Przywołując założone cele oraz postawione hipotezy, w wyniku przeprowa-dzonych analiz, waloryzacji oraz wywiadów, można się do nich odnieść w następu-jący sposób:
Cel 1. Identyfikacja tendencji zmian krajobrazu kulturowego obszarów wiejskich oraz określenie głównych problemów związanych z estetyką prze-strzeni;
Cel ten został w pełni zrealizowany, przy czym warto zauważyć, że do iden-tyfikacji tendencji i kierunków przekształceń najlepiej sprawdziła się pierwsza część badań (analizy porównawcze), a uzupełnienie obrazu o definicję głównych proble-mów związanych z estetyką i wyglądem przestrzeni wiejskiej nie byłoby możliwe bez przeprowadzonych wywiadów. Wszystkie dokładnie wymienione we wcześniej-szym rozdziale kwestie wymagające interwencji można podsumować w jednym zdanie – krajobraz wsi przestaje być wiejski, a mieszkańcy wsi tęsknią za wsią. Jest to paradoks, przed którego rozwiązaniem stoimy obecnie. Wszelkie kwestie zaniku różnorodności upraw, rozrost monokultur, zanik zieleni śródpolnej i alei, zanik zwierząt gospodarczych, zmiany w zakresie architektury, przekształcenia w zieleni wiejskiej oraz zarastanie wsi, a przede wszystkim zanik samowystarczalności – z jednej strony od środka, a z drugiej poprzez obniżanie się granicy lasu są podstawo-wymi składopodstawo-wymi zatracania charakterystyki cech kojarzonych z kulturowym kra-jobrazem obszarów wiejskich. Należy jeszcze dodać, że kierunki przekształceń były w pierwszej kolejności uzależnione od przynależności do jednej z przyjętych grup, czyli wsi rolniczych, wielofunkcyjnych, przemysłowych bądź turystycznych.
Cel 2. Określenie sposobów i zakresu percepcji zmian krajobrazu kul-turowego obszarów wiejskich przez mieszkańców (identyfikacja sposobu od-bioru przemian środowiska przez człowieka, który je zamieszkuje);
Podczas przeprowadzanych wywiadów ukazywał się obraz mieszkańca wsi, który jest dość świadom przekształceń wokół siebie i w czasie rozmowy wspomina o wielu elementach definiujących krajobraz wiejski, ale głównym problemem jest nieświadomość, czym właściwie krajobraz jako taki jest. Tęsknota za romantycz-nym wizerunkiem polskiej wsi przebija się w większości wypowiedzi – wspominane są nieistniejące już aleje i sady, różnorodność upraw i układu pól, wielobarwność przestrzeni. Tendencja do skupiania się na szczegółach na pewnym poziomie zmie-nia się w bardzo całościowe ujęcie otoczezmie-nia, a architektura, która w pierwszej ko-lejności stanowi nośnik kultury na tym etapie przestaje być esencjalnym elementem krajobrazu.
Cel 3. Opracowanie metodologii waloryzacji zmian krajobrazu opartej na porównaniu archiwalnych fotografii z ujęciami współczesnymi;
Zaproponowana metodologia była próbą połączenia podejścia subiektywne-go i obiektywnesubiektywne-go do krajobrazu. Obie jej części mogą funkcjonować samodzielnie, jednak dopiero gdy się uzupełniają pozwalają odwzorować pełniejszy obraz danego miejsca. Pierwsza część, pomimo swoich ograniczeń względem doboru miejsca i czasu analizy przemian pozwana w pełni ukazać jak właściwie krajobraz się zmienił.
Wielu badaczy powtarza, że żyjemy w trójwymiarowej przestrzeni i doświadczamy jej znajdując się w określonym punkcie. Elementem tego doświadczenia jest jej wizualna ocena, a niewiele rzeczy sprawdza się w tej dziedzinie tak dobrze jak foto-grafia. Porównania nawet pojedynczych kadrów w znacznym stopniu wzbogacają przeprowadzone analizy i studia na temat badanej miejscowości. Jak pokazały bada-nia nawet jedno zdjęcie odzwierciedla główne kierunki przekształceń danej wsi.
Dodatkowym atutem porównań jest ich bezpośredniość, prostota oraz łatwość od-czytu, przez co mogą być elementem edukacyjnym np. dla lokalnych społeczności ukazującym im jak realnie przekształca się przestrzeń wokół nich.
