Zakres terytorialny i ramy czasowe

Teren opracowania został dobrany pod kątem dużego zróżnicowania we-wnętrznego – nie tylko wielokulturowego ale i wielonarodowościowego, o bogatej historii, wciąż silnie widocznej w krajobrazie. Obszary wiejskie byłego hrabstwa kłodzkiego odznaczają się peryferyjnym charakterem, a na ich kształtowanie silny wpływ wywiera obecnie turystyka, co często prowadzi to sytuacji patowych oraz powstania wielu konfliktów przestrzennych, gdzie z jednej strony taki typ rozwoju jest pożądany, a z drugiej prowadzi do zatracania typowego krajobrazu sudeckiego i jego przemian w najczęściej niepożądanym kierunku. Obszar ten obfituje także w interesujące założenia architektoniczne i krajobrazowe, bogactwo przypałacowych parków oraz przykłady rozbudowanej ingerencji w krajobraz, mającej na celu scale-nie wizualne terenu oraz wprowadzescale-nie czytelnego podziału funkcjonalno-przestrzennego. Zakres opracowania zawierał się w granicach obecnego powiatu kłodzkiego, jako obszaru najbardziej spójnego z granicami historycznego hrabstwa kłodzkiego (niem. Grafschaft Glatz), które istniało od XV w. (dokładnie od 1459 r.) do początku XIX w. Ten dawny rejon historyczny, znajdujący się w większości w południowo-wschodniej części obecnego województwa dolnośląskiego (łącznie z terenem Broumova w Republice Czeskiej), obejmował oprócz Kotliny Kłodzkiej, która stanowiła jego centrum, także zachodnią część Sudetów Wschodnich oraz południowo-wschodnią część Sudetów Środkowych. Zawierały się w nim więc pa-sma Krowiarek, Gór Stołowych praz Gór Bystrzyckich, częściowo Góry Bardzkie, Złote, Sowie, Suche, Orlickie, Bialskie oraz Wzgórza Włodzickie [Staffa 1994].

Granica północna, wschodnia i południowa, które pozostały niezmienione w czasie istnienia hrabstwa, przebiegały od Wielkiej Sowy poprzez szczytową partię Gór Sowich i zachodnim grzbietem Bardzkich, poprzez Przełęcz Bardzką, która stanowi północną bramę do Kotliny Kłodzkiej, dalej poprzez wschodni grzbiet Gór Bardz-kich, Złotych i Bialskich aż do Śnieżnika, następnie do Przełęczy Międzyleskiej.

Granica zachodnia od 1260 r. obejmowała fragment dzisiejszych Czech, a więc Broumova i Polic. Następnie biegła grzbietem Gór Bystrzyckich, później nurtem Dzikiej Orlicy [Herzig i Ruchniewicz 2006]. Wyżej opisany obszar jest dość spójny z granicami utworzonego w 1999 r. powiatu kłodzkiego (granica przebiega Górami Bystrzyckimi, Orlickimi, Stołowymi, od północy Sowimi i Bardzkimi, od wschodu Masywem Śnieżnika i Górami Złotymi, w centrum znajduje się Kotlina Kłodzka).

Charakter pracy oscyluje pomiędzy planowaniem przestrzennym (indukującym po-dejście współczesne, a więc obszar obecnego powiatu), a elementami historycznymi (które z kolei wskazują na region historyczny, czyli hrabstwo kłodzkie). Jednak na dość dużą spójność tych dwóch obszarów oraz ewentualne późniejsze możliwości

aplikacyjne pracy autorka uznała, że obszar obecnego powiatu kłodzkiego będzie terenem bardziej miarodajnym, godzącym kwestie przeszłości z teraźniejszością i przyszłością. Należy także zwrócić uwagę, że sam powiat promuje się pod histo-ryczną nazwą Hrabstwa Kłodzkiego (www.hrabstwo.pl, www.hrabstwo.info etc.) oraz pod określeniem jego geograficznego fragmentu, jakim jest Kotlina Kłodzka.

Obecnie te trzy terminy funkcjonują zamiennie, a przy tym w opinii publicznej wszystkie odnoszą się do granic administracyjnych powiatu.

Powiat kłodzki jest świadomy swoich wartości kulturowych oraz stara się zwrócić uwagę na konieczność ich ochrony. Warto tutaj zacytować tekst jednego z projektów, mającego na celu popularyzację obszaru: „W ramach obchodów Jubileu-szu 550-lecia Hrabstwa Kłodzkiego, działając na rzecz utrwalenia dziedzictwa kul-turowego poprzednich pokoleń zamieszkujących tę ziemię Powiat Kłodzki zorgani-zował konkurs architektoniczny pn. „Dom Sudecki o cechach architektury regional-nej ziemi kłodzkiej”. To jednocześnie nasza deklaracja szacunku dla historii jak i próba przełamania bezsilności wobec architektonicznej przypadkowości i kosmopo-lityzmu zalewającego obszar pięknej ziemi kłodzkiej. Chcemy zachowania odrębno-ści architektonicznej naszego subregionu poprzez promocję projektów całorocznych domów rodzinnych, spełniających współczesne wymagania funkcjonalne i technolo-giczne a jednocześnie zachowujących cechy i tradycję budownictwa lokalnego.¹¹”

Obszar Ziemi Kłodzkiej wg. Strategii Rozwoju Województwa Dolnoślą-skiego należy do Sudeckiego Obszaru Integracji (SOI) charakteryzującego się wy-jątkowo cennymi walorami krajobrazowymi. Jego rozwój jest uzależniony od dzia-łań zintegrowanych na rzecz stworzenia i wypromowania ciekawej oferty dla tury-stów i przedsiębiorców. Ziemia Kłodzka, będąca elementem SOI jest wyznaczonym obszarem interwencji, a jako obszar problemowy o cechach peryferyjności i wyklu-czenia społecznego. Słabą stroną jest brak spójności i powiązań pomiędzy głównymi węzłami systemu ochrony przyrody, degradacją krajobrazu wsi i małych miast po-przez chaotyczną suburbanizację oraz niezadowalający stan zachowania wielu obiektów zabytkowych, w tym architektury rezydencjonalnej. Mocną stroną są cen-ne walory przyrodniczo-krajobrazowe chroniocen-ne w ramach krajowego i regionalcen-ne- regionalne-go systemu ochrony przyrody, występowanie ważnych korytarzy ekologicznych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Zróżnicowane zasoby przyrodnicze z cennymi siedliskami fauny i flory oraz występowanie najwyższej klasy zabytków, pamiątek historycznych i zespołów zabytkowych o znaczeniu krajowym i europej-skim. W strategii powiatu kłodzkiego zagadnienia te ujęto w priorytecie: Środowi-sko przyrodnicze, krajobraz , Celu operacyjnym: 1. Aktywna ochrona wartości przy-rodniczych oraz kształtowanie środowiska przyrodniczego powiatu kłodzkiego w oparciu o zasady ekorozwoju. Szczególnie zwraca się uwagę na wpływ działalności człowieka na obszary chronione (zanieczyszczenia powietrza, gleb itp.) . Brak lub

niewłaściwa rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku działalności gospo-darczej (problem krajobrazów pogórniczych), zniszczenia i zagrożenia lasów na najbardziej wartościowych obszarach turystycznych, monokultury leśne, niedosta-teczne tempo realizacji planów zalesiania gruntów porolnych, dekapitalizacja zabyt-kowej zabudowy, potencjalny konflikt zamierzeń rozwojowych z planowaną siecią obszarów ochronnych Natura 2000, sprzeczność interesów społeczności lokalnych i wymogów ochrony środowiska wynikająca z ograniczeń użytkowania rolniczego gruntów leżących w obszarach przyrodniczo chronionych.

Brak synergii działań pomiędzy potrzebami zachowania wartości kulturo-wych a potrzebami rozwoju gospodarczego jest problemem. Sprzyja temu niejedno-znaczność prawa oraz brak środków finansowych na działania w obszarze wartości kulturowych. Planowana interwencja na rzecz rozwoju tak zdefiniowanego obszaru musi się cechować wartościami działań zintegrowanych uwzględniających wartości kulturowe i ich oddziaływanie, na jakość ofert gospodarczych. Nieznajomość i za-pominanie o tak zwanej „tradycji miejsca” [Bogdanowski 2001], którą definiują elementy krajobrazu posiadające własną historię i uzasadnienie, doprowadzi do strat na poziomie gospodarki i ekonomii.

Powiat kłodzki składa się z 14 gmin, w tym 5 miejskich – Kłodzko, Duszni-ki-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Polanica-Zdrój, Nowa Ruda, 6 miejsko-wiejskich – Szczytna, Radków, Lądek-Zdrój, Bystrzyca Kłodzka, Międzylesie, Stronie Śląskie oraz 3 wiejskich – Lewin Kłodzki, Kłodzko, Nowa Ruda. Według danych Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu na rok 2009 jest to drugi najliczniej zaludniony po-wiat w województwie dolnośląskim, a użytki rolne (pola uprawne, pastwiska, łąki i sady), które są jednym z centralnych punktów zainteresowania tej pracy, stanowią ok 50% powierzchni powiatu. Liczba miejscowości znajdujących się w obrębie po-wiatu kłodzkiego to 178, z czego 11 stanowią miasta, a 167 wsie (Tabela 6).

Tabela 6. Powiat kłodzki – spis miejscowości. Źródło: opracowanie własne

Gmina Charakter gminy

Miejscowości Ilość wsi

Kłodzko Miejska i wiejska

Bierkowice, Boguszyn, Droszków, Gaj, Gołogłowy, Gorzuchów, Jaszkowa Dolna, Jaszkowa Górna, Jasz-kówka, Kamieniec, Kłodzko, Korytów, Krosnowice, Ławica, Łączna, Marcinów, Mikowice, Młynów, Morzyszów, Ołdrzychowice Kłodzkie, Piszkowice, Podtynie, Podzamek, Rogówek, Romanowo, Roszy-ce, RuszowiRoszy-ce, Starków, Stary Wielisław, Szalejów Dolny, Szalejów Górny, Ścinawica, Święcko, Wilcza, Wojbórz, Wojciechowice, Żelazno

35

Duszniki-Zdrój

Miejska Duszniki-Zdrój – dzielnice: Graniczna, Podgórze, Zieleniec

Kudowa-Zdrój

Miejska Kudowa-Zdrój – dzielnice: Brzozowie, Bukowina Kłodzka, Jakubowice, Pstrążna, Słone

Bartnica, Bieganów, Bożków, Chudzów, Czerwień-czyce, Dworki, Dzikowiec, Jugów, Koszyn, Krajanów, Ludwikowice Kłodzkie, Nowa Ruda, Nowa Wieś Kłodzka, Przygórze, Rybno, Sobaniów, Sokolec, Sokolica, Straszków, Świerki, Włodowice, Wolibórz Ścinawka Górna, Ścinawka Średnia, Tłumaczów, Wambierzyce

13

Lądek-Zdrój Miejsko-wiejska

Karpno, Kąty Bystrzyckie, Konradów, Lądek-Zdrój, Lutynia, Orłowiec, Radochów, Skrzynka, Stojków, Trzebieszowice, Wójtówka, Wrzosówka

Biała Woda, Bystrzyca Kłodzka, Długopole Dolne, Długopole-Zdrój, Gorzanów, Huta, Idzików, Ka-mienna, Lasówka, Marcinków, Marianówka, Miel-nik, Międzygórze, Młoty, Mostowice, Nowa By-strzyca, Nowa Łomnica, Nowy Waliszów, Paszków, Piotrowice, Pławnica, Pokrzywno, Poniatów, Poni-kwa, Poręba, Spalona, Stara Bystrzyca, Stara Łom-nica, Starkówek, Stary Waliszów, Szczawina, Szklar-ka, Szklary, Topolice, Wilkanów, Wójtowice, Wy-szki, Zabłocie, Zalesie Poto-czek, Roztoki, Różanka, Smreczyna, Szklarnia

22

Wiejska Dańczów, Darnków, Gołaczów, Jarków, Jawornica, Jeleniów, Jędrzykowice Małe, Jędrzykowice Wiel-kie, Leśna, Lewin Kłodzki, Kocioł, Krzyżanów, Kulin Kłodzki, Taszów, Witów, Zielone-Ludowe, Zimne Wody

17

Względem ram czasowych to główny nacisk został położony na okres około 100 lat, ze względu na bogactwo materiałów archiwalnych w formie map, zdjęć oraz obrazów, które pozwalają na dokładne odtworzenie krajobrazu sprzed wieku. Do-datkowo ważne wpływy historyczne zostały także uwzględnione, ze wskazaniem na barokowe wpływy na kształtowanie otoczenia oraz późniejsze rozległe powiązania krajobrazu z elementami architektury oraz założeniami parkowo-pałacowymi. Warto tutaj nadmienić, jak wspomina Bogdanowski [2001], o okresie krajobrazu kulturo-wego możemy w pełni mówić od XIV-XV wieku, czyli od początku intensyfikacji rolnictwa, czyli jest on elementem dominującym nasze otoczenie od około 500 lat, a ostatni wiek to czas bardzo intensywnych przemian związanych z transformacją wsi.

6.2. Zarys kształtowania krajobrazu kulturowego na opracowywanym