Warunki kształtowania i rozwoju postaw przedsiębiorczych

Przyjmując, że przedsiębiorczość jest pozytywnie skorelowana z rozwojem gospo-darczym, można następnie wskazać na czynniki sprzyjające kształtowaniu i praktykowaniu postaw przedsiębiorczych.

W literaturze znajdujemy zróżnicowane podejścia w wyjaśnianiu determinantów przedsiębiorczości [Brock, Evans, 1989; Carree, 1997; Carree i in., 2002; Gavron i in., 1998; OECD, 1998], co jest logiczną konsekwencją wielowymiarowości zjawiska przedsiębiorczości. Jak wcześniej wskazywano przy okazji prezentowania trudności w definiowaniu przedsiębiorczości, zjawisko to pozostaje w obszarze zainteresowań psychologii (motywy podejmowania działalności gospodarczej, cechy przedsiębiorcy [Timmons, 1989; Begley, Boyd, 1987; Kets de Vries, 1977]), socjologii (środowiska, z których wywodzą się przedsiębiorcy [McClelland, 1987; Liles, 1974]), ekonomii (warunki do prowadzenia działalności gospodarczej), nauk organizacji i zarządzania (tworzenie organizacji nastawionych na wykorzystywanie szans), antropologii [Owens, 1978; de Montoya, 2000], demografii i innych.

28 Tematowi temu poświęcona była międzynarodowa konferencja organizowana pod patronatem OECD (LEED Programme: Forum of Cities and Regions and Forum on Social Innovations) oraz Komisji Europej-skiej (DG Employment and Social Affairs) zatytułowana: International Conference on Entrepreneurship and Economic Development in Distressed Urban Areas, Rome, 7–8 October 2003.

Uwzględniając wątki sygnalizowane powyżej oraz podziały spotykane w literatu-rze, determinanty rozwoju przedsiębiorczości mogą być analizowane na trzech pozio-mach: mikro, mezo i makro.

Na poziomie mikro analizuje się samego przedsiębiorcę, decyzje, które podejmuje, oraz motywacje do rozpoczęcia pracy na własny rachunek [Blanchflower, 2000]. Ba-dania nad motywacjami do podjęcia działalności gospodarczej dotyczą cech osobni-czych przedsiębiorców, poziomu i charakteru wykształcenia, zdolności i umiejętności, zasobów kapitału, doświadczenia zawodowego czy tradycji rodzinnych [van Praag, 1996; de Wit, van Winden, 1991; Evans, Leighton, 1989]. Na poziomie mezo przed-miotem zainteresowania są poszczególne sekcje czy branże gospodarki, a analiza doty-czy zazwyczaj warunków wchodzenia do sektorów i wychodzenia z nich oraz perspek-tyw realizacji zysków [Carree, Thurik, 1996]. Na poziomie makro analizowane są czynniki zewnętrzne w podziale na: techniczne, ekonomiczne, kulturowe [Uhlaner, Thurik, 2004], jak również polityka rządu [OECD, 1998].

Te trzy poziomy oraz podejmowane na nich zagadnienia zdają się dobrze ilustrować multidyscyplinarny wymiar zjawiska przedsiębiorczości.

Grilo i Thurik [Grilo, Thurik, 2004] proponują eklektyczne ramy dla analizy zjawi-ska przedsiębiorczości, obejmujące różne dyscypliny i nurty badawcze, i uwzględniają m.in.: politykę gospodarczą, czynniki demograficzne, postrzeganie przez przyszłych przedsiębiorców poziomu trudności administracyjnych i biurokratycznych, dostępność do środków finansowych, poziom ryzyka, preferowanie pracy na własny rachunek, etc.

Autorzy oceniają warunki do rozwoju przedsiębiorczości w 15 starych państwach UE oraz w Norwegii, Islandii, Lichtensteinie i w USA [Grilo, Thurik, 2004]. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że w oparciu o swoją analizę formułują wniosek, iż brak finansowego wsparcia nie hamuje aktywności przedsiębiorczej [Grilo, Thurik, 2004], co stawia w nowym świetle przyjmowane powszechnie oceny o istnieniu silnej pozy-tywnej korelacji między tymi zmiennymi [Jackson, Thomas, 1995].

Nawet z tak skrótowej prezentacji widać, że badanie postaw przedsiębiorczych jest procesem złożonym, obejmującym trzy podstawowe poziomy, na których należałoby prowadzić analizę. Dokonując operacjonalizacji planowanych badań przy uwzględnie-niu celu pracy, formułowanych hipotez, przyjętej orientacji aprecjonującej znaczenie czynników egzogenicznych (tak jak to zostało przedstawione we Wprowadzeniu), można kwestie determinantów powstawania i rozwijania postaw przedsiębiorczych ograniczyć do najbardziej podstawowych warunków, jakie muszą być spełnione, aby postawy przedsiębiorcze mogły się zmaterializować i trwać w danych warunkach (de-finiowanych przez otoczenie).

W tym celu na potrzeby tej pracy został stworzony prosty schemat do klasyfikowa-nia warunków wpływających na powstawanie i rozwój postaw przedsiębiorczych.