Ważnym elementem są wywiady z mieszkańcami, które w tym przypadku prawdopodobnie sprawdziły się o wiele lepiej niż ankiety. Chociaż z jednej strony próba była mniejsza, a wyniku mniej precyzyjne, to bez przeprowadzonej rozmowy niemożliwe byłoby uzyskanie takiej ilości informacji. Wielu respondentów była na tyle zaskoczona pytaniami, że na część z nich odpowiadała „nie wiem” (a była to głównie ta istotna część, dotycząca całościowych przekształceń krajobrazu, gdyby więc zanotować pierwszą odpowiedź i przejść dalej wyniki byłyby zgoła inne). Do-piero w czasie wywiadu przychodziły im do głowy coraz bardziej rozbudowane i całościowe odpowiedzi, z których wyłaniał się inny obraz niż ten na początku roz-mowy. Należy też mieć na uwadze, że przygotowany materiał graficzny (porówna-nia) był zawsze uznawany za interesujący i pomagał podczas prowadzonych kon-wersacji. Ze względu na charakter prowadzonych na potrzeby tej pracy badań spo-łecznych, które miały za zadanie sprawdzenie w jaki sposób podejście takie zostanie przyjęte oraz jakie są jego mocne i słabe strony, respondenci zostali podzieleni wy-łącznie na trzy grupy, a z każdej grupy dobrano taką samą liczbę reprezentantów. W tym przypadku sprawdziło się to dobrze. Głównym problemem były wsie, w których niemożliwe było przeprowadzenie wywiadów z przedstawicielami wszystkich grup (np. niewielkie wsie turystyczne). Ponieważ były to przypadki nieliczne, dobrano wtedy osoby z innych grup. Jeżeli problem ten występowałby częściej, to rozwiąza-niem jest dobranie ilości przedstawicieli danych grup w zależności od liczebności przedstawicieli tej grupy w badanej społeczności. Przyszłościowo, dobrym rozwią-zaniem jest bardziej szczegółowy podział, uwzględniający od początku takie ele-menty jak wiek czy wykształcenie. Najprawdopodobniej bardzo dobre efekty dałoby także przeprowadzenie wywiadów z mieszkańcami oraz turystami i konfrontacja wyników.
Cel 1. Analiza oraz ocena zmian w krajobrazie kulturowym obszarów wiejskich powiatu kłodzkiego wykonana na reprezentatywnych przykładach;
W obrębie obszarów wiejskich powiatu kłodzkiego, na podstawie przewadzonych analiz, można zauważyć spadek wartości krajobrazu. Dwa główne pro-blemy, które funkcjonują równolegle, to zarastanie i zanikanie mniejszych wsi (na-wet tych dość popularnych) położonych na uboczu (poza terenem Kotliny Kłodz-kiej) oraz zatracanie wiejskiego charakteru wsi przemysłowych, wielofunkcyjnych, ale także tych rolniczych. W pierwszym przypadku zarastanie jest oczywiście du-żym problemem, jednak dla przeciętnego odbiorcy nie jest aż tak uderzające pod względem wizualnym. Drugi przypadek silniej oddziałuje na krajobraz oraz jego odbiór – wieś przestaje być wsią i zaczyna plasować się gdzieś pomiędzy wiejsko-ścią a miejskowiejsko-ścią, z coraz mniejszą różnorodnowiejsko-ścią oraz brakiem samowystarczal-ności.
Cel 2. Określenie, które cechy miejscowości wpływają najsilniej na ne-gatywne przemiany w obrębie krajobrazu kulturowego obszarów wiejskich;
Najwięcej problemów miały wsie wielofunkcyjne, które niejako „czerpały”
z problemów innych typów wsi. Szczególnie te położone na uboczu, poza głównymi traktami komunikacyjnymi, miały najwięcej problemów do rozwiązania oraz naj-wyższy poziom niezadowolenia z krajobrazu wśród mieszkańców. Dość dobrze radziły sobie wsie dwufunkcyjne położone przy głównych traktach, wsie przemy-słowe (z problemami typowo miejskimi), wsie rolnicze (z problemem unifikacji krajobrazu) oraz turystyczne (szczególnie te położone w bezpośredniej bliskości centrów rekreacyjno-sportowych bądź innych atrakcji).
Cel 3. Określenie, na ile oceny badanej grupy społecznej (mieszkańcy) mogą mieć znaczący wpływ na ewentualne procesy planistyczne w obrębie roz-ważanych obszarów wiejskich i w jakim stopniu są spójne z wynikami analiz porównawczych;
Mieszkańcy są nieocenioną skarbnicą wiedzy o danej miejscowości, jednak aby obraz budowany w ten sposób był spójny wiedza ta musi pochodzić z kilku źródeł. Na dzień dzisiejszy mieszkańcy oczywiście mogliby mieć duży wpływ na planowanie swojej przestrzeni, ponieważ w przeważającej liczbie przypadków cho-dzi im o jej dobro i harmonię. Jednak o wiele cenniejsze byłoby pełne uświadomie-nie im, jak znaczny wpływ na nią mają i w jak znacznym stopniu mogą ją sami kształtować. Ich ocena przekształceń krajobrazu wiejskiego w niektórych punktach jest zbieżna z wynikami analiz i waloryzacji (np. zwracanie uwagi na zanikanie zie-leni śródpolnej, zwiększanie areału pól), w innych je uzupełnia (np. zwrócenie uwa-gi za zanikanie z krajobrazu zwierząt gospodarskich), a w innych jest rozbieżna (nieliczne osoby zwróciły uwagę na zarastanie wsi oraz obniżanie się poziomu lasu).
