycie formy bym sygnalizowałoby oddziaływanie
26 Zob. T. Lisowski, dz. cyt., s. 248; J. Migdał, dz. cyt., s. 197; A. Kowalska, Ewolucja analitycznych form…, s. 109.
na autora nowych tendencji językowych, jednak ze względu na niewielką liczbę przykładów sąd ten nie może mieć charak-teru kategorycznego.
W obrębie 2. osoby liczby pojedynczej dochodzi do wyraź-nego starcia form dawnych i progresywnych, skutkującego ulokowaniem normy tekstowej w dolnej granicy fazy wstęp-nej, przy czym nadal przewagę notuje wariant by. Obliczo-na dla Księgi Syracha norma pokrywa się z wartościami podawanymi dla druków z lat 20. (ok. 58,5% przewagi by)27, zaś w stosunku do tekstów rówieśnych wykazuje większe zamknięcie na językową innowację — w drukach Glabera forma byś osiągnęła stabilizację na poziomie 66,67%28. Warto dodać, że norma obliczona łącznie dla tekstów z pierwszej połowy XVI wieku poświadcza przewagę formy by, znormali-zowanej na poziomie 66%29.
Godna uwagi jest natomiast bezwyjątkowa dla 1. osoby pluralis obecność w zabytku formy bychmy, rozpowszechnionej głów-nie na teregłów-nie Małopolski. Dla porównania przytoczmy tu fakt, że w tekstach redagowanych przez Wielkopolanina Andrzeja Glabera jedyną stosowaną postacią słowa posiłkowego jest
by-smy30. Mając na względzie wielkopolskie pochodzenie autora
Księgi Syracha, również należałoby się spodziewać obecności
tej formy, tym bardziej że nie rugowali jej małopolscy druka-rze — zarówno u Wietora, jak i Unglera forma bysmy obej-muje ok. 68% użyć słowa posiłkowego w 1. osobie pluralis31. W świetle tych informacji prawdopodobne wydaje się, że bez-wyjątkowe wystąpienie formy bychmy stanowi efekt redaktor-skiej ingerencji w tekst rękopisu.
W uzupełnieniu należy dodać, że w drugiej edycji Księgi
Syra-cha pojawiła się jedna zmiana, polegająca na przekształceniu
zapisu by na byś. Ten odosobniony przypadek korekty for-my trybu przypuszczającego nie wpływa w znaczącym stopniu na otrzymane wyniki.
27 Zob. T. Lisowski, dz. cyt., s. 251. 28 Zob. J. Migdał, dz. cyt., s. 195.
29 Zob. A. Kowalska, Ewolucja analitycznych form…, s. 90. 30 Zob. J. Migdał, dz. cyt., s. 195–196.
Tryb przypuszczający 181
***
Wypada nadmienić, że analizie nie poddano tradycyjnie w li-teraturze omawianych kategorii gramatycznych: czasu za-przeszłego oraz kontynuantów participium praesentis activi i participium perfecti activi. Dla czasu plusquamperfectum nie wynotowano żadnej reprezentacji, natomiast formacje imiesło-wowe przyjmują bezwyjątkowo progresywne postaci fleksyjne. Na 7 przykładów użycia imiesłowu czasu przeszłego czynnego I wszystkie wystąpiły z morfemem -wszy (podparwszy sie,
skłoniwszy sie, obrociwszy sie, nawrociwszy sie, usłyszawszy, nalazwszy, rozszerzywszy); natomiast w grupie kontynuantów
imiesłowu czasu teraźniejszego czynnego inwariantywnie poja-wiły się formacje zakończone na -ąc oraz -ący32.