W analogii do dwuczynnikowej teorii motywacji Herzberga można wśród czynników oddziaływających na postawy przedsiębiorcze wyróżnić czynniki brzegowe (niezbęd-ne) dla powstawania i rozwoju przedsiębiorczości oraz czynniki wzmacniające (dopeł-niające) takie postawy.

W grupie czynników brzegowych (lub czynników niezbędnych) możemy wskazać na:

•

○

potrzebę istnienia takich regulacji prawnych, które:

tworzą gwarancje realizowania wszystkich funkcji właścicielskich oraz atry-butów własności: ius utendi et abutendi, ius fruendi, ius disponendi (prawo do używania własności, pełnego użycia własności – również jej zaniedbania

czy zniszczenia – użytkowania oraz dysponowania własnością, zbywania

dopuszczają działanie prywatnych podmiotów w danym sektorze;

potrzebę dostępu do podstawowych informacji rynkowych;

potrzebę zapewnienia brzegowej stabilizacji otoczenia (bliższego i dalszego).

Wśród regulacji prawnych na czoło wysuwają się gwarancje i ochrona praw wła-sności. Odwołując się do nurtu praw własności w ekonomii, można uznać je za naj-pierwszy warunek do powstawania i rozwoju postaw przedsiębiorczych. Równocześnie podkreślić trzeba konieczność istnienia pola umożliwiającego podejmowanie decyzji co do sposobu wykorzystania własności oraz podejmowania i egzekwowania innych decyzji menedżerskich. Dostęp do informacji rynkowych oraz stabilizację otoczenia bliższego (konkurencyjnego) i dalszego (makrootoczenia) należy z kolei rozumieć w kategoriach czynników sprzyjających zmniejszaniu poziomu ryzyka podejmowane-go przez przedsiębiorcę.

Wśród czynników wzmacniających (dopełniających) możemy z kolei wymienić:

proste i czytelne regulacje określające warunki podejmowania działalności go-spodarczej;

proste procedury na każdym etapie podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej;

istnienie infrastruktury wspomagającej podejmowanie nowych przedsięwzięć, na przykład:

ośrodki doradztwa, inkubatory biznesu, ośrodki informacji;

istnienie dobrze rozbudowanego systemu zasilania kapitałowego nowych przed-sięwzięć;

prosty system podatkowy z elementami podatkowych zachęt dla osób przecho-dzących na samozatrudnienie;

sprzyjający przedsiębiorcom i przedsiębiorczości klimat społeczny.

Zatem z zarysowanych powyżej trzech poziomów, na których analizuje się deter-minanty postaw przedsiębiorczych, wiodącym polem do analizy przedstawianej w tej książce będzie poziom makro, a dwa pozostałe: mezo i mikro, będą pełnić rolę pól dopełniających²⁹. W części drugiej pracy (Zmiany w systemie ochrony zdrowia w Pol-sce w latach 1990–2004), po przedstawieniu najważniejszych etapów reformowania systemu ochrony zdrowia w Polsce, dokonana zostanie ocena przyjętych rozwiązań w zakresie prawnych regulacji oraz polityki rządu w Polsce z uwzględnieniem znacze-nia określonych powyżej czynników brzegowych i wzmacznacze-niających dla powstawaznacze-nia i rozwoju postaw przedsiębiorczych w systemie ochrony zdrowia. Jej zasadniczym elementem będzie zbadanie, czy w systemie ochrony zdrowia stworzone zostały brze-gowe warunki do powstawania postaw przedsiębiorczych.

29 W pracy przedstawiane będą liczne przykłady regulacji, praktyk i procedur wykorzystywanych na poziomie mikro (zakładów opieki zdrowotnej) oraz mezo (w województwach, powiatach i gminach).

Podsumowanie

W podsumowaniu można wskazać na kilka tylko elementów:

w badaniach nad przedsiębiorczością i przedsiębiorcami nie udało się jak do tej pory wypracować definicji przedsiębiorczości, która byłaby powszechnie akcep-towana;

•

•

•

•

•

pomimo bogatej historii badań nad przedsiębiorczością nie udało się stworzyć przyjętego powszechnie modelu opisującego przedsiębiorczość w rozwoju go-spodarczym oraz rolę przedsiębiorcy w tym procesie, a przedsiębiorczość jako obszar badań pozostaje wciąż atrakcyjnym polem do naukowej eksploracji;

przedsiębiorczość jest w tej książce rozumiana jako wyrastający z jednostko-wych działań proces wykorzystywania szans i tworzenia nowej wartości, który inicjuje i/lub wzmacnia procesy restrukturyzacji sekcji/branż gospodarki;

uznając, że wzrost gospodarczy jest pozytywnie skorelowany z przedsiębiorczo-ścią, która inicjuje i wzmacnia restrukturyzację, można zbadać, czy i w jakim zakresie w procesie reformowania sektora ochrony zdrowia w Polsce stwarzano warunki do powstawania i rozwoju postaw przedsiębiorczych w tym sektorze;

analiza i ocena warunków do powstawania i pielęgnowania postaw przedsię-biorczych może być prowadzona z wykorzystaniem prostego schematu, według którego czynniki wpływające na materializowanie się postaw przedsiębiorczych można podzielić na dwie kategorie: czynniki brzegowe i wzmacniające (dopeł-niające).

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