Cel 4. Określenie od czego zależy sposób odbioru zmian krajobrazu przez mieszkańców oraz ich stopień zaangażowania w kształtowanie swojego otoczenia;
Sposób obioru jest w pierwszej kolejności uzależniony od typu wsi, w jakim respondent zamieszkuje, także chęć kształtowania swojego otoczenia jest z tym
naj-silniej powiązana. Najbardziej pozytywnie oceniane i najchętniej przekształcane krajobrazowo są wsie turystyczne, gdzie często nastąpił napływ ludności z zewnątrz.
Względem hipotez badawczych, wyniki są następujące:
1. Zmiany krajobrazu kulturowego obszarów wiejskich powiatu kłodz-kiego wykazują ogólną tendencję spadku wartości wizualnej.
Hipoteza ta zweryfikowana została pozytywnie. Spadek wartości przestrzeni wiejskiej ukazany został podczas przeprowadzonych waloryzacji jak i wywiadów oraz dotyczył on wszystkich badanych typów wsi. Najwyższą wartość zachowały wsie turystyczne położone w pobliżu dużych centrów rekreacyjno-sportowych, naj-większy spadek można zauważyć w położonych na uboczu wsiach wielofunkcyj-nych.
2. Negatywne zmiany krajobrazu kulturowego są silniej powiązane z położeniem danej miejscowości niż z innymi cechami, takimi jak np. jej wiek i wielkość oraz współczesny kierunek rozwoju.
Zmiany krajobrazu są najsilniej powiązane z typem miejscowości, który łą-czy w sobie wszystkie wymienione składowe – zależny jest od położenia, historii oraz wielkości. Najsilniej jednak na rodzaj i intensywność przekształceń wpływa główna funkcja wsi (kierunek rozwoju) oraz jej położenie.
3. Zmiany krajobrazowe oraz wartość krajobrazu jest oceniana podob-nie podczas waloryzacji eksperckich jak i dokonanych przez badaną grupę społeczną.
Respondenci zauważali wiele elementów przekształceń krajobrazu wiejskie-go, które zostały zdefiniowane podczas analiz i ogólnie podobnie oceniali zmiany przestrzeni.
4. Mieszkańcy badanych terenów nie zauważają w pełni swojego wpły-wu na otaczający krajobraz oraz nie traktują go całościowo.
Odpowiedź na to pytanie jest problematyczna. Mieszkańcy nie w pełni zdają sobie sprawę ze swojego wpływu na otoczenie, uważają, że kształtowane jest ono przez innych (władze i innych mieszkańców). Dopóki nie zauważą jak duże jest ich oddziaływanie na krajobraz nie możliwe będzie uzyskanie całościowego i spójnego obrazu wsi, ponieważ nikt nie będzie w pełni czuł się odpowiedzialny. Oczywiście są miejsca wspólne, które rządzą się innymi prawami, jednak działka prywatna po-zostaje świętością. Ten sam problem dotyczy drugiej części hipotezy, ponieważ respondenci nie wiedzą czym właściwie krajobraz jest. Opisują go poprzez szczegó-ły, rzadko całościowo, jednak zwykle przywołują taką ilość detali i zagadnień, że obraz wyłaniający się z ich wypowiedzi można jednak uznać za całościowy.
Zastosowana metoda porównawcza pozwala na całościowe spojrzenie na krajobraz kulturowy i zwrócenie uwagi na jego silne przekształcenia w okresie zale-dwie niecałego wieku. Jak już zostało wspomniane, jest to dobre narzędzie diagno-styczne, pozwalające określić główne problemy oraz ewentualne kierunki rozwoju,
który miałby na uwadze także estetykę otoczenia – tak silnie powiązaną z aspektami zrównoważonego rozwoju.
Tak samo jak krajobraz dynamicznie zmienia się w czasie, tak samo dyna-micznie zmienia się jego percepcja przez osoby go zamieszkujące. Procesy te są od siebie uzależnione. Ponieważ to, jaki dokładnie stosunek do krajobrazu mieli ludzie w przeszłości możemy wnioskować jedynie studiując materiały archiwalne, obecnie możemy zacząć określać jego zmiany bardzo dokładnie. Na terenie Polski idea par-tycypacji społecznej w proces projektowy ma bardzo krótką historię, a wiele osób nie ma po pierwsze świadomości, a po drugie nie wierzy w swój wpływ na otocze-nie. Zmiany w tej kwestii postępują powoli.