W świetle języka zabytków z pierwszej połowy XVI wieku dzie-ło Piotra Poznańczyka jawi się jako tekst w ogólnym ujęciu dość stabilny (większość analizowanych formacji werbalnych osiągnęła poziom normalizacji niepełnej) i realizujący kie-runek ówczesnych tendencji językowych. Nie zawsze jednak autorskie decyzje skutkują stabilizacją tekstu na poziomie analogicznym do innych zabytków z tego okresu — można bowiem w Księdze Syracha wskazać kategorie gramatyczne znacznie wyprzedzające stan szesnastowiecznej polszczyzny, jak i takie, które cechują się cofnięciem normy. Do pierw-szej grupy należy z pewnością zaliczyć formy czasu przyszłe-go złożoneprzyszłe-go w 2. osobie singularis oraz trybu rozkazujące-go dla 3. osoby tejże liczby, które osiągnęły w zabytku pełną normalizację. W drugiej grupie znajdą się natomiast formy trybu przypuszczającego o szyku analitycznym, reprezentują-ce normę zaniżoną wobec ówczesnego stanu o ok. 17%. Jako jedną z przyczyn tej rozbieżności można wskazać fakt, że ana-lizowany zabytek jest tekstem tłumaczonym z łaciny, wywie-rającej istotny wpływ na autorskie wybory (m.in. w zakresie formacji syntetycznych dla 1. i 2. osoby liczby pojedynczej oraz dla trybu przypuszczającego). Innym czynnikiem pozosta-jącym nie bez znaczenia dla kształtu fleksji werbalnej Księgi
Syracha jest wielkopolskie pochodzenie jej autora — w nim
32 Na temat funkcji składniowych i semantyki tego typu imiesłowów zob. w rozdziale niniejszej pracy poświęconym składni.
należy upatrywać m.in. przyczyny wysokiej frekwencji form imiesłowowych czasu przyszłego złożonego. Jednocześnie za-skakujący wydaje się z tej perspektywy brak formy bysmy dla 1. osoby pluralis trybu przypuszczającego i wprowadzenie w jej miejsce małopolskiej bychmy, co daje powód do wysu-wania podejrzeń, że ingerencji w tekst rękopisu dokonał re-daktor mający związek z Małopolską. Poznańczyk nie stronił od formacji fleksyjnych zaliczanych do stylu niskiego (forma-cje imiesłowowe, skrócone formy imperatiwu, szyk ze słowem posiłkowym w prepozycji) — w badanych przykładach nad czynnikiem stylistycznym górę brał czynnik regionalny i / lub progresywny. Fleksja czasownikowa zabytku nie realizuje pa-radygmatu typowego dla stylu biblijnego.
Na podstawie marginalnych różnic między pierwszą a drugą edycją Księgi Syracha można wyprowadzić wniosek, że flek-sja werbalna nie stanowiła istotnego pola działań redaktora wydania późniejszego. Obie edycje są w tym zakresie niemal identyczne. Jeśli dodatkowo wziąć pod uwagę fakt, że podobna sytuacja nielicznych ingerencji w formacje czasownikowe mia-ła miejsce w przypadku dwu redakcji — Unglerowej i Wieto-rowej — Żywota Pana Jezu Krysta, można pokusić się o nie-śmiałe przypuszczenie, iż przekształcenia form werbalnych w ówczesnej polszczyźnie traktowane były z większą rezerwą niż przekształcenia w obrębie fleksji imiennej, która stanowiła dość częsty przedmiot redaktorskich korektur.
Zaprezentowany stan tej płaszczyzny języka nie daje żadnych wskazówek na temat tego, w jakiej oficynie mogła ukazać się pierwsza edycja Księgi Syracha. Odpowiedzi na to pytanie należy poszukiwać gdzie indziej.
Warstwa leksykalna odgrywa bardzo ważną rolę w językowej monografii zabytku jako ta płaszczyzna języka, która, ogólnie rzecz ujmując, z perspektywy jakościowej w najistotniejszy sposób wpływa na stylistyczną wartość dzieła i jego zrozu-miałość, zaś z perspektywy ilościowej — przynosi informacje na temat metody translacji. Analiza leksyki składającej się na Księgę Syracha ma w zamierzeniu przynieść odpowiedź na pytanie o jakość tej warstwy języka Poznańczykowe-go dzieła. Pierwszy etap pracy będzie miał charakter opisu kwantytywnego. Stworzona zostanie lista rangowa i wyliczone na tej podstawie współczynniki statystyczne, charakteryzujące słownictwo Księgi Syracha pod względem ilościowym (m.in. współczynnik bogactwa leksykalnego, częstość występowania wyrazów, oryginalność słownictwa). Otrzymane wyniki skon-frontuje się ze stanem leksyki innych szesnastowiecznych zabytków, a także ze stanem języka tekstu źródłowego, ponie-waż równolegle do działań na materiale polskim takie same wyliczenia będą czynione na materiale łacińskim. W drugim etapie pracy język Księgi Syracha zostanie porównany z lek-syką łacińskiego źródła, przy czym główny nacisk położy się tu na opis dystrybutywny, aby dzięki temu określić jakość zabytku jako tekstu przekładowego, wykazać przyczyny róż-nic w ilości słowróż-nictwa oraz określić reprezentowany przez dzieło Poznańczyka typ przekładu. Trzeci etap analizy leksy-kalnej będzie prowadził do ustalenia jakości języka Księgi
Syracha jako tekstu biblijnego oraz do oceny leksykalnych
wyborów tłumacza (głównie w zakresie stare–nowe, popular-ne–niepopularne) na tle stanu szesnastowiecznej polszczyzny. Jako podstawowe źródło tego typu informacji i kryteriów wy-korzystany zostanie SPXVI w.
Przedmiotem pierwszej z części niniejszego rozdziału będzie analiza statystyczna Księgi Syracha. Przed przystąpieniem do tych działań należy jednak w sposób wyraźny podkreślić,
że materiał badawczy obejmuje tylko słownictwo autose-mantyczne (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłów-ki oraz liczebniprzysłów-ki). W konsekwencji obliczane wartości nie prezentują kwantytywnej architektury całego tekstu, jak zwykło się czynić w opracowaniach językowych posługują-cych się statystyką, ale tylko wybranego jego wycinka. Stąd, gdy powie się na przykład o współczynniku bogactwa leksy-kalnego K, informacja ta dotyczyć będzie obfitości słownictwa autosemantycznego. Przyjęcie takiego założenia podyktowa-ne zostało chęcią zbadania nie tyle ilości wyrazów (ani styli-styki, którą na podstawie stosunków ilościowych w danym tekście można wnioskować1), co jakości poszczególnych ele-mentów leksykonu. Statystyka ma stać się punktem wyjścia do określenia charakteru wybieranych przez autora wyrazów oraz jego stosunku do tekstu źródła, to zaś najlepiej ilustru-ją w naszym odczuciu wyrazy autosemantyczne. Nie brano jednak pod uwagę nazw własnych jako elementów leksykal-nych niezależleksykal-nych od translatorskiego pomysłu tłumacza, ale narzuconych przez tekst źródła. Ma się jednocześnie świa-domość, że wskazane kryterium selekcji próby utrudni kon-frontację z wynikami oszacowanymi dla innych staropolskich zabytków; niemniej w miarę możliwości takie zestawienia również będą czynione.
Dodajmy tu, że wyrazy niesamodzielnie znaczące (przyim-ki, spójni(przyim-ki, zaim(przyim-ki, partykuły) obejmują ok. 46,27% długości
Księgi Syracha (ok. 11 175 użyć wyrazów), w tym wśród
naj-częściej pojawiających się można wymienić np.: zaimki (wraz ze zwrotnym sie) 3563; partykuły: nie 565, niech 26; spójniki:
a 1239, i 783, abowiem 184, jako 171, aby 141, ale 83;
przy-imki: w 685, na 318, z 220, od 209, do 68, dla 55, za 45 czy też leksem wprowadzający glosę alias 97. Tak pokaźny udział w tekście tego typu leksemów wynika po pierwsze z fak-tu, że ich obecność konieczna jest dla spoistości przekazu (i w tym względzie zabytek realizuje ogólne zasady budowy wypowiedzi2); po drugie, że Księga Syracha jako przekład
1 Zob. J. Sambor, Słowa i liczby. Zagadnienia językoznawstwa staty-stycznego, Wrocław 1972, s. 215.
2 Przyjmuje się, że wyrazy niesamodzielnie znaczące (gramatyczne) stanowią w słownikach frekwencyjnych poszczególnych języków ok. 10% leksykonu
Leksyka 187
biblijny w większym lub mniejszym stopniu musiała spełniać wymogi stylu biblijnego, którego jedną z cech stanowi duża liczba spójników, uwypuklających związki treściowe między następującymi po sobie fragmentami3.
i należą do pierwszej sfery frekwencyjnej, zatem ich udział w konkretnych tekstach również musi być wysoki (zob. tamże, s. 37).
CC
harakterystyka ilościowa słownictwa zabytkuTabela rangowa
Bazą analizy słownictwa polskiego przekładu jest pierwsza edycja Księgi Syracha, przy czym dane tu uzyskane można w równym stopniu odnieść również do edycji drugiej tego zabytku, gdyż nie ma między nimi różnic natury leksykalnej. Sporadyczne rozbieżności wynikają z korektur literowych (np. mocny → nocny, łac. nox), nie zaś z ingerencji redaktora w warstwę słownikową. Należy również podkreślić, że przed-stawiona niżej lista rangowa obejmuje tylko partie przekłado-we Księgi Syracha; pominięto zaś te części, które nie stano-wią tłumaczenia z łaciny — zatem argumenta i dedykację. W perspektywie zamierzonej konfrontacji tekstów łacińskiego i polskiego uznano materiał wyekscerpowany z samego prze-kładu za istotniejszy do przedstawienia. Niemniej, ponieważ analogiczną listę stworzono również dla pełnego korpusu, przy wyliczeniach statystycznych będą podawane jednocześnie war-tości dla całego tekstu zabytku.
Sposób konstruowania listy polskich haseł oparto na kilku zasadach, które się tu pokrótce omawia. Materiał wyrazowy został wynotowany w formie transkrybowanej. Hasła wywo-ławcze podawano w formach podstawowych: bezokolicznik dla czasowników, mianownik liczby pojedynczej lub mnogiej (w przypadku pluralia tantum) dla rzeczowników oraz mia-nownik liczby pojedynczej rodzaju męskiego dla przymiot-ników i liczebprzymiot-ników porządkowych. Odrębne hasła stano-wią czasowniki różniące się przedrostkami oraz aspektem. W grupie przymiotników analizowano wspólnie pod jednym hasłem formacje odmiany prostej (rzeczownikowej) oraz zło-żonej (zaimkowej), a także stopień równy, wyższy i najwyższy. Comparativus i superlativus nie tworzą osobnych haseł, nawet jeśli dany przymiotnik (lub przysłówek) nie wystąpił w tek-ście w stopniu równym. Imiesłowy włączono do grupy haseł
Charakterystyka ilościowa słownictwa zabytku 189
czasownikowych4, zaś formacje zaprzeczone za pomocą par-tykuły nie analizowano łącznie z niezaprzeczonymi. Ponadto należy zaznaczyć, że czasownik być liczono jako odrębne ha-sło jedynie wówczas, gdy nie wchodził on w ramy konstruk-cji gramatycznej jako czasownik posiłkowy (np. jako kompo-nent: czasowników w stronie biernej, złożonych formacji czasu przyszłego oraz czasu przeszłego) — tego typu zależnych jego poświadczeń w statystyce nie uwzględniano. Podjęcie decyzji przeciwnej spowodowałoby wzrost liczby użyć tego wyrazu o ok. 430, a w konsekwencji fleksyjna specyfika obu języ-ków utrudniłaby porównanie jakości leksykalnej tekstu źródła i przekładu. Analogicznie, dla tekstu łacińskiego nie brano pod uwagę czasownika esse w funkcji słowa posiłkowego. Szczegółowe dane rangowe ilustruje poniższa tabela.
Lista rangowa leksyki autosemantycznej polskiego przekładu Księgi Syracha
Lp. wystąpieńLiczba Liczba haseł
w grupie Hasła 1. 625 1 być 2. 203 1 bog 3. 112 1 człowiek 4. 110 1 mieć 5. 104 2 rzecz, serce 6. 97 2 boży, dobry 7. 95 1 mądrość 8. 94 1 pan 9. 91 1 syn 10. 89 1 dać
4 Por. T. Lisowski, Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii
gdańskiej (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytatywno-dystry-bucyjne, Poznań 2010, s. 59–60.
11. 86 1 dusza 12. 83 1 lud 13. 80 1 czas 14. 79 1 zły 15. 77 1 słowo 16. 76 1 mąż 17. 73 1 dzień 18. 72 1 grzech 19. 71 1 chwała 20. 69 1 czynić 21. 67 1 żywot (1) 22. 65 2 ręka, wiele 23. 61 1 nauka 24. 57 2 przyjaciel, wielki 25. 56 1 niewiasta 26. 55 2 usta, ziemia
27. 52 2 ludzie, naleźć, uczynić 28. 49 3 bojaźń, śmierć, złość
29. 48 2 droga, wiek
30. 47 3 moc (1), oko, wysoki
31. 46 2 bać sie, mowić
32. 43 1 uczynek 33. 40 1 święty 34. 39 1 nieprzyjaciel 35. 38 2 gniew, sprawa 36. 37 1 język 37. 36 1 sprawiedliwość 38. 35 2 dom, stworzyć
Charakterystyka ilościowa słownictwa zabytku 191
39. 34 3 bliżny, imię, miłosierdzie 40. 33 4 mocny, oblicze, obliczność, sąd 41. 32 3 chwalić, mądry, strzec (sie) 42. 31 4 ciało, napełnić, ogień, szalony
43. 30 1 zakon
44. 29 2 przykazanie, ubogi
45. 28 1 poznać
46. 27 3 jeden, ociec, wierny
47. 26 7 błogosławić, cześć, miłować, pa-trzać, rada, smysł, szukać 48. 25 4 dobrze, początek, woda, złośliwy 49. 24 3 mowa, przyjść, stać
50. 23 5 krol, moc (2), prawda, widzieć (sie), wino
51. 22 7 dawać, grzesznik, łaska, przyjąć, siła, słuchać, upaść
52. 21 9 barzo, chcieć, chodzić, dziedzictwo, miasto, ofiara, pośrzodek, sprawie-dliwy, świadectwo
53. 20 8 koniec, pamiątka, smyślny, umrzeć, wielkość, wielmożność, złoto, zstać sie
54. 19 8 błogosławieństwo, grzeszny, pamię-tać, praca, pyszny, rodzaj, stary, za-chować (sie)
55. 18 6 mieszkać, nauczyć (sie), pokolenie, prorok, rozum, zgromadzenie
56. 17 5 część, głos, trwać, umniejszyć, wia-ra
57. 16 14
chleb, człowieczy, dużo, kamień, miłość, pierwej, pomsta, potrzeba, powyszyć, skryć (sie), ucho, ukazać (sie), wierzyć, wzgardzać
58. 15 11 cudzy, czcić, datek, głowa, krew, matka, modlitwa, opuścić, owoc, uczyć (sie), wysokość
59. 14 16
cudność, drugi, duch, niebo, nie-nawidzić, objawić, odpoczynienie, pański, pokoj, położyć, prosić, skarb, słońce, umysł, utwierdzić, wiedzieć
60. 13 20
bogactwo, boski, dar, dokonanie, mały, mieśce, nadzieja, odzienie, ofiarować, opatrzny, pohańbić, powiedać, pożyteczny, pracować, przywieść, stracić (sie), wieczny, wysłuchać, żądza, żyć
61. 12 17
bogaty, bywać, doświadczyć, dzie-dziczyć, grzeszyć, kłamstwo, myśl, niemiłościwy, oddalić (sie), pokarm, posromocenie, prośba, przyjmować, rzeka, stolec, zgładzić, żądać
62. 11 28
daleko, karanie, książę, liczba, milczeć, myślenie, naśladować, nieopatrzny, noga, obfitować